İran Kamuoyunda Rus Savaş Uçağının Düşürülmesi

Türk hava sahasını ihlal eden Sukhoi Su-24 tipi Rus savaş uçağının düşürülmesinin ardından İranlı devlet yetkilileri birbiri ardına yaptıkları açıklamalarla olaydan Türkiye'nin sorumlu olduğunu öne sürdü. Ülkedeki medya kuruluşları da Rusya'nın tezlerini öne çıkarmaya gayret etti.

İran medyası ve ülkenin yöneticileri, Rusya'nın Bayırbucak Türkmenlerinin yaşadığı Türkmen Dağı bölgesindeki sivilleri hedef almasını  ve yardım konvoylarını vurmasına dair haberlerini ise görmezden geldi.

İran resmi ajansı IRNA'nın haberine göre, İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, uçağın düşürüldüğü gün Rus mevkidaşı Sergey Lavrov ile yaptığı görüşmede, Rus savaş uçağının düşürülmesinin "Teröristlere yanlış mesaj gönderme anlamına geldiğini" savundu.

İran'dan olaya en üst makamdan tepki, olaydan bir gün sonra Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'den geldi.

IRNA'nın haberine göre, Tahran'daki bir toplantıda konuşan Ruhani, iki ülkeye soğukkanlı olunmasını tavsiye etti ve "Bugüne kadar elde ettiğimiz bilgilere göre, Suriye hava sahasında operasyon gerçekleştiren uçak hedef alındı" ifadelerini kullanarak olayın, Suriye hava sahasında Türkiye sınırına yakın bir yerde gerçekleştiğini öne sürdü. Ruhani, "Uçağın Türkiye sınırına yaklaştığını varsayalım, füze ve uçak oyuncak değil. Herkes havada istediği kararı alabildiği bir düzensizlik bölgeye egemen olabilir mi? Bu eylemler çok tehlikelidir" değerlendirmesinde de bulundu.

"Provokatif eylemler ve bunların hukuki sonuçları olayı başlatan tarafın sorumluluğundadır" diyen Ruhani, olaydan "Türkiye'nin sorumlu olduğunu" ileri sürdü.

Ruhani konuşmasında, "Teröristlerin kime petrol sattığının ortaya çıkarılması gerekir. Petrol taşıyan tankerlerin Suriye'den hangi yöne gittiği belli" ifadelerini de kullanarak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Türkiye'nin terör örgütü DAEŞ'ten petrol satın aldığına yönelik suçlamalarını tekrarladı.

"Tüm bölge ülkeleri teröristlerle savaşan ülkeyi desteklemelidir" diyen Ruhani, bölge ülkelerinin terörle mücadelede anlaşmazlık yaşamasının terör gruplarının motivasyonunu yükselttiğini de sözlerine ekledi.

Fars Haber Ajansı'na göre, İran Genelkurmay Başkan Yardımcısı Tuğgeneral Mesut Cezayiri de bir açıklama yaparak, "Rusya, ABD ve müttefiklerinin Suriye'deki güvenlik açığının farkında. Uçağı düşürüldü diye aktif pozisyonundan vazgeçmeyecektir" ifadesini kullandı.

İranlı general, daha önce de İran medyası ve devlet erkanı tarafından zaman zaman ortaya atılan asılsız ithamlarını sürdürerek, "Türkiye, ABD ve Suudi Arabistan'ın bölgedeki teröristleri güçlendirmeye çalıştığını" ileri sürdü.

İran Meclis Başkanı Ali Laricani de çarşamba günü yaptığı açıklamada, Türkiye'nin sınırlarını ihlal eden savaş uçağını düşürmesini "büyük bir hata" şeklinde niteledi. Laricani,  ABD Başkanı Barack Obama'nın, "Türkiye'nin kendi sınırlarını koruma hakkı var" diyerek Türkiye'yi desteklemesini de  "daha da büyük bir hata" diyerek eleştirdi.

Yarı resmi Tasnim Haber Ajansı'na göre, Hamaney'in danışmanı ve devrim muhafızları komutanı Tuğgeneral Yahya Rahim Safevi ise "Türkiye'yi teröristleri desteklemekle" suçladı. Safevi, "Türkiye'nin kiralık teröristleri destekleme stratejisi ve Rusya'nın uçağını hedef almasının sonuçları ciddi olacak" ifadelerini kullandı.

Devletin Maslahatını Teşhis Konseyi Genel Sekreteri Muhsin Rızai de olayın ertesi günü konuyla ilgili değerlendirmesinde diğer İranlı yetkililer gibi Rus uçağının Suriye hava sahasında vurulduğunu öne sürerek, "Rus uçakları DAEŞ'i ve teröristleri bombalıyordu. Rus uçağını Suriye hava sahasında düşürdüler." ifadelerini kullandı.

Muhafazakar İran basını Rusya'ya yandaş

İran'daki gazetelerin çoğu uçak düşürülmesinden sonraki günkü (25 Kasım) manşetlerinde Putin'in açıklamalarını ön plana çıkardı. İran medyasında dikkat çeken bir husus da muhafazakar (dini lider Hamaney ve devrim muhafızları güdümündeki) medyanın Rus tezlerini öne çıkarması, reformcu kanada yakın gazetelerin ise daha mutedil bir dil kullanmalarıydı.

Dini lidere yakın devlet gazetelerinden Cam-ı Cem, Putin'in "Arkadan bıçaklandık" sözünü manşette kullanarak habere ilk sayfadan yer verdi.

Ülkenin önde gelen gazetelerinden Cumhuri İslami de habere manşetten yer vererek, Putin'in, "Teröristlerin işbirlikçileri tarafından arkamızdan bıçaklandık" ifadelerini büyük puntolarla verdi.

Köklü devlet gazetelerinden Keyhan da habere ilk sayfadan yer vererek, Putin'in "Ankara, eylemin ağır sonuçlarını beklesin" ifadelerini aktardı.

Muhafazakarlara yakınlığıyla bilinen Vatan-ı İmruz Gazetesi, "Türkiye ateşle oynuyor" başlığıyla manşetten büyük puntolarla verdiği haberde Putin'in "Bu olaya karşı sessiz kalmayacağız" ifadelerine yer verdi.

Muhafazakarlara yakın Cevan gazetesi,  ilk gün gelişmeyi "DAEŞ'le mücadele koalisyonuna NATO hançeri" şeklinde manşet yaptı ve, "Çok ciddi sonuçları olacak" ifadesini aktardı. Cevan gazetesi 26 Kasım günkü sayısında ise NATO'nun Türkiye'ye destek vermediğini iddia ederek, "NATO Türkiye'nin arkasını boş bıraktı" manşetini attı. Haberde,  Türkiye'nin sınır ihlali yapan uçağı düşürmesine NATO üyeleri arasında destek verme konusunda görüş ayrılığı yaşandığı ileri sürüldü.

Ruhani hükümetine yakınlığıyla bilinen İran Gazetesi ise manşette "Erdoğan ve Putin'in Suriye semasındaki test günü" başlığıyla verdiği haberde, Putin'in "Teröristlerin işbirlikçileri bizi arkadan bıçakladı" sözlerini kullandı.

Ülkenin önde gelen gazetelerinden Şark da olaya ilk sayfadan yer vererek, "Arkadan hançer" başlığını kullandı.

-"Rusya intikam almalı" analizi

Yarı resmi Fars Haber Ajansı'nda olayın hemen ardından 24 Kasım'da yayınlanan "Türkiye'nin macera arayışına cevap verilmezse Rusya'nın uluslararası alandaki başarıları zarar görecek" başlıklı bir analiz-haberde ise "Rusya'nın düşürülen uçağının intikamını alması gerektiği aksi takdirde Moskova'nın dünyadaki süper güç algısının ciddi şekilde sorgulanacağı" ifade edildi.

Reformcular tarafsız yaklaştı

Muhafazakar ve ılımlıların aksine reformculara yakın gazetelerin olaya daha tarafsız yaklaştıkları, bazılarının baş sayfalarında dahi habere yer vermedikleri görüldü. Bu tutum reformistlerin, ülkede devrim muhafızlarının başını çektiği radikal ve muhafazakarların bölgedeki çatışmacı siyasetlerine tepki şeklinde değerlendiriliyor.

Söz konusu gazetelerden Arman, konuya ilk sayfasında yer vermezken, Aftab ve Merdom Salari gazeteleri, "Ankara-Moskova arasında gerginlik" ortak başlığını kullandı.

Yine reformistlere yakınlığıyla bilinen Bahar gazetesi, diğer reformculara yakın gazeteler gibi tarafsız bir bakış açısıyla manşetten gördüğü haberi "Sukhoi düştü, Putin şokta" başlığıyla duyurdu. Gazete, Erdoğan'ın "NATO, Rusya'nın Türkiye'ye yaptığı saldırının yanıtını verecek" dediğini yazdı.

İtimad gazetesi ise konuya, "Havada ateşle oyun; Türkiye'nin ateş açması, Rusya'nın kızgınlığı" başlığıyla yer verdi.

İran basınında Tahran arabulucu olacak iddiası

İran basını olaydan iki gün sonra ise genel olarak Cumhurbaşkanı Ruhani'nin iki tarafa da soğukkanlı olunmasını tavsiye etmesini ön plana çıkardı.

Aftab-ı Yezd gazetesi "Ruhani'nin açıklamalarına işaret ederek, "Putin-Erdoğan krizini sona erdirmek için devrede" manşetiyle çıktı.

Resmi haber ajansı IRNA da Türkiye ve Rusya arasında tansiyonun yükselmesinin tehlikesine dikkati çekerek, Ruhani'nin yaptığı açıklamalarla Tahran'ın Ankara ve Moskova arasında arabulucu olabileceği yorumunu yaptı.

Ülkenin köklü gazetelerinden İttilaat ise Türkiye ve Rusya arasındaki krize "Dünya'dan Türkiye ve Rusya'ya gerilimi tırmandırmayın tavsiyesi" başlığıyla ilk sayfadan yer verdi. Haberde Rusya'nın Lazkiye'ye S-400 füzelerinin konuşlandırıldığı belirtildi.

İran medyasının Rusya'nın Bayırbucak Türkmenlerinin yaşadığı Türkmen Dağı bölgesini bombalamasına, ve yardım konvoylarını vurmasına dair haberlere hiç bir şekilde yer vermediği de dikkati çekti.