Imf: Gelişmekte Olan Ülkelerde Sosyal Harcamalar İyi Tasarlanmıyor ve Eşitsizliği Artırıyor

Orhan Aysezen - Uluslararası Para Fonu (IMF) dünyadaki gelir eşitsizliğine çözüm arıyor. IMF Birinci Başkan Yardımcısı David Lipton, ülkelerin gelir dağılımının yeniden düzenlenmesine başlamak için gelir vergisi sistemlerini daha kademeli hale getirmeyi değerlendirebileceklerini bildirdi. Avrupa'dakiler hariç gelişmekte olan ülkelerde sosyal harcamaların iyi tasarlanmadığını ve bu yüzden gelir eşitsizliğinin artmasına yol açtığını kaydeden Lipton, "Birçok gelişmekte olan ekonomide, en yoksul yüzde 40, fırsat eşitsizliğine ve kuşaklar arası düşük mobiliteye katkı yapar şekilde toplam yardımların yüzde 40'ından azını alıyor. Bunun bir nedeni de; hizmetlerin kentsel alanlarda yoğunlaşmasını, yardım alacak insanların çoğunun ise yoksul kırsal bölgelerde yaşamalarını yansıtarak, yoksulların sıklıkla bu hizmetlere yetersiz erişimi oluyor" dedi.

-IMF GELİR EŞİTSİZLİĞİNİN AZALTILMASINA ÇARE ARIYOR-

David Lipton, Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü tarafından düzenlenen "Mali Politikalar ve Gelir Eşitsizliği" başlıklı toplantıda yaptığı konuşmada IMF'nin konuyla ilgili araştırmasının bulgularını açıkladı. Gelir eşitsizliğinin son 20-30 yılda birçok bölgede arttığını belirten Lipton bunun; mali konsolidasyon ve sosyal gerilimlerle birlikte hükümetlerin vergi ve harcama politikalarının gelirin yeniden dağıtımı üzerindeki etkisini, gündemin merkezine taşıdığını bildirdi.

Devletin toplum kesimleri arasında geliri ne kadar dağıtması gerektiği şeklindeki temel sorunun, ekonomik analizlerin yanıt veremeyeceği siyasi bir soru olduğunu kaydeden Lipton, "Hükümetlerin tercih ettikleri gelirin yeniden dağıtım derecesi ne olursa olsun bunun, ülkelerin dağıtım hedeflerini ekonomik verimliliğe minimum etkide bulunarak başaracakları mali enstrümanlarla yapılması gerektiği konusunda mutabıkız" dedi.

-"GELİRİ YENİDEN DAĞITMAK BÜYÜMEYİ ARTIRABİLİR"-

Gelir eşitsizliğinin düşük büyümeyle birlikte var olduğunu kaydeden Lipton, "Böylece gelirin yeniden dağıtımı, eşitsizliği azaltmasından dolayı büyümenin desteklenmesine yardımcı olabilir" dedi.

David Lipton, Latin Amerika ve Sahra altı Afrika'da son dönemde gelir eşitsizliğinin azaldığını, ancak bölgeler arası kalıcı farklılıklar olmasına karşın Latin Amerika'nın dünyada gelir dağılımının en fazla yaşandığı bölge haline geldiğini bildirdi. Lipton gelir eşitsizliğinin en az "gelişmiş ülkeler" grubunda görüldüğünü bildirdi.

-"KÜRESELLEŞME, TEKNOLOJİ VE RANT PEŞİNDE KOŞMA, "EN ZENGİNLERİN' SAYISINI ARTIRDI"-

Son dönemlerde dikkatlerin gelir piramidinin en yukarısında bulunanların gelirde artan payına yöneldiğini, bu eğilimin ülkeler arasında farklılık gösterdiğini anlatan Lipton şöyle devam etti:

"ABD ve Güney Afrika gibi bazı ülkelerde son dönemlerde en zengin yüzde 1'in payı dramatik biçimde arttı fakat bu, büyük ölçüde değişmeden kalan kıta Avrupası ve Japonya'da böyle olmadı. En üstteki yüzde 1'in artan payının nedenlerine ilişkin değişik görüşler var. Bazıları küreselleşme ve yeni teknolojilerin etkisini, diğerleri vergi oranlarında indirim gibi siyasi tercihleri ve bazıları da seçkinlerin rant peşinde koşma gibi davranışlarını vurguluyorlar.

Gelir dağılımının durumunu zenginliğin dağılımıyla karşılaştırırsak, zenginliğin çok daha eşitsiz dağıldığını görebiliriz. Benzer şekilde geçenlerde yapılan bir Oxfam araştırması dünyanın en zengin 85 kişisinin, dünya nüfusunun en yoksul yarısının sahip olduğu zenginliğe sahip olduğunu buldu. Zenginlikteki bu büyük eşitsizlik ve en yukarıdaki yüzde 1'lik kesimin gelir içinde artan payı, gelir ve servet vergisi üzerindeki tartışmaları alevlendirdi.

Halihazırda gelirin ölçüde yeniden dağıtıldığı gelişmiş ülkelerde, gelirin herhangi bir şekilde yeniden dağıtımın gerçekleşmediği durumda ortalama Gini katsayısı 0.43'tür. (Gini = 0: mutlak gelir eşitliği, Gini=1: toplumun tüm geliri 1 kişide toplanıyor) Gelirin yeniden dağıtımında transferler ve vergiler eşitsizliği üçte bir oranında azaltıyor, bunun da üçte ikisi transferlerden kaynaklanıyor."

-GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE GELİR EŞİTSİZLİĞİ-

Yükselen ülkeler ve düşük gelirli ülkelerin oluşturduğu "gelişmekte olan ekonomiler"de mali politikaların, gelir eşitsizliğini azaltmada daha ılımlı rol oynadığını kaydeden Lipton, yükselen Avrupa ülkeleri hariç, gelişmekte olan ülkelerde vergi gelir seviyesinin önemli ölçüde "düşük" olduğunu kaydetti.

David Lipton, gelir dağılımının yeniden düzenlenmesine başlamak için ülkelerin gelir vergisi sistemlerini daha kademeli hale getirmeyi değerlendirebileceklerini bildirdi.

Vergi kompozisyonunda daha geniş yer kaplayan KDV gibi dolaylı vergileri kademeli şekilde uygulamanın, gelir vergisi gibi doğrudan vergilere oranla daha zor olduğunu kaydeden Lipton, gelişmekte olan ülkelerde gelirin yeniden bölüşümünü amaçlayan "harcama" yönlü politikaların, özellikle sosyal koruma alanında çok daha az görüldüğünü bildirdi. Lipton şöyle devam etti:

"Gelişmekte olan ülkelerde birçok sosyal harcamalar iyi tasarlanmamış, iyi hedeflenememiş ve gerçekte eşitsizliği artırıyor. Yükselen Avrupa hariç, gelişmekte olan ülkelerde nüfusun en yoksul yüzde 40'ı, sosyal koruma harcamalarının yüzde 20'sinin daha azından faydalanıyor. Yükselen Avrupa ve Latin Amerika hariç, yardım alan yoksul hane halklarının yüzdesi itibarıyla sosyal yardımların kapsama alanı da düşük durumda.

Bu bağlamda birçok gelişmekte olan ülkenin bir tür sosyal yardım türü olarak enerji sübvansiyonlarını kullanması da dikkate değer. Ancak bu enerji sübvansiyonları yüksek gelir gruplarına da orantısız şekilde yarar sağlıyor.

Gelişmekte olan ülkelerde eğitim ve sağlık harcamaları da iyi hedeflenemiyor ve eşitsizliği azdırıyor. Örneğin birçok gelişmekte olan ekonomide, en yoksul yüzde 40, fırsat eşitsizliğine ve kuşaklar arası düşük mobiliteye katkı yapar şekilde toplam yardımların yüzde 40'ından azını alıyor. Bunun bir nedeni de; hizmetlerin kentsel alanlarda yoğunlaşmasını, yardım alacak insanların çoğunun ise yoksul kırsal bölgelerde yaşamalarını yansıtarak, yoksulların sıklıkla bu hizmetlere yetersiz erişimi oluyor."

Lipton gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde mali politikanın gelirin yeniden dağıtımındaki etkisiyle ilgili tartışmanın, mali konsolidasyon paketleri tasarımı üzerinde önemli etki yaptığını bildirdi. Bazı ülkelerin son mali konsolidasyonlar sırasında kademeli düzenlemeler yaptıklarını belirten David Lipton, sonuç olarak bu düzenleyici önlemlerin nüfusun gelir açısından en alttaki yüzde 20'sine daha az; en yukarıdaki yüzde 20'sine daha fazla yük bindirdiğini söyledi. Lipton, "Örneğin Yunanistan, Letonya, Portekiz, Romanya ve İspanya'da kamu sektörü ücretlerinde kesintiler, ücret skalasının en alt kesimindeki devlet memurları üzerinde düşük etkiye sahip oldu. İspanya ve İnglitere'de gelir vergisi artışlarına yüksek gelir grupları daha fazla katlandı" dedi.