Mütareke Döneminde İstanbul'un İşgal Yılları ve Kurtuluş" Konferansı

Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bülent Bakar, İstanbul'un işgal yıllarını anlatırken, "Onlar Türklerin pes edeceğini ve kendilerinin dayattığı barış antlaşmasını kabul edeceklerini, direnç noktasını kırdıklarını düşünürken, bu durum ters etki yarattı. Ülkenin kaderini 23 Nisan 1920'de açılan TBMM eline aldı." dedi.

Milli Türk Talebe Birliği (MTTB) tarafından MTTB Konferans Salonu'nda düzenlenen "Mütareke Döneminde İstanbul'un İşgal Yılları ve Kurtuluş" başlıklı konferansta konuşan Bakar, Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandıktan sonra İstanbul'un işgal edilmesi ve işgal döneminde yaşanan sorunlar ve tahliye sürecini anlattı.

Bakar, İstanbul'un yaklaşık 5 yıl işgal altında kaldığını, Osmanlı Devleti'nin 1. Dünya Savaşı'nda 4 yıllık bir mücadeleden sonra Mondros Ateşkes Antlaşması'nı imzaladığını belirterek, şunları kaydetti:

"Mondros 25 maddelik bir antlaşma ve İstanbul'un işgal edileceğini belirten herhangi bir madde yok. Bununla beraber çok tehlikeli bir madde olan 7. madde var, bu madde stratejik olarak kendilerini tehlikede gördükleri her yeri işgal kuvvetlerine teslim hakkı tanıyor. Buna kim karar verecek, tamamen yoruma açık bir şekilde tek taraflı itilaf kuvvetleri karar verecek. Nitekim, 8 Kasım 1918 tarihinde İstanbul'a gelen Fransız subaylar karaya ayak bastılar. Ardından 13 Kasım 1928 yılında yaklaşık 60 parçalık itilaf donanması İstanbul'a geldi. Bu gemilerden 2 bin 616 İngiliz askeri, 540 Fransız askeri, 470 İtalyan askeri karaya ayak bastı. Ağırlıklı olarak da Beyoğlu bölgesindeki bazı kışlalar, okul ve binalara bunlar yerleştiler."

İşgal yıllarına dair bazı bilgiler veren Doç. Dr. Bakar, sözlerini şöyle sürdürdü:

"5 Kasım 1919 yılında İstanbul'da İngiliz kuvveti olarak 894 subay, 26 bin 500 asker, Yunan kuvveti 83 subay 712 asker, Fransız 572 subay, 18 bin 497 asker, İtalyan kuvveti 210 subay ve 3 bin 782 asker bulunuyordu. Toplam 51 bin 275 kişilik bir ordu var. İstanbul işgal edilmiş durumda. İtilaf kuvvetleri kamu ve özele ait birçok yeri işgal ettiler. Stratejik birçok yerde itilaf devletlerinin kontrolüne girmiş oldu. Aralık 1918 itibarıyla zaten bir denetim mekanizması kurmaya başlıyorlardı. Postaneler, liman, polis kolluk kuvvetleri ve jandarma kuvvetlerini sıkı denetim altına alıyorlar. Bu denetimi daha kolay hale getirebilmek için İstanbul'u bölgelere ayırmışlar. Beyoğlu Bölgesi, İngiliz, tarihi yarımada Fransız, Anadolu Yakası İtalyan sorumluluğuna verilmiş. Adalar için de ortak komisyon kurulmuş."

Doç. Dr. Bakar, işgal yıllarda itilaf devletlerin bu uygulamalarının 1918 yılının sonuna doğru kamuoyunda çok büyük sıkıntılar meydana getirdiğini söyledi. Halkın ve askeriyenin hayal kırıklığına uğradığını dile getiren Bakar, işgal yıllarında halkın yaşadığı sorunları anlattı. Bakar, o dönemde İngiliz kuvvetlerinin gayrimüslim vatandaşlardan da yararlanmaya başladığına dikkati çekerek, mütareke hükümlerinin nasıl uygulandığını denetlemek için sivil ve askeri heyetlerin de Anadolu'da hareket halinde olduğunu vurguladı.

Bakar, şöyle konuştu:

"Bunların masraflarını da Türk hükümetine ödettirmeye çalıştılar. Büyük ölçüde başarılı oldular. İngiltere'ye karşı denge kurmak amacıyla hükümet Fransızların bazı taleplerine olumlu yaklaştı. 1918 -1919 yıllarında büyük bir kıskaç oluştu. İlerleyen süreçte Anadolu hareketinin yeşermeye başlamasıyla İstanbul'da birçok gizli grup oluştu. Bunlar da İstanbul'dan mili mücadeleyi yürütmek ve netice almanın mümkün olmadığını düşündüğünden Anadolu'ya silah kaçırma, belge, bilgi ve rapor yürütmek gibi faaliyet yürütmeye çalıştılar. İstanbul'da 1918 sonbaharında güvenlik zafiyeti de yaşandı. İstanbul'da 1 milyon nüfuslu bir şehir, devasa bir mülteci problemiyle de karşı karşıyaydı. Balkan Savaşları sırasında on binlerce muhacir, çadır kamplarda, medreselerde barınıyorlar. Bunların barınma ve iaşe sorunun hükümet altından kalkmaya çalışıyor. Yangın da İstanbul'un vahim gerçeği. 1910-1918 yılları arasında yangından dolayı evsiz kalan İstanbullu sayısı 100 bin. 1918-1923 yılları arasında da yaklaşık 20 bin ev yanıyor."

İşgalin ardından itilaf devlerinin umduğunun olmadığını belirterek, "Onlar Türklerin pes edeceğini ve kendilerinin dayattığı barış antlaşmasını kabul edeceklerini, direnç noktasını kırdıklarını düşünürken, bu durum ters etki yarattı. Ülkenin kaderi 23 Nisan 1920'de açılan TBMM eline aldı. Kısa sürede düzenli ordu oluşturuldu. Ordunun Ocak 1921 yılında Yunanistan'la olan savaşları, Ağustos 1922 yılında Başkomutan Meydan Savaşı ile kesin netice ve başarıya ulaştı. Bu askeri başarıdan sonra da itilaf devletleri, ateşkes talep ettiler. 11 Ekim 1922 yılında da Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı. 1922 yılından itibaren halkın aşağılanması yaklaşımları olmamaya başladı. Lozan barış görüşmeleri başladı. Temmuz 1923 yılında da İstanbul'un boşatılması tasarısı ortaya çıkar. 24 Temmuz 1923 yılında Lozan Barış Antlaşması imzalanır." şeklinde konuştu.

Bakar, 25 Ağustos 1923 yılından itibaren de İstanbul'da tahliye sürecinin başladığına dikkati çekerek, "2 Eylül 1923 yılından itibaren Fransız kuvvetleri çekilmeye başlar. Son olarak İngilizler 2 Ekim sabahı harbiye mektebini boşaltıyor. İstanbul'da 6 Ekim 1923 yılında, Türk kuvvetleri Taksim'de bir resmi geçit yapıldıktan sonra, İstanbul'un resmen kurtuluşu söz konusu olmuş olur." dedi.