İsrail'de "yargı düzenlemesi" krizi derinleşiyor

İsrail'de Binyamin Netanyahu hükümetinin yargının yetkilerini kısıtlayan "yargı reformu" krizi toplumun farklı kesimlerinde de yayılarak devam ediyor.

Netanyahu başbakanlığındaki koalisyon hükümetinin, yargının bazı yetkilerini Meclise devretmeye yönelik hamleleri, Yüksek Mahkeme başta olmak üzere hükümet ile İsrail yargı mekanizması arasında gerilime yol açtı.

Tepkilerin sokağa da yansıdığı İsrail'de, Netanyahu hükümetinin yargı düzenlemesi ve sağ politikalarına karşı gerçekleştirilen kitlesel gösteriler 11'inci haftasına geldi; gösterilere yüz binlerce İsrailli katılıyor.

Ülkedeki en yüksek yargı merci olarak görev yapan İsrail Yüksek Mahkemesi, Meclisin çıkardığı kanunları, anayasa taslağı olarak kabul edilen "temel yasalara" aykırılık gerekçesiyle bozma yetkisine sahip.

Netanyahu hükümeti, açıkladığı yargı düzenlemesinde, Yüksek Mahkemenin, Meclisin çıkardığı kanunları bozma yetkisinin elinden alınacağını belirtiyor.

Yüksek Mahkemenin ve yargının bazı yetkilerini sınırlayan tartışmalı düzenlemenin bazı maddeleri, 14 Mart'ta Mecliste yapılan oylamanın ilk aşamasında kabul edildi.

Tasarının yürürlüğe girmesi için yapılacak ikinci ve üçüncü oturumlarda da Meclisten geçmesi gerekiyor.

Ülkede yargı düzenlemelerine ilişkin "güçler ayrılığı, yargının bağımsızlığı ve bireysel hakların korunması"na ilişkin kaygıların olduğu ifade ediliyor.

İsrail hükümetinin "yargı reformu" şeklinde isimlendirdiği düzenlemeler, muhalefet tarafından "demokrasiye darbe" şeklinde yorumlanıyor.

Düzenleme, İsrail Meclisinin yasaları yargı denetiminden muaf tutmasına izin veriyor

Yapılan önemli düzenlemelerden biri de 4 numaralı değişiklik olarak görülüyor.

Değişiklik, Yüksek Mahkemenin, Meclisin çıkardığı bir kanunu incelemesi için tüm hakimlerin hazır olduğu bir toplantı yapması ve üyelerinin beşte dördünün çoğunluğu ile karar alması şartıyla herhangi bir kanunu iptal etmesine izin veriyor.

Buna karşın, 120 sandalyeli Mecliste 61 oy gibi salt çoğunlukla kabul edilen herhangi bir yasa, Yüksek Mahkemenin denetiminden muaf olacak.

Böylelikle Yüksek Mahkeme, İsrail'in yarı anayasası kabul edilen "Temel Yasalarına" aykırı görülen ve bireysel hakları ihlal eden yasaları reddetme yetkisini kaybedecek.

Yargıçların atamalarında hükümete üstünlük veren düzenleme

3 numaralı değişiklik ise Yüksek Mahkeme yargıçlarının, Adalet Bakanlığı gözetiminde sendikalı avukatlar, milletvekilleri ve hakimlerden oluşan bir komisyon tarafından belirlendikten sonra atamalarında hükümete üstünlük verilmesini öngörüyor.

Tasarı metninde, hakimleri belirleyen komisyonun 9 üyeli olacak şekilde yapısının değiştirilmesi de yer alıyor. Yargı erkinin temsilcisi Yüksek Mahkeme Başkanı ve emekli iki yargıcın da bu komisyonda yer alması isteniyor. İki emekli hakimin, Yüksek Mahkeme Başkanı'nın onayı ve Adalet Bakanı'nın atamasıyla gerçekleşeceği aktarılıyor.

Yürütme organından temsilcilerin de yer alacağı komisyonda Adalet Bakanı, hükümet tarafından belirlenecek iki bakan, İsrail parlamentosundan Anayasa Komisyonu Başkanı ve biri koalisyondan, diğeri muhalefetten olmak üzere iki milletvekili de bulunacak.

Adalet Bakanı'nın başkanlık edeceği komisyonda toplantı yeter sayısı da 5 olacak. Temel kanunda başka bir talimat olmadığı sürece kararlar, oylamaya katılanların oy çokluğu ile alınacak. İktidarın beş temsilcisinin bulunacağı 9 üyeli komisyonla, iktidar yargı atamalarında hakim güç haline gelecek.

Bakanlıklardaki hukuk müsteşarlarının doğrudan hükümet tarafından atanması

İsrail'in aşırı sağcı koalisyon hükümetinin yargı düzenlemeleriyle ilgili hazırladığı tasarıdaki maddelerden biri de bakanlıklarda görev yapan hukuk müsteşarlarının atanmasını ilgilendiriyor.

Tasarıdaki madde, bakanlıklarda görev yapan müsteşarların doğrudan hükümet tarafından atanması ve hükümet müsteşarlığı yerine bakanlıklara bağlı olmalarını öngörüyor.

İsrail'de hükümetin hukuk müsteşarlığı, Kamu Hukuk Hizmetleri ve Kamu Otoritesi Yürütme Birimi tarafından yönetiliyor.

Hukuk müsteşarlığı da başsavcılık başkanlığının yanı sıra hükümete ve ona bağlı birimlere hukuk danışmanlığı gibi çeşitli görevleri üstleniyor. Mevcut sistemde, bakanlıklardaki hukuk müsteşarları, bakanlık faaliyetlerinin ve kararlarının yasalara uygunluğunun denetimini sağlıyor.

Müsteşarların atanması konusu ise Başbakan Binyamin Netanyahu liderliğindeki Likud Partisi ve Dini Siyonizm Partisi'nin koalisyon hükümetini kurma anlaşmalarının bir maddesi olarak dikkati çekiyor.

Hediyeler yasası ve Netanyahu hakkındaki dosyalar

Netanyahu hükümetinin Meclisten geçirmeye çalıştığı yargı düzenlemelerindeki diğer bir madde, "kamu görevlilerinin bir mahkeme davasını finanse etmek için bağış alabileceği" yönündeki tartışmalı yasa.

İsrail Meclisi, 6 Mart'ta "hediyeler kanunu" olarak tanımlanan söz konusu yasa tasarısına ilk onayı verdi.

İsrail Meclisinden yapılan açıklamada, ilk onayı alan yasa tasarısının "kamu çalışanı veya seçilmiş kişilere, yargı davası ile sağlık tedavilerini finanse etmek için mali bağış alma hakkı tanıdığı" belirtildi.

Açıklamada, "Bu yasa tasarısı, kamu görevlisinin, idaresindeki kesimden haksız yere hediyeler almamasına ilişkin mevcut yasa ile bir insan olarak temel haklarını icra etmesi arasında bir denge oluşturacak." ifadeleri kullanıldı.

Yasa tasarısının gerekçesine vurgu yapılan açıklamada, yargıdaki davalar ile sağlık hizmetlerinin yüksek meblağlara ulaşabildiği savunuldu.

Tasarının yasalaşarak yürürlüğe girebilmesi için parlamentoda üç kez oylanıp kabul edilmesi gerekiyor.

Muhalefet partileri, "Başbakan Netanyahu'nun hakkındaki davalarda kendisini savunacak avukatlara kaynak bulmak için bu yönde bir yasayı çıkarmak istediğini" savunuyor.

İsrail Başsavcısı Avichai Mandelblit, 21 Kasım 2019'da 3 ayrı yolsuzluk dosyası nedeniyle Başbakan Netanyahu hakkında dava açmaya karar vermişti.

Bunlardan "4000 numaralı" telekomünikasyon yolsuzluğu soruşturması kapsamında Netanyahu, Shaul Elovictch'in sahibi olduğu "Bezeq" medya şirketine ait "Walla News" adlı internet sitesinde, ailesi lehine haberlere yer verilmesi karşılığında söz konusu şirkete 276 milyon dolar değerinde mali imtiyaz sağlamakla suçlanıyor.

"1000 numaralı" dosyada ise Netanyahu'nun 2007-2016 yıllarında iş adamlarından "hediye" adı altında 283 bin dolar değerinde puro, şampanya, mücevher ve uçak bileti aldığı iddia ediliyor.

"2000 numaralı dosyada da Netanyahu hakkında, "rüşvet aldığı, yolsuzluk yaptığı ve güveni kötüye kullandığı" yönünde suçlamalar yer alıyor.

Başbakanın görevden alınmasını zorlaştıran yasa tasarısı

Yargı düzenlemeleri kapsamında hazırlanan yasa tasarılarından biri de 13 Mart'ta Meclisin ilk oylamasından geçen "başbakanın fiziksel veya psikolojik yetersizlik durumları dışında görevden alınmasını" engelliyor.

İsrail Meclisinde 3 oylamadan geçmesi gereken yasa tasarısına göre, başbakanın görevini yapamayacağını duyurma yetkisi, Mecliste başbakan tarafından yapılacak duyuru veya kabinenin dörtte üçünün onayıyla kullanılabilecek.

Hükümetin dörtte üçü tarafından onaylanan karara başbakanın itiraz etmesi halinde ise bu karar Mecliste oylanacak. Meclis Başkanı tarafından belirlenecek oturumda 90 milletvekilinin bu yönde oy kullanması halinde başbakan görevden alınabilecek.

Söz konusu yasa tasarısı, başbakanı görevden alma yetkisine dair Yüksek Mahkeme dahil yargının alacağı herhangi bir kararın geçersiz sayılmasını içeriyor.

Uzmanlar da bu yasa tasarısının, yolsuzluk suçlamalarına maruz kalan Başbakan Netanyahu'yu koruma amacı taşıdığını savunuyor.