Dürüst Olduğunuza Emin Misiniz?

"Hava buz gibi soğuk, hafif de sulu kar çiseliyor. İşinize gitmek için sabahın karanlığında yola düşmüşsünüz. Ortalıkta taksi yok. Herkes gibi sırada bekliyorsunuz. Bir taksi yanaşıyor ve sırada bekleyen ilk kişiyi alıyor. Araç ilerlemeden binen kişi taksiden iniyor. Taksici gideceği yeri beğenmemiş ve onu indirmeye karar vermiş. Buraya kadar yaşananların taksicinin suçu olduğu kesin. Fakat daha sonra taksici pencereye yanaşıyor ve size nereye gideceğinizi soruyor. Eğer o taksiye binerseniz, artık bu etik dışı hareketin kabahatlisi sadece taksici değil. Siz de artık bu yanlışın bir parçasısınız, hatta suç ortağı. İşe yetişmeniz lazım. O gün kaçırmamanız gereken bir toplantınız var vs. Siz binmeseniz arkanızdaki binecek. Etik açıdan çelişki burada başlıyor. Ahlaki bir duruş yerine neden çeşitli bahanelerin arkasına sığınarak her türlü hukuk veya etik dışı davranışı sergiliyoruz?"

Söz konusu taksicinin davranışının etik olmadığı açık. Peki bahanelerin ardına saklananlar kendi davranışlarını etik buluyorlar mı? Ali Cem Gülmen, iş dünyasından da sıradan bir örnek veriyor: "Diyelim bir şirket için çalışıyorsunuz. Bir ihaleye girilecek ve ihaleyi verecek kurumun başındaki zat rüşvet istiyor. Ortada bir suç var. Fakat siz rüşveti veriyorsunuz. Bahaneleriniz çok. Bu şirket kolay mı yürüyor? Sektörde başka türlü ayakta kalmak mümkün mü? Kaç kişi evine ekmek götürüyor. Siz rüşvet vermeseniz, rüşveti vermeye hazır olan rakip şirket ihaleyi kapacak. Bu düzeni siz mi değiştireceksiniz vs. Ancak bu bahanelerin hiçbiri sizin masum olduğunuzu göstermiyor. Rüşvet verdiğiniz kişi kadar siz de suçlusunuz."

"BEN YAPMADIM, MECBUR KALDIM"

Hayatın her alanında her gün her dakika bu örneklerin çeşitli şekillerde yaşandığını söyleyen Gülmen, sonuçta geriye kalanın sadece hukuk ve etik ihlali olduğunu kaydediyor. Ancak birçok insanın 'etikle imtihan anlarında' kendisinin masumiyetine inandığını belirten Gülmen, "Etik ihlalini doğrudan siz yapmamış olabilirsiniz. Hatta etik ihlaline teorik olarak karşı da olabilirsiniz. Ancak pratikte karşı olduğunuzu yapıyorsunuz. Etik ihlalinden fayda sağlıyorsunuz. Taksiye binecek ve işinizi zamanında yetişeceksiniz. Rüşveti verip ihalenin alınmasını ve şirketinizin yaşamasını sağlayacaksınız. Bütün bunlar ilkesel olarak hiçbir şeyi değiştirmeyecektir. Siz de yozlaşmış veya yozlaştırılmış bir düzenin parçasından başka bir şey değilsiniz" diyor.

KİMSE ETİK OLMAYANA UYMAK ZORUNDA DEĞİL

Söz konusu örneklerin çok daha trajik sonuçları olduğunu da vurgulayan Gülmen, şunları dile getiriyor: "Amirinden emir aldığı için doğru olmadığına inanmasına rağmen işini kaybetme korkusuyla işkence yapan bir güvenlik görevlisinden bayram günü çalışanlarına mail atıp onları zorla çalıştıran bir yöneticiye kadar binlerce örnek verilebilir. İlkesel olarak aralarında çok büyük fark yok. Ortada bir adaletsizlik, yanlışlık veya kötülük varsa, bundan birileri faydalanıyorsa, buna karşı çıkmayanlar da adaletsizliğin, yanlışlığın veya kötülüğün sıradanlaşmasına ve sürmesine izin veriyor demektir. Einstein'ın dediği gibi; dünya kötülük yapanlar yüzünden değil, durup seyreden ve onlara ses çıkarmayanlar yüzünden tehlikeli bir yer."

"HAYIR" DEMESİNİ BİLMEK

Gündelik yaşamda, özel hayatta veya iş yaşamında ahlaki veya etik olmayan şeyleri değiştirmek için 'hayır' demesini bilmek gerektiğini söyleyen Gülmen, "O taksiye binmemek ve dürüst bir taksiciyi beklemek yapılan haksızlığa bir dur demek olabilir mi? O rüşveti vermemek, hatta verilmesini engellemeye çalışmak veya bu konuda çaba gösterenler diğer şirketlerle işbirliğine gitmek bazı şeylerin yavaş da olsa değişmesini sağlamaz mı? Evet kolay değil. Ancak yaşadığımız bu dünya da kolay kurulmadı. Değiştirmek istediklerimiz için küçük adımlarla başlayabiliriz. Sadece bu konuları düşünmeye başlamakla bile büyük bir adım atmış olabilirsiniz. Hannah Arendt'in 'Kötülüğün Sıradanlığı' eserinde yazdığını hep akılda tutmak gerekir; Kötülüklerin çoğu hiçbir zaman iyilik ve kötülük hakkında düşünmemiş insanların işidir."