Urartu Mutfağını Çömleklerde Yaşatıyor

CEMAL AŞAN/ ALİ İHSAN ÖZTÜRK - Van'da geçmişte 20'nin üzerindeki atölyesiyle bölgenin testi, çömlek ve çanak ihtiyacını karşılayan Bardakçı Mahallesi, kalan tek atölyesiyle Urartu Krallığı'nın mutfak geleneğini ürettiği gereçlerle yaşatıyor.

Asırlardır toprağın usta ellerle işlenmesiyle yapılan ve medeniyetlerin vazgeçilmez mutfak araç gereçleri arasında yer alan çömlek, testi ve çanaklar, sanayileşmenin etkisiyle yerini daha dayanıklı olan plastik, alüminyum ve çelikten malzemelere bıraktı.

Kadınların içinde su taşıdığı testilerin, peynirlerin toprak altında saklandığı küplerin, tadına doyulmayan yemeklerin pişirildiği çömlek ve çanakların üretildiği atölyeler, bu ürünlere ilginin azalması sonucu yok olmayla karşı karşıya.

1976 yılına kadar 20'nin üzerindeki atölyeyle bölgenin testi, çömlek ve çanak ihtiyacını karşılayan İpekyolu ilçesine bağlı Bardakçı Mahallesi, şimdi tek atölyeyle zamana karşı direnmeye çalışıyor.

Bardakçı Mahallesi'nde babasından öğrendiği çömlekçilik sanatını devam ettiren Osman Eşme, üniversite öğretim üyelerinden aldığı fotoğraf örneklerinden yararlanarak Urartular dönemine ait testi, çanak ve çömleklerin benzerlerini üretmeye başladı.

Eşme, AA muhabirine yaptığı açıklamada, köylerinde çömlekçiliğin terk edilmeye başlandığını ve atölyelerin sürekli kapandığını söyledi.

Babasından öğrendiği mesleği kendi imkanlarıyla canlandırmaya çalıştığını belirten Eşme, fabrikalaşma karşısında çömlekçilik sanatının unutulduğunu ifade etti. Eşme, şöyle konuştu:

"Eski dönemlerden elde edilen çömlek motifleriyle yeni çömlekler üretmeye çalışıyorum. Son zamanlarda hocalardan aldığım fotoğraflardan Urartu döneminde üretilen çömleklerin aynısını üretmeye başladım ve şu anda Urartu çanak çömleklerinin aynısını atölyemde üretiyorum. 2011'de yaşanan depremde fırınım yıkıldı, şu anda fırın olmadığı için ürettiğim malzemeleri güneşte kurutuyorum. Yetkililer destek verirse daha geniş bir ortamda üretim yapmak istiyorum. Böylece yeni çömlek ustalarının da yetişmesine imkan sağlamış oluruz. Amacım yeni ustalar yetiştirmek ve köyümüzdeki atölye sayısını artırmak. Bunun için yetkililerden destek bekliyorum."

Eşme, topraktan üretilen araç gereçlerin sanayi ürünlerine oranla daha sağlıklı olduğunu anımsattı.

"Çanak çömleğin tarihi 7 bin yıl öncesine ulaşıyor"

Van'da uzun zamandır yürütülen Eski Van Şehri Kazıları'na başkanlık yapan İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Erkan Konyar da çömlekçilik tarihinin çok eski dönemlere kadar uzandığını, arkeolojik verilerde de buna dair bilgilerin yer aldığını belirtti.

Van Gölü Havzası'nın kendilerine 7 bin yıllık çanak çömlek üretim sürecine dair önemli kalıtlar sunduğunu anlatan Konyar, şunları ifade etti:

"Bölgede çeşitli teknik ve motiflerde, farklı renklerde çanak çömlek kültürleri var. Bunun en bariz izlenebildiği dönemler günümüzden 5 bin yıl önceki süreçtir. Bölgede birçok alanda yenilikleri hayata geçiren Urartular, çanak çömlek üretiminde de çok ileri gitmiş. Özellikle kırmızı askılı 'saray malları' denilen çanak çömleklerde, Urartular uzmanmış ve çok kaliteli araç gereçler üretmiş. Halk veya soylular, o dönemde metalden kap üretemedikleri için kırmızı Urartu çanak çömleğini yapmış. Yörede belli bir süreçten sonra bu sanat devam ettirilememiş ama son zamanlarda kimi bölgelerde geleneksel çanak çömlek üretim teknolojisinin geri geldiğini, çeşitli bölgelerde turizme dönük modellerin üretildiğini görüyoruz. Bunun bir örneğini Van'da tespit ettik. Urartu çanak çömleğinin nasıl üretildiğine dair bazı üniversitelerin bilimsel çalışmaları vardı. Toprağın nereden alındığına dair analizler yapıldı. Kırmızı ve demir oksitin fazla olduğu Urartu çömlekleri, fırınlamadan toprağına kadar birçok farklılığı barındırıyor. Bardakçı köyünde de Urartu toprak kaynağıyla çanak çömlek üretiliyor."

Konyar, her dönemin çanak çömleğinin üretildiği toprak özelliklerinin farklı olduğunu, Osman Eşme'nin de bölgede arazi çalışması yaparak Urartu çanak çömleğinin hangi kilden yapıldığını tespit ettiğini dile getirerek, Eşme'nin Urartu çanak çömleğine yakın kalitede ürünler yaptığını söyledi. - Van