Yıldızlar Neden Söner?

Berkay Akıncı, Spacemag Türkiye'nin en sevilen kategorilerinden 'Biliyor Musun' için bu hafta Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü'nden araştırma görevlisi Ekrem Murat Esmer ile gördü. İşte uzayla ilgili soru-cevaplar.

Gezegen ile yıldız arasındaki fark nedir?

Yıldızlar temelde kendi enerjileri üretebilen cisimlerdir. Gezegenler ise kendi ışıklarını üretmiyorlar. Güneş'ten aldıkları ışıkları yansıtıyorlar ve onları bu şekilde görebiliyoruz. Güneş Sistemi'ndeki başka gezegenler kendi enerjilerini üretmiyorlar. Güneş gibi yıldızlara gittiğimizde bunların sıcakları binlerce derecedir. Bu sıcaklığı ışıkla yansıtıyorlar.

Öte gezegen Nedir?

Bu teknik bir terim. Bunlar başka yıldızların etrafında bulunan gezegenler demek. Öte gezegenler başka yıldızların etrafında bulunuyorlar. Diğer yıldızları teleskopla gözlemediğimizde onların da gezegen sistemleri olduğu görüyoruz. Bu tür gezegenlere öte gezegen diyoruz.

Çift yıldızlar Nedir?

Yıldızların çoğu çoklu sistemde bulunuyorlar. Kendi sistemimize baktığımızda bir tane yıldız bulunuyor. Bu yıldızlar birbirine gerçekten yakınlar. Birbirlerinin etrafında dönüyorlar. İkiden fazla yıldız varsa bunlar üçlü sistem olabilirler dörtlü sistem olabilirler. Genellikle yıldızlar Güneş gibi tekli değil çift yıldız şekilde bulunuyorlar.

Yıldızların ve gezegenlerin sınıflandırılması nasıl yapılıyor?

Yıldızların sınıflandırılması yaparken öncellikle yıldızların sıcaklıklarından başlıyoruz. İki tür sınıflandırma yapıyoruz birincisi sıcaklıkları üzerinden. Güneş mesela ortalama sıcaklığı bulunan bir yıldız. Sıcaklık derken Güneş'in yüzey sıcaklığı 6000 derece kadar. Soğuk yıldızlara gittiğimizde 3000 derece olabiliyor. Yıldızların renklerin üzerinde bir sınıflandırma yapıyoruz. Güneş sarı renkle görünüyor bu 6000 derece için doğru olur. Soğuk yıldızlara gittiğimizde bu yıldızlar kırmızı olarak görünüyor. Sıcak yıldızlara gittiğimizde mavi ve beyaz olarak görünüyorlar. Bir başka sınıflandırma türü yıldızların büyüklüğüyle ilgili. Güneş gibi yıldızlara cüce yıldızlar diyoruz. Büyük yıldızlar Güneş Sistemi'mizin tamamını kaplayacak kadar büyükler.

Gezegenlere geldiğimizde iki tür ayırıyoruz. Karasal gezegenler ve gaz gezegenleri olarak ayırıyoruz. Burada sınıflandırırken gezegen ve alt gezegen olarak sınıflandırıyoruz. 2006'da Uluslararası Astronomi Birliğinin aldığı kararla cüce gezegenler diye yeni bir sınıflandırma geldi. 2006'ya Plüton bir gezegen olarak sayılıyordu.  Plüton'un yakınlarda Plüton boyutlarında hatta daha büyük 20'ye yakın cisim bulundu. Hepsi gezegen olarak sayacak olsaydık, Güneş Sistemi'mizdeki gezegen sayısı 20-30 civarında olacaktı. Cüce gezegen olması için küre şeklini alması gerekiyor, Güneşin etrafında dolanması gerekiyor. Bir koşulda yörünge komşuluğu temizlenmemesi gerekiyor. Plüton bu koşula uyduğu için cüce gezegen oluyor.

Gezegenlerin ve yıldızların ısı ve boyut hesaplaması nasıl yapılıyor?

Güneş Sistemi'mizden başlayacak olursak teleskobumuzdan baktığımızda Ay'ın çapını görebiliyoruz. Ay'ın uzaklığında hesapladığımızda 380 bin kilometre uzaklıkta bulunan bir cisim şu kadar derece görünüyorsa o açıdan bir trigonometrik bir hesaplama yapıyoruz. Aradaki mesafeyi bildiğimiz zaman bu şekilde hesaplıyoruz.

Yıldızlara ve öte gezegenlere gittiğimizde... Yıldızlar birbirinden öne geçerken bize gelen ışınında bize gelen bir sürü azalama olacak, arkadan kalan yıldızın ışığı bize gelmemiş olacak. Bu şekilde ölçümü yaptığımızda ışığının değişmesinden geometriyi çıkarabiliyoruz. Bu şekilde yıldızların sıcaklıkları, yoğunlukları hakkında hesaplama yapıyoruz.

Gezegenlerin boyutlarında ise yine aynı şekilde yıldızla gezegenin birbirinin önüne geçeceği şekilde sağlayan koşullardır. Bu olaya geçiş olayı diyoruz. Eğer bakış doğrultumuzda gezegenin yıldızının önünden geçerken yıldızın bir miktar ışığı bize gelmemiş olacak dolasıyla bir miktar azalma olacak bu şekilde gezegenin ve boyutunu hesaplıyoruz.

Yıldızın sıcaklığı renginden çıkıyor. Yıldızın bize gelen ışığını bir prizmadan geçiyoruz. Bazı karanlıklar buluyoruz. Bu karanlıklar o yıldızın içinde bulunan maddeyle alakalı. Yıldızın içindeki helyum, hidrojen gibi maddeler ne kadar var bulabiliyoruz. Ardından bu özellikte bulunan bir materyal oran hesaplamasını yapıyoruz. Böylelikle sıcaklığını bulabiliyoruz.  Beyaz ışığını alıyoruz materyallini alıyoruz sıcaklığını tespit ediyoruz.

Yıldızlar neden söner?

Yıldızlar aslında sönmez. Yıldızlar yaşam döngüsü gibi doğuyorlar, büyüyorlar ve ölüyorlar. Yaşam gibi bir analoji yapabiliriz. Materyal kendi enerjisini üretemiyor ve dağılıyor. Güneş gibi cisimlerde ileri aşamalarda üst katmanları uzaya fırlatıyorlar ve çekirdekleri küçülüyorlar. Ömürlerin sonlarına geldiklerine süpernova patlamaları yaşıyorlar. Sıradışı egzotik cisim haline geliyorlar.

Öğleden sonra... Gezegenlerin halkası nasıl oluşuyor? Dünya'mızın neden halkası yok?