Türkiye'nin İlk Uçak Fabrikası Central Park Oluyor

Atatürk'ün emriyle 1926 yılında Kayseri'de kurulan, Türkiye'nin ilk uçak fabrikası Milli Savunma Bakanlığı (MSB) onay verdiği takdirde 2 milyon metrekarelik yeni alana taşınacak. 2 milyon 700 bin metrekarelik alanda, Havacılık Müzesinin de bulunduğu hava sporlarının yapıldığı Central Park'a dönüşecek.

TESİSLER BÜTÜNLEŞECEK

Halen, merkez Melikgazi ilçesi Esenyurt Mahellesi'nde bulunan 2'nci Hava İkmal Bakım Merkezi'nin Erkilet'deki Fasbat Tesisleri'nde NATO'nun belirlediği askeri standartlarda C-130, C-160 ve Casa türü askeri nakliye uçaklarının fabrika seviyesi bakımları yapılıyor. Yeni düzenleme ile merkez Kocasinan İlçesi'ndeki Erkilet'te hem uçuşlar gerçekleştirilecek hem de askeri uçaklar için yedek parça ve diğer donanımların imalatı yapılacak. Kentin iki ayrı yakasındaki iki askeri tesis bütünleşmiş olacak. Bu sayede, askeri savaş ve nakliye uçaklarına yakıt sağlayan tanker uçak ile Türk Hava Kuvvetleri için üretilen Kayseri Erkilet 12'nci Hava Ulaştırma Ana Üs Komutanlığı'ndaki 221'inci Filoya katılan Airbus Military'nin yeni nesil 'A400M' nakliye uçağı ile bunu takip edecek yeni uçakların bakımı da birleştirilmiş tesiste yapılacak. Yeni tesiste, bu tür uçakları barındıracak hangarlar yapılacak.

ABDULLAH GÜL'ÜN BABASI: O ZAMANLAR...

Atatürk'ün emriyle Kayseri'de Cumhuriyet'in ilk yıllarında kurulan ve Türkiye'nin ilk milli uçaklarını imal eden Hava İkmal Bakım Merkezi, buradan emekli olan ve ayrılıp kendi özel işini kuranlar sayesinde Kayseri'nin Türkiye sınaisinde önemli bir yere sahip olması ve adeta bir okul görevi görmesiyle de biliniyor. Hava İkmal'de, yıllarca tornacı ustası olarak çalıştıktan sonra emekli olan 11'inci Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün babası Ahmet Hamdi Gül'de onlardan biri. Cumhurbaşkanının babası Ahmet Hamdi Gül, "1941 yılından bu yana orada çalıştım ve emekli oldum. Hava İkmal Bakım bizim çalıştığımız dönemde torna makinaları manueldi. Yetenek, beceri ve dikkat isterdi" dedi.

50 YILDIR UÇAK İNMİYOR

Halen Türk Hava Kuvvetleri envanterindeki birçok uçağa yedek parça, Türk Silahlı Kuvvetleri'ne personel ve malzeme paraşütleri başta olmak üzere birçok üretim yapan tesisteki hangarlar, eski model uçaklar için yapıldığından şimdilerde depo olarak kullanılıyor. Hangarlar bir anlamla vasfını yitirirken Hava İkmal bakım merkezinin bulunduğu alandaki toprak piste son 50 yıldır uçak inmiyor. Bugüne dek yedek hava alanı olarak tutulan Hava İkmal Bakım merkezi çevresinde bu nedenle hava mania planı kaldırılarak, bu bölgelerde inşaat yapılabiliyor. Merkez içinde bulunan lojmanlar, asker hastanesi, Garnizon şehitliği korunacak. 2 milyon 700 bin metrekare alana sahip tesislerde halen 200 bin kapalı, 100 bin metrekarelik alan kullanılıyor.

"TÜRKİYE'DE BİR İLK OLACAK"

Bu büyük projeyi planlayan ve son 4 yılda çizilen projenin hayata geçirilmesi için Milli Savunma Bakanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetleri ve Hava Kuvvetleri arasında mekik dokuyan Kayseri Büyükşehir Belediye eski Başkanı ve AK Parti milletvekili aday adayı Mehmet Özhaseki, projenin Türkiye için bir ilk olacağını söyledi. Özhaseki, 'Kayseri Modeli' adını verdikleri yöntemle bu tür bir çok projeyi hayata geçirdiklerini belirterek, şunları söyledi:

"Milli Savunma Bakanlığı tarafından incelemeye alınan proje ile ilgili olarak, Hava Kuvvetleri Komutanlığı (HKK) yenilenmiş kapasitesi daha yüksek ve daha çok işçi ve teknik kadronun çalışabileceği tesislere kavuşacak. Halen kentin Erciyes Dağı eteklerinde bulunan tesis, Erkilet 12'nci Hava Ulaştırma Üssü'nde, 2'nci Hava İkmal Bakım Merkezi'ne ait Fabrika Seviyesi Bakım Tesisleri (FASBAT) ile birleşerek, daha verimli hizmet verecek. HKK yaklaşık 500 milyon TL gibi bir kazanımla Kayseri'deki iki ayrı tesisi hem yenileyecek hem birleştirecek. Böylece küçük atölye ve tesisler günümüz şartlarına uygun hale getirildiği gibi HKK envanterine yeni katılan A-400M türü yeni nesil dev nakliye uçakları ile tanker uçağın sığacağı hangarlar yapılacak. Bu hangarların en küçüğü 30 metre boyunda 75 metre eninde olacak. Yeni nesil nakliye uçaklarının da FASBAT tesislerinde bakım ve onarımı yapılabilecek. Tesisteki tüm hangar ve atölyelerin içinde bulunan malzemeler belediye tarafından taşınacak ve yeni hangarlar ve fabrikanın kapalı ve açık alanlarının yapımını Kayseri Büyükşehir Belediyesi üstlenecek. Erkilet hava üssündeki 2 milyon metrekarelik alana yapılacak yeni tesisler HKK vereceği proje çerçevesinde gerçekleşecek."

HAVACILIK MÜZESİ VE HAVACILIK SPORLARI YAPILACAK

Mehmet Özhaseki, Hava İkmal Bakım merkezinin eski yerine Central park düzenlemesi yapılacağını anlatırken, parkta havacılık tarihine ilişkin bir müzenin de bulunduğunu söyledi. Özhaseki, "Bazı hangarlar, kullanılmayan makineler, eski uçak parçaları, üretime ilişkin fotoğraflar muhafaza edilecek. Ayrıca, parkta paraşüt atlama kuleleri, yamaç paraşütü, yelkenkanat, ultralight gibi etkinlikler de yapılacak. 2 milyon metrekarelik park, Kayseri'ye yeni bir çehre katacak. HKK ile yapılan anlaşma ve proje, şimdi MSB önünde. Onaylanması halinde, hem HKK, hem Kayseri kenti kazanacak" dedi.

2.HAVA İKMAL BAKIM MERKEZİ

Birinci Dünya Savaşı ve daha sonra Kurtuluş Savaşı süresince uçak sanayinin bulunmayışı büyük sıkıntılara sebep oldu. Atatürk, savunma ve harp sanayi konusundaki son teknolojiyi temsil eden havacılık sanayinin kurulması için Cumhuriyet'in ilanından sonra direktif verdi. Çalışmaların sonucunda, Türk Tayyare Cemiyeti ile Alman uçak üreticisi Junkers Flugzeugwerke A.G. arasında 15 Ağustos 1925 tarihinde yapılan anlaşma gereğince, Türkiye'de uçak ve motorlarını imal etmek amacıyla Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu. Türk Hava Kuvvetleri'nde bulunan Junkers uçaklarının kapsamlı bakımlarını yapmak ve üretimini gerçekleştirmek amacıyla Kayseri'de bir fabrika kurulması kararlaştırıldı. Bu fabrikanın Kayseri'de kurulmasında, etrafı dağlarla çevrili bir ovadaki şehrin stratejik konumunun ve havacılık için 1'inci derecede önemli olan, şehrin güney kesimindeki geniş ve düz bir alanın varlığı önemli birer etken oldu. Kurulacak fabrika için her türlü teçhizat Almanya'dan getirildi. Gerekli malzemeler Hamburg'dan Mersin'e kadar denizyolu ile, Mersin'den Ulukışla'ya kadar trenle, Ulukışla'dan Kayseri'ye dek ise zamanın en çok kullanılan ulaşım aracı kağnı ve develerle taşındı. Tamamını çelik konstrüksiyon olan 11 hangar içine tezgahlar monte edildi. Fabrikanın kurulmasında ve işletmeye açılmasında kalifiye insan gücü ihtiyacı, Almanya'dan getirilen 5 mühendis, 120 Alman işçisinin yanı sıra 240 Türk isçisi ile karşılandı. Fabrika 6 Ekim 1926'da açıldı. Fabrikanın açılmasıyla birlikte, JUNKERS A-20, F-13 ve G-23 uçaklarının bakım, onarım ve revizyon işlemlerine başlanmıştır. Ancak, şirket 28 Haziran 1928 tarihinde kapatıldı.

1930 yılında Tayyare Cemiyeti, şirketi hesabını tasfiye ederek fabrikayı Milli Müdafaa Vekaleti'ne devretmiş ve yıl sonuna doğru tekrar uçakların bakım ve onarımına devam edildi. Mevcut tesislere 1932 yılında Tayyare Fabrikası adım atmıştır. 1932 yılında Milli Müdafaa Vekaleti ile Amerikan İlie Curtiss Aeroplane and Motor Company mc. firması arasında yapılan anlaşma sonucu, Curtiss Hawk ve Fledgling uçaklarının üretimine başlanmıştır. Toplam 33 adet Curtiss Hawk ve 8 adet Fledgling uçağı imal edildikten sonra bu uçakların üretimine son verildi. 1933 ortalarına doğru fabrika tümüyle Milli Müdafaa Vekaleti'ne devredilerek yeniden bir açılış yapıldı. 1935 yılında 3 ayrı tipte toplam 50 adet planör, Türkkuşu adına imal edildi. 1933-34 yıllarında fabrika sahasındaki meydan uçuşa açıldı. 1936 yılında Alman uçak üreticisi Gothear Waggoii Fabrik A.G. ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren Gotha 145 uçaklarının, üretimine başlanmış ve bu uçaklardan toplam 45 adet imal edildi. Yine 1936 yılında Polonya'nın Panstwowe Zaklady Ionicze firması ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren PZL- 24A -24C uçaklarının imalatına başlandı. Bu uçaklardan da toplam 24 adet üretildi. 1940 yılında ise İngiliz Philhips And Powis Aircraft Ltd. firmasıyla lisans anlaşması yapılarak Magister imalatına başlanmıştır. Bu uçaktan toplam 24 adet imal edilmiştir. Yaklaşık 10 yıl içerisinde 5 farklı tipte toplam 134 uçak üretilmiştir. Ayrıca 1937-1947 yılları arasında 24 tip uçak fasbatı ve 14 tip motor revizyonu gerçekleştirildi. 1950 yılından itibaren Tayyare Fabrikası'nın adı kaldırılarak Hava İkmal Merkezi'ne dönüştürülmüştür. Tesis, Hava Kuvvetleri Komutanlığı'na ait pervaneli uçakların, onarım ve fasbatların, muhtelif tip taşıt araçları ile yer teçhizatı onarım ve revizyonlarını üstlenmiştir. Dış kaynaklardan yedek malzeme temini güçleştikçe, Hava Kuvvetlerinin ikmal, bakım ve onarım gücünün devamı için fabrika geliştirilerek bir kısmı malzemenin üretimine geçilmiştir. Türkiye'deki üç ikmal merkezinden biri olan Kayseri 2. Hava İkmal Bakım Merkezi'nde günümüzde yüksek teknolojik sistemlerle Türk Hava Kuvvetleri'nin ihtiyaçları yönünde üretim yapılıyor.