Tedavi kadar önemli: kanser rehabilitasyonu

Günümüzde tanı ve tedavi olanaklarının artması ile beraber kanser hastalarının iyileşme oranın yükseliyor. Kişiyi fiziksel, sosyal, psikolojik olarak de etkileyebilen kanser hastalığında rehabilitasyon yaşam kalitesi için çok büyük önem taşıyor.

Yaşam kalitesini artırır

Kanser tanısı konulan hastaların yüzde 54'ünün rehabilitasyona ihtiyacı vardır. Çünkü kanser hastalarında fonksiyonel yetersizliğe yol açan ve rehabilitasyon gereksinimi oluşturan pek çok durum söz konusudur. Yorgunluk, güçsüzlük, kondüsyon kaybı, ağrı gibi genel sorunlar olabileceği gibi spesifik kanser tiplerinde daha ön planda olan yürüme sorunları, kendine bakım sorunları, iletişim sorunları, yutma güçlüğü, lenfödem, bası yaraları, paraneoplastik nöromusküler sendromlar, beyin metastazı, omurilik metastazı, osteoporoz, mesane-barsak disfonksiyonu, seksüel disfonksiyon ya da kemoterapi ve radyoterapiye bağlı yan etkiler de görülebilir. Kişiye özel planlanan, gerçekçi hedeflere sahip hastanın aktif katılımını sağlayan, eğitim ve psikososyal danışma unsuru olan multidisipliner bir rehabilitasyon programı kanser hastalarının şikayetlerini azaltarak fonksiyonel yeteneklerini ve hayat kalitesini belirgin olarak arttırır. Rehabilitasyonun her evresinde kişinin fiziksel, emosyonel, seksüel, sosyal ve mesleki gereksinimleri belirlenmeli ve kişiye uygun olarak tedavi planlanmalıdır.

Kanser rehabilitasyonu nedir?

Kanser rehabilitasyonu kanserli bir hastaya, hastalığın ve tedavilerin belirlediği sınırlar içerisinde maksimum fiziksel, sosyal, psikolojik ve mesleki fonksiyonların kazandırılmasına yardımcı olmaktır.

Kanser rehabilitasyonunun amacı nedir?

- Kanser rehabilitasyonunda egzersiz programları ile yetişkin ve çocuk hastalarda, kanserin çeşitli türlerinde erken dönemden itibaren, kas iskelet sistemi tonusunun korunması, solunum egzersizleri ile bireyin harcadığı eforun azaltılması, yorgunluk düzeyinin minimale indirilmesi, yaşam kalitesinin artırılması amaçlanır.

- Kas güçlendirme egzersizleri, düşük yoğunlukta aerobik egzersizler (Yürüyüş, bisiklet gibi) , omurga kırık riski açısından riskli hastalarda karın kasları ve sırt kaslarının güçlendirilmesi, düşme riskinin önlenmesi için denge egzersizleri önerilir.

- Egzersizin ilerlemiş hastalığı olan hastalarda belirgin fayda sağladığı ve işlevsel azalmalarını yavaşlattığını gösteren önemli bulgular vardır. Öncelikle egzersiz, nefes darlığı ve yorgunluk da dahil hastaların pek çok semptomunu baskılar.

- Kontrollü aerobik kondisyon egzersizleri sadece semptom ağırlığında değil aynı zamanda psikolojik iyileşme ve yaşam kalitesinde de belirgin fayda göstermiştir.

Kanser rehabilitasyonu nasıl yapılıyor?

Rehabilitasyon hastalığın her evresinde uygulanabilir. Kanser rehabilitasyonu koruyucu, restoratif, destekleyici ve palyatif tedavi olarak 4 evreye ayrılmıştır.

Koruyucu rehabilitasyon evresi: Koruyucu rehabilitasyon evresinde, sorunlar ve fonksiyon kaybı oluşmadan veya artmadan önce hastanın eğitimi ile sorunların şiddetinin azaltılmasını amaçlanır. Örneğin cerrahi öncesi hastaya solunum egzersizlerinin öğretilmesi, cerrahi sonrasında hastanın bu egzersizleri daha bilinçli uygulamasını ve solunum yollarını temizlemesini sağlar. Amputasyon öncesi hastaya koltuk değneği ile yürüme eğitimi verilmesi operasyon sonrası rehabilitasyonun başarısını artırır. Mesane karsinomu nedeniyle operasyonu planlanan bir hastada da operasyon öncesi değerlendirmenin önemi büyüktür. Hasta ve ailesine vezikostomi bakımı ve seksüel fonksiyonlarda oluşabilecek değişiklikler konusunda eğitim verilmesi gerekir.

Restorotif evre: Kanser rehabilitasyonunda restoratif evre; hastalık veya tedavilere bağlı oluşan sorunları aşmayı, hastalık öncesi fonksiyonel düzeye hızla dönmeyi ve maksimum kapasiteyi kazandırmayı amaçlar. Tedavisi tamamlanmış kişilerin bağımsızlığını kazanması ve işine dönmesi hedefler arasındadır. Bu fazda tedavi planı yapılırken hasta ve ailesi için gerçekçi bir amaç belirlenmeli ve kabul edilebilir bir program yapılmalıdır. Bu evre için gerekli süre hastanın yaşı, mental durumu, motivasyonu ve fiziksel sorunları ile değişiklik gösterir. Ayrıca psikolojik adaptasyon da önemli yer tutar. Bu evrede başarı, hastanın daha önceki aktivitelerine dönmesi ile değerlendirilir.

Destekleyici evre: Destekleyici evre hastalığın ve tedavi gereksiniminin devam etmesi ve fonksiyonel yetilerde değişiklik olması ile karakterizedir. Bu evrede rehabilitasyonun amacı fonksiyonel değişiklikleri sınırlamak ve fonksiyon kaybının oluşturacağı problemleri azaltmaktır. Hastanın gereksinimleri bu fazda farklılıklar gösterir. Beyin tümörlerinde kognitif rehabilitasyon, kemik ve yumuşak doku tümörlerinde ekstremite koruyucu cerrahi sonrasında uygulanan yürüme egzersizleri, denge rehabilitasyonu destekleyici rehabilitasyona örnektir. Mobilizasyon için yürüteç, tekerlekli sandalye gibi cihazlar kullanılabilir. Hasta eğitimi bu dönemde fonksiyon kaybına adaptasyon üzerine yoğunlaşmalıdır. Yine bu evrede bağımsızlığı sağlamak amacıyla evde belirli düzenlemelerin ve değişikliklerin yapılması gerekli olabilir. Bakım aktivitelerinin yanı sıra cilt ülserleri ve kontraktürler gibi diğer problemlerin önlenmesi amaçlanır.

Palyatif evre: Palyatif rehabilitasyon hastalığın terminal döneminde olan hastalara yöneliktir. Bu dönem fonksiyon kaybının ilerlemesi ile karakterizedir. Palyatif tedavinin amacı hastalığa ait komplikasyonların azaltılması veya elimine edilmesi, hasta ve ailesinin fiziksel ve emosyonel olarak rahatlatılmasıdır. Semptomlara, özellikle ağrıya yönelik tedavi önemli yer tutmaktadır. Bağımlılığın bu dönemde artmasına karşın, belirli fonksiyonlarda bağımsızlık sağlanması ve evde bakım konusunda aile eğitimi verilmesi gerekir.