Cezayir'in Fransa Cumhurbaşkanı Macron'a ilettiği "ziyaret davetinin" arka planında ne var?

Cezayir'in yakın geçmişte diplomatik krizle ilişkilerinin sarsıldığı Fransa'yla hızlı yakınlaşma sürecine girmesinin arkasında, uluslararası konjonktür, değişen ittifaklar ve çıkar çatışmalarının bulunduğu belirtiliyor.

Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun'un, ikinci kez cumhurbaşkanlığına seçilen Fransız mevkidaşı Emmanuel Macron'u ülkesini ziyarete davet etmesi, iki ülke arasındaki ilişkileri sarsan kriz göz önüne alındığında "sürpriz bir gelişme" olarak değerlendiriliyor.

Hiç kimse iki ülke arasındaki ilişkilerin bu kadar çabuk iyileşmesini beklemiyordu. Daha önce ilişkilerde yaşanan pürüzler düşünüldüğünde Tebbun'un tebrik mesajında Macron'u "aziz bir arkadaş" şeklinde nitelendirmesi oldukça dikkati çekti.

Tebbun'un tebrik mesajının satır araları

Tebbun, Macron ile "güvene dayalı" olarak değerlendirdiği kişisel ilişkisinden duyduğu memnuniyeti aktarırken, buna karşılık Cezayir-Fransız ortaklığının gelişimini "göreceli" olarak nitelendirip, bundan memnun olmadığına işaret etti.

Macron'un ülkesini ziyaret etme davetini "önemli dosyalara çözüm bulmada ilerlemeyi sağlayan bir dinamizm başlatma arzusuyla" ilişkilendiren Tebbun, söz konusu dosyaların ise "ortak hafıza, insani ilişkiler, siyasi istişareler, stratejik öngörü ve ekonomik iş birliği" olduğunu kaydetti.

Cezayir Cumhurbaşkanı, Macron'un ülkesine yönelik hakarete varan açıklamalarına atıfta bulunarak, bu ortaklığın "egemenliğe saygı ve çıkarlar dengesine" dayanmasını da şart koşmayı unutmadı.

Macron'un Ekim 2021'de yaptığı açıklamalarla ateşlediği kriz, aşırı sağı kendi tarafına çekmeye çalıştığı seçim kampanyasından ayrı tutulamaz. Tebbun'un mesajı ise bu krizi geride bırakma çabası olarak düşünülebilir.

Macron aşırı sağın baskısından kurtuldu

İlk cumhurbaşkanlığı dönemi, aşırı sağın çeşitli baskılarıyla bağlantılı olduğu düşünülen Macron'un, ikinci kez cumhurbaşkanı olarak, "Cezayir tarihine yönelik saldırganlığının nedenlerinden biri sayılabilecek seçim baskılarından kurtulduğu" söylenebilir.

Macron'un özellikle 2017'deki seçim kampanyasında sömürgeciliği "insanlığa karşı suç" olarak nitelendirmesinin ardından, Fransa'nın Cezayir'de işlediği sömürge suçlarından dolayı özür dilemesi beklenirken, aşırı sağcıların baskısı geri adım atmasına yol açmıştı.

İlk cumhurbaşkanlığı döneminde Macron, sömürge dönemindeki Cezayir arşivlerinin kısmen açılması ve başkent Paris'te 17 Ekim 1961'de Cezayir'in bağımsızlık mücadelesine destek için barışçıl gösteri düzenleyen Cezayirlilere yönelik katliamı kınaması gibi birkaç sembolik adımla yetindi.

Macron'un ikinci döneminde Cezayir ile "ortak hafıza" dosyasında daha cesur adımlar atma ihtimali bulunuyor. Bu da ülkesinin Cezayir'i 132 yıl boyunca sömürgeleştirme suçlarını kabul etmesiyle mümkün.

Seçimleri Macron'un kazanması Cezayir için bir zafer

Macron'un, ilk cumhurbaşkanlığı döneminde Cezayir yönetiminde bıraktığı hayal kırıklığına rağmen iki ülke arasındaki çeşitli meseleler ve dosyalarda farklılıklar göz önüne alınsa dahi bu durum, aşırı sağcı Marine Le Pen'in cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanmasının Cezayirliler için hayal edilebilecek en kötü senaryo olduğu gerçeğini değiştirmiyor.

Cezayir'in Fransa'da bir kısmı oy verme hakkına sahip büyük bir diasporası bulunuyor.

Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian'ın cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turundan 4 gün sonra ve ikinci turdan 10 gün önce Cezayir'e iki ani ziyareti, birçok dosya barındırıyordu.

Bu ziyaretler kapsamında görüşülen dosyalardan birinin de Le Pen'e karşı Macron'a destek verilmesi olduğu göz ardı edilemez. Söz konusu ziyaretin ardından Paris Büyük Camii yetkilisinin Le Pen'e karşı Macron'a destek verilmesi çağrısında bulunması da bunu kanıtladı.

Nitekim Paris Büyük Camii'ni finanse eden Cezayir, genelde Cezayir asıllı Fransa vatandaşlarından birinin atandığı Paris Büyük Camii yetkilisinin yerine başkasını isteyebilecek bir konuma sahip.

Müslüman ve göçmenler aleyhinde olan Le Pen'in programı da Fransa'da 4 milyon civarında gurbetçisi olduğu tahmin edilen Cezayir'in çıkarlarına hizmet etmiyordu. Fransa'daki yaklaşık 4 milyon Cezayirlinin bir kısmı vatandaşlık ve daimi oturum hakkı almış olsa da azımsanmayacak bir kısmı da hala oturum izni olmadan ülkede hayatını sürdürüyor.

Bu sebeple Le Pen'in yenilgisi Cezayir için bir zafer sayılıyor ancak Macron'un seçimlerde aldığı destek için bir bedel ödemesi gerekiyor.

İspanya ile Cezayir arasındaki kriz

Fransa ile ilişkilerindeki çatlağı kapatmak için Cezayir'in hızlı davranmasının sebeplerinden biri de İspanya'yla hiç beklenmeyen bir krizin patlak vermesi oldu.

İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, 18 Mart'ta Fas Kralı 6. Muhammed'e bir mektup göndererek, ülkesinin Batı Sahra sorununun çözümü ile ilgili Rabat'ın ortaya koyduğu planı "en ciddi girişim" olarak değerlendirdiğini belirtti.

İspanya'nın sergilediği tutum üzerine Cezayir, 19 Mart'ta Madrid'deki Büyükelçisi Musa Said'i istişare için ülkeye çağırdı. Cezayir makamları, daha sonra müşterisi olan ülkeler arasında sadece İspanya'ya ihraç ettiği doğal gaza zam yaptı.

Madrid ile göçmenlerle ilgili iş birliğini dondurmasının yanı sıra İspanya'dan et ithalatını da askıya alması beklenen Cezayir'in, Avrupa ülkesi İspanya'ya daha fazla yaptırımlarla tepki gösterebileceği öngörülüyor.

İşte bu koşullar, Cezayir'in, Avrupa Birliğine üye Akdeniz'in kuzey şeridinde yer alan önemli iki ülkeye karşı aynı anda cephe açmamasını zorunlu kılıyor.

Dolayısıyla Cezayir makamları, İspanya cephesindeki baskılarını artırmaya paralel olarak Fransa'ya yönelik baskıları hafifletmenin ötesinde Paris ile koordinasyonu artırma adımlarını hızlandırdı.

Bu arada Cezayir'in İtalya'ya 2023-2024'te doğal gaz ihracatını yıllık 21 milyar metreküpten 30 milyar metreküpe çıkarmak için Roma ile yaptığı anlaşma, Fransa'nın dikkatini çekti. Nitekim Fransa Dışişleri Bakanı Le Drian, Cezayir gazından ülkesinin payını garantiye almanın yanı sıra çeşitli konuları ele almak üzere 14 Nisan'da Cezayir'i ziyaret etti.

Sonuç itibarıyla İspanya ile Cezayir arasındaki kriz, Fransa ile Cezayir hattındaki anlaşmazlıkların bir şekilde aşılmasını hızlandırdı.

İlişkilerde sükunet dönemine giriliyor

Fransa hükümeti 28 Eylül 2021'de, Cezayir'in yasa dışı göçmenlerin ülkelerine dönüşleri konusunda iş birliğine yanaşmadığı gerekçesiyle Cezayir halkı için vize şartlarının sıkılaştırıldığını duyurdu.

Cezayir de vatandaşlarına vize kısıtlaması getiren Paris'i Fransa'nın Cezayir Büyükelçisi François Gouyette'yi Dışişleri Bakanlığına çağırarak protesto etti.

Fransa Cumhurbaşkanı Macron, 1830-1962 tarihlerindeki Fransız sömürgesinden önce "Cezayir halkının" varlığından şüphe ettiğini söyleyerek tansiyonun daha fazla yükselmesine sebep oldu.

Macron'un Le Monde gazetesinde 2 Ekim 2021'de yayımlanan Cezayir'in sömürge tarihini Fransa nefreti üzerine inşa ettiğine dair sözleri üzerine ise Cezayir yönetimi, 3 Ekim Pazar günü hava sahasını Fransız askeri uçaklarına kapattı.

İki ülke ilişkilerinde tutuşan yangını söndürme görevini üstlenen Fransa Dışişleri Bakanı Le Drian, 29 Aralık 2021'de Cezayir'e giderek Cumhurbaşkanı Tebbun ile görüştü. Fransa ile Cezayir arasında "yanlış anlaşılmalar sebebiyle oluşan buzların erimesi" mesajını iletmek üzere Le Drian'ın gerçekleştirdiği ziyaret resmi olarak duyurulmadı.

Le Drian'ın söz konusu ziyareti, Macron'un "sömürge dönemi açıklamalarına" tepki olarak 3 ay önce çağrılan Cezayir'in Paris Büyükelçisi Muhammed Anter Davud'un 5 Ocak 2022'de görevinin başına dönmesini sağladı.

Tebbun ve Macron, bahsi geçen krizin ardından ilk telefon görüşmelerini 19 Ocak'ta yaptı. Macron, görüşmede Avrupa Birliği Konsey Başkanı olarak Tebbun'u, Brüksel'de planlanan "Afrika-Avrupa Zirvesi"ne davet etti.

Cezayir Cumhurbaşkanı Tebbun her ne kadar söz konusu zirveye katılmamış olsa da Macron'un telefon görüşmesiyle ilettiği davet, iki ülke arasındaki buzların erimesinde etkili oldu. Cezayir, o telefon görüşmesinden birkaç ay sonra Fransa'ya ait askeri uçakların hava sahasını kullanarak Mali'ye geçmesine izin verdi.

Böylece, uluslararası konjonktür ve değişen ittifaklar ile çıkar çatışmaları, Fransa'daki cumhurbaşkanlığı seçimlerinin geride kalmasının ardından Cezayir ve Paris arasındaki ilişkilerin düzelmesini ise kaçınılmaz kılıyor.