Tunus, Yasemin Devrimi'nin 12. yılında belirsiz bir parlamentoya gebe

Tunus, Aralık 2010'da başlayan Yasemin Devrimi'nin 12. yılında yeni bir parlamento için erken genel seçimlere gidiyor.

Ülkenin orta kesiminde yer alan Sidi Buzid kentinde 17 Aralık 2010'da kendini ateşe veren Muhammed Buazizi, Tunus'un "Yasemin Devrimi", Arap dünyasının ise "Arap Baharı" olarak adlandırdığı sürecin ilk kıvılcımını tutuşturdu.

Üniversite mezunu olan 26 yaşındaki seyyar satıcı Buazizi'nin, zabıta tarafından tezgahına el konulması ve yetkililerce hakarete uğramasının ardından kendini ateşe vermesi, Tunus halkını sokaklara döktü.

17 Aralık 2010'da başlayan sokak gösterileri, ülkeyi 23 yıl boyunca demir yumrukla yöneten Zeynel Abidin bin Ali'nin 14 Ocak 2011'de ailesiyle beraber ülkeden kaçmasıyla sonuçlandı.

Tunus'ta yeni bir dönemin başlangıcı olan "Yasemin Devrimi" kutlamaları, 2021'e kadar her yıl Bin Ali'nin ülkeden kaçtığı gün olan 14 Ocak'ta yapılıyordu. Ancak Cumhurbaşkanı Kays Said'in Meclisin çalışmalarını durdurduğu 25 Temmuz 2021 kararlarının ardından, devrimin yıl dönümü kutlamaları 14 Ocak yerine Buazizi'nin kendini ateşe verdiği gün olan 17 Aralık olarak değiştirildi.

Tek adam rejiminden demokrasiye geçiş süreci

Mart 1956'da Fransızlardan bağımsızlığını kazanan Tunus'u, 14 Ocak 2011'e kadar devam eden 55 yıllık süreçte sadece iki cumhurbaşkanı yönetti.

Fransızlardan bağımsızlığını kazanmasının ardından ülkenin ilk Cumhurbaşkanı Habib Burgiba ülkeyi 30 yıl boyunca tek başına yönetti.

Burgiba iktidarı, 7 Kasım 1987'de Zeynel Abidin bin Ali'nin Burgiba'nın hasta olduğunu öne sürerek sivil bir darbe yapmasıyla sona erdi.

2011 yılında ülkeyi terk edene kadar iktidarda kalan Bin Ali sonrası ülkede demokrasiye geçiş süreci başladı.

Demokrasinin ilk meyvesi olan "Kurucu Meclis" için halk, 23 Ekim 2011'de sandığa gitti.

Nahda Hareketi, devrimin ardından ülkeye dönen Raşid el-Gannuşi liderliğinde girdiği seçimleri 217 sandalyeli Meclise 89 vekil göndererek birinci parti olarak tamamladı.

Halkın seçtiği Kurucu Meclis, yeni bir Anayasa yazılması ve demokratik sisteme geçiş sürecinde önemli bir görev üstlendi.

Halkın seçtiği Meclis görev başında

Seçimleri önde tamamlayan Nahda Hareketi'nin hükümet kurma çalışmaları, Cumhuriyet Kongresi Partisi ve Tekettül Partisi'nin de yer aldığı 3'lü koalisyonla sonuçlandı.

Yeni hükümetin kurulmasının ardından, 12 Aralık 2011'de Mecliste yapılan seçimle Tunus'un devrimden sonraki ilk Cumhurbaşkanı, Cumhuriyet Kongresi Partisi Başkanı Munsif el-Merzuki oldu.

Devrimden sonraki ilk hükümette Nahda Hareketi'nden Hammadi el-Cibali Başbakan olurken, Tekettül Partisi'nden Mustafa bin Cafer de Meclis Başkanı olarak görev aldı.

Ülkeyi derinden sarsan siyasi suikast süreci

Sol eğilimli muhalif siyasetçi Demokrat Yurtseverler Partisi Genel Sekreteri Şükrü Beliyd'in 6 Şubat 2013'te başkent Tunus'taki evinin önünde uğradığı silahlı saldırıda hayatını kaybetmesiyle ülkedeki devrim heyecanı yerini kaosa bıratı.

Tunus, Beliyd suikastının şokunu atlatamadan yaklaşık 6 ay sonra yine muhalefette yer alan Halk Cephesi Koalisyonu önderlerinden Muhammed el-Berahimi 25 Temmuz Cumhuriyet Bayramı'nda evinin önünde uğradığı silahlı saldırıda yaşamını yitirdi.

Devrimden sonraki süreçte yaşanan bu zorlu dönem, ülkede iktidar ile muhalefet arasındaki çatışmayı körükledi.

Halkı hükümete karşı sokağa çıkmaya çağıran muhalefet, hükümeti devirene kadar eylemlerine devam etme kararı aldı.

Nahda Hareketi, gerilimi azaltmak ve muhaliflerle yaşanan krizin dozunu düşürmek için hükümeti feshetti ve teknokratlardan oluşan yeni bir hükümet kurulmasının yolunu açtı.

Yeni Anayasa'nın kabulü, parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimleri

Ocak 2014'te 217 üyeli Tunus Ulusal Kurucu Meclisi 200'den fazla milletvekilinin oyuyla yeni Anayasa'yı kabul ederek görevini tamamladı.

Anayasa'nın Mecliste onaylanmasının ardından Ekim 2014'te yapılan parlamento seçimlerinden merkez sol eğilimli laik Nida Tunus Partisi 217 sandalyeli Meclise 85 milletvekili göndererek birinci parti olurken, Nahda Hareketi 79 vekille seçimi ikinci sırada tamamladı.

Yeni Anayasa'ya göre 21 Aralık 2014'te düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, Nida Tunus Partisi'nin kurucusu El-Baci Kaid es-Sibsi, Tunus'un devrimin ardından halk tarafından doğrudan seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu.

Burgiba döneminde Cumhurbaşkanı Danışmanlığı, Meclis Başkanlığı ve Dışişleri Bakanlığı dahil birçok görevde bulunan Sibsi, 2011'deki devrim sürecinin hemen ardından bir yıla yakın geçici başbakanlık da yapmıştı. Sibsi, 25 Temmuz 2019'da cumhurbaşkanlığı görevini sürdürürken 92 yaşında hayatını kaybetti.

Terör tehdidi altında geçen yıllar: 2015-2016

Tunus'ta 2013 yılında yaşanan siyasi suikastların ardından en zorlu geçen dönemlerden biri de terör tehdidinin en üst seviyede hissedildiği 2015 ve 2016 yılları oldu.

18 Mart 2015'te Tunus Halk Meclisi'nin yanında bulunan Bardo Müzesi'ne saldıran DEAŞ'lı teröristler, çoğu turist 22 kişiyi öldürdü.

Aynı yılın haziran ayında, ülkenin turizm kentlerinden Susa'da yabancıların kaldığı bir otele düzenlenen silahlı saldırıda da çoğu İngiliz vatandaşı 38 kişi hayatını kaybetti.

Tunus'u hedef alan terör saldırıları, ülkenin en önemli gelir kaynaklarından biri olan turizm sektörünü ciddi ölçüde baltaladı.

Kasım 2015'te başkent Tunus'un merkezinde yer alan en önemli noktalardan 5. Muhammed Caddesi'nde düzenlenen Cumhurbaşkanlığı muhafızlarına yönelik bombalı intihar saldırısında 12 güvenlik görevlisinin hayatını kaybetmesi ülkeyi derinden sarstı.

Mart 2016'da ülkenin güney komşusu Libya sınırında yer alan Bengirdan vilayetinde güvenlik güçlerini hedef alan terör saldırısında, aralarında saldırıyı gerçekleştiren 36 DEAŞ'lının da bulunduğu 50 kişi hayatını kaybetti.

Nobel ödülüyle beliren umut

Tunus Barolar Birliği, Tunus Genel İşçi Sendikaları Birliği, Tunus Ticaret ve Zanaat Sendikası ile Tunus İnsan Hakları Birliğinden oluşan Tunus Ulusal Diyalog Dörtlüsü'nün 2015 Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmesi ülkede bir ümit ışığı oldu.

Devrimin ardından gösterdikleri çaba dolayısıyla Nobel Barış Ödülü'nü almaya hak kazanan "Tunus Ulusal Diyalog Dörtlüsü", ülkede Yasemin Devrimi'ne olan inancı yeniden yeşertti.

Tunus'ta siyasi ve ekonomik kriz yılları

Habib es-Sıyd başkanlığındaki Tunus hükümeti, 2015-2016 yıllarında yaşanan terör saldırıları karşısında yetersiz kaldığı gerekçesiyle Meclisin güvenoyunu çekmesi üzerine düştü.

Ülkede siyasi krizlerin başlamasına ve peş peşe hükümetlerin kurulmasına neden olan süreçte ekonomik kriz de baş gösterdi.

Ağustos 2016'da Başbakan Yusuf Şahid önderliğinde kurulan koalisyon hükümeti ve devamında gelen hükümetler ne siyasi ne de ekonomik krize çare olabildi.

Tunus, 2017'nin sonunda, Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) talebiyle cari açığı azaltmak ve gelirlerini artırmak için vergilerin yükseltildiği, kamu harcamalarının sınırlandırıldığı kemer sıkma tedbirlerini içeren bütçe yasasını kabul etti.

Kemer sıkma tedbirleri kapsamında ürünlere yapılan büyük zamlar ve artan hayat pahalılığı yeni protesto hareketlerine yol açtı.

8 Ocak 2018'de Mannuba vilayetindeki gösteride bir kişinin hayatını kaybetmesi üzerine protestolar başka kentlere de sıçradı.

2019 Meclis ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri

Tunus, Ekim 2019'da Cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimlerine sahne oldu.

6 Ekim'de düzenlenen Meclis seçimlerinde Nahda Hareketi 52, Tunus'un Kalbi Partisi 38, Demokratik Akım 22, Onur Koalisyonu 21 milletvekili çıkardı.

13 Ekim'de Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turunun ardından sürpriz bir şekilde anayasa hukukçusu Kays Said oyların yüzde 72,7'sini alarak cumhurbaşkanı seçildi.

Cumhurbaşkanı Said, hükümeti kurmakla görevlendirdiği İlyas Fahfah'ın Şubat 2020'de kurduğu hükümet, krizlerle baş edemediği için göreve gelmesinden 6 ay sonra parlamentodan güvenoyu alamadı.

Fahfah'ın ardından hükümeti kurma görevini alan Hişam el-Meşişi önderliğinde Eylül 2020'de göreve başlayan hükümet ise Cumhurbaşkanı Said'in 25 Temmuz 2021'deki "olağanüstü kararları" ile feshedildi.

Tunus'ta Cumhurbaşkanı Said'in "olağanüstü kararları" dönemi

Tunus'ta siyasi ve ekonomik krizin birbirini körüklediği 2021 yılına Cumhurbaşkanı Said'in "olağanüstü kararları" damga vurdu.

Siyasi partileri ülkeyi yönetememek ve yolsuzlukla suçlayan Said, 25 Temmuz 2021'de aldığı "olağanüstü kararlar" ile parlamentonun çalışmalarını dondurdu ve milletvekillerinin dokunulmazlıklarını kaldırdı.

Yasemin Devrimi'nin 11. yılında, normalde her sene 14 Ocak'ta kutlanan Devrim Günü'nü de değiştiren Said, devrim kutlamalarının 17 Aralık'a alındığını ilan etti.

Yetkileri kendinde toplayan Said, 25 Temmuz 2022'de Anayasa değişikliği için referandum, 2022 sonunda da erken seçim yapılacağını duyurdu. Ayrıca genel seçime kadar Meclisin kapalı kalacağını açıkladı.

Yasemin Devrimi'nin 12. yılında ülkedeki siyasi belirsizlik devam ediyor

2021 yılını siyasi ve ekonomik krizlerle geçiren Tunus, 2022'yi de belirsizliklerin yaşandığı bir yıl olarak geride bırakıyor.

Cumhurbaşkanı Said'in kararlarını "darbe" olarak nitelendiren ve karşı çıkan muhalifler ile Said'i destekleyen kesim arasındaki gerilim gittikçe artıyor.

Said, 13 Aralık 2021'de açıkladığı "siyasi krizden çıkışın yol haritası" ile ülkede 25 Temmuz 2022'de Anayasa değişikliği referandumuna, 17 Aralık 2022'de de erken genel seçime gidileceğini ve o zamana kadar Meclisin kapalı kalacağını duyurdu.

Ülkede 25 Temmuz'da seçmenlerin yüzde 30,5 katılımıyla düzenlenen referandumda, yüzde 94,6 "evet" oyuyla yeni Anayasa kabul edildi.

17 Aralık'ta düzenlenecek erken genel seçimler ile Said'in "siyasi krizden çıkışın yol haritası" son aşamasını tamamlayacak.

Ülkedeki önemli siyasi partilerin boykot ettiği 17 Aralık seçimleri sonrası Tunus'u belirsiz bir parlamento bekliyor.