Çocuğun Kişiliğini Rol Modeli Etkiler

Kişiliklerinin oluşum evrelerinde çocuklar anne ve babalarını rol model alıyor. Çocuklar kişisel gelişim yolculuklarında çoğunlukla ebeveynlerinden ve yakın çevredeki kişilerden etkileniyor.

Çocuk rol modelini nasıl seçer?

Çocuğun gelişme ve kendini bulma yolculuğunda ilk rol model ebeveynleridir. Yaş ilerledikçe çocuk, çekirdek aile veya geniş aile içinde kendine yakın gördüğü kişiler içinden yeni rol modeller seçebilir. İlerleyen yıllarda ilgi alanının değişimi ve gelişimine göre rol modelleri de değişebilir.

Rol modeli seçimi bilinç dışı gerçekleşen bir süreçtir. Yani bu süreç çocuğun "Acaba hangisini rol modeli olarak seçsem?" diye düşünüp karar vererek belirlediği bir süreç değildir. Bu seçimdeki temel nokta etkilenmedir. Ancak bunu da belirleyen, çocuğun dünyaya gözünü açtığı andan itibaren etkileşim içine girdiği kişilerin zihninde oluşturduğu veri havuzudur. Bu veri havuzunu oluşturan temel unsur aile ortamıdır. Bunun yanı sıra, günümüzde olumsuz içerikli TV programları gibi unsurlar da çocuğun rol modeli seçiminde etkili olabilmektedir.

Çocuğunuza doğru model olabiliyor musunuz?

Bu soruya "şu şekilde olmalı" diyemeyiz. Çünkü bir çocuğun kimi rol model alacağını tümüyle belirlemeye çalışmak yanlış bir tutum olur. Bu tıpkı "benden ya da şu kişiden etkilen" demeye benzer. Yapılması gereken, ebeveynlerin rol model olunacak tutumlar sergilemesi, rol model alınabilecek kişilerle çocuğun iletişiminin artmasını sağlamaktır. Yani anne baba öncelikle kendi olumsuz davranışlarını düzeltmelidir.

Bu konuda çocuğu yönlendirmek doğru mudur?

Doğrudur. Ancak çocuk, yönlendirme ile yönetme arasındaki nüansı gözeterek yönlendirilmelidir. Yani çocuğa bir şeyi işaret ederek sevmesinin yolunu açmakla, onu sevmeye zorlamak arasındaki farka dikkat edilmelidir. Çocuğun kendiliğindenliğini de oluşturmak ve geliştirmek gerekir. Eğer uygun yönlendirme yapılmazsa, çocuk kötü davranışları olan kişileri kendine rol model alabilir. Bu nedenle ona rehberlik yapmak anne babanın görevidir.

Çocuk rol model seçimini ne etkiler?

Çocuğun rol modeli seçimini belirleyen faktörlere; cinsiyet, başarı, güç, gizem, şöhret, sevdiği diğer kişilerin ve toplumun rol model alınan kişiye tutumu, ilgi alanı, rol model aldığı kişiyle iletişim biçimi, onun tarafından kabul görmesi, duygularını paylaşabilmesi, ona karşı yakınlık hissedebilmesi örnek verilebilir. Çocuk anne, baba, dayı, hala, teyze, amca gibi akrabalarıyla özdeşim kurabileceği gibi; öğretmen, sanatçı, süper güçleri olan çizgi film karakteri, bir kahraman, ilgi duyduğu alanla ilgili idealize edebileceği bir kişi, bir artist ya da aktrisle de kendini bütünleştirebilir.

"Oğlan dayıya, kız halaya çeker." sözünün altında, genetik özellikler dışında rol model alma da önemli yer tutar. Oğlan psikodinamik olarak kendini yakın hissettiği annesinin erkek kardeşini (kendiyle aynı cinsiyet), kız ise yine aynı şekilde psikodinamik olarak kendini yakın hissettiği babanın kız kardeşini (kendiyle aynı cinsiyet) rol model alır. Bunda eskiden daha çok görülen geniş ailenin de payı vardır.

Artık devir değişti, geniş aileler çekirdek aileye dönüştü. Görünürde çekirdek ailelerin yaşadığı evlerin içine, teknolojinin hakim olduğu bu devirde artık herhangi biri de girmeye başladı. Bu herhangi biri, evi düzenli ziyarete gelen bir misafir gibi değerlendirilebilir. İzlediği şiddet içerikli çizgi filmin güçlü ve iyi karakteri, kahramanlar, ailenin hakkında konuştuğu ve benimsediğini gösterdiği herhangi biri çocuk için rol model olmaya adaydır. Ailesinin onayladığı özellikleri gören, kendisi de aynı oyanı almak isteyen çocuk bir süre sonra bunu temsil eden diğer kişiyi kendine örnek almaya başlayacaktır. Bu yüzden çocukların izlediği filmler/çizgi filmler, oyuncaklar çocuklar üzerinde sanıldığından daha etkilidir.

Aileler rol model seçiminde nasıl davranmalı?

Ailenin ilk yapması gerekenler; karşısındaki çocuğun bir birey olduğunu kabul etmek; onu hayata en iyi şekilde hazırlayabilmek için gerekenleri vermek, zorlukların karşısında durabilecek bir kişilik gelişiminin temelini atmaktır.

Anne baba çocuğuna saygı duyduğunu, onu olumlu ve olumsuz yönleriyle kabul edip sevdiğini, ilgi görmeye layık olduğunu göstermeli; isteklerini erteleyebilmeyi, sabır ve şükrü, paylaşmayı, kendini denetleyebilmeyi, seçim yapabilmeyi, sorumluluklarını ve bunları istikrarlı bir biçimde hayata geçirmeyi, düşüncelerini ifade edebilmeyi, müsamahakar olmayı, hayır diyebilmeyi, olumlu şeyleri görebilmeyi, diğer insanlara saygı duyabilmeyi, anlayışı, farklılığın kötü bir şey olmadığını, adalet kavramını, objektif düşünebilmeyi, sorgulamayı, yeniliklere açık olmayı, bilginin gerekliliğini, bilgiye ulaşma yollarını, sosyalleşmenin önemini öğretmelidir. Bu koşulların sağlanması ile çocuk sağlıklı bir birey olma yolunda ciddi bir potansiyel güç kazanır.

Aileler çocukları için istedikleri güzel şeyleri hayata geçirirken onların üzerine aşırı düşüp gelişimlerini aksatabilmekte ya da geciktirebilmekte; ileride kendi ayakları üzerinde durmasını hedeflediği çocuğunun, korumacı bir yaklaşımla pasif kalmasına neden olabilmektedir. Yön gösterme ile yönetme arasındaki fark maalesef ülkemizde birçok ebeveynin göz ardı ettiği bir konudur. Yönetilerek büyütülen bir çocuğun büyüdüğünde kendini yönetmesini beklemek ne kadar gerçekçidir? Bu ayrıntılara dikkat edilerek büyütülen çocuk daha sağlıklı rol modelleri seçecek ve seçmeye devam edecektir.

Ayrıca kötü alışkanlıkları ve davranışları ile kötü örnek olan şöhretli kişilerin, şiddet içeren çizgi filmlerin, yaşına uygun olmayan oyuncakların, çocuğun yanında konuşulmaması gereken konuları dinlemesinin de çocuğun kötü rol model seçiminde payı vardır. İyi özellikleri olan rol modeller seçmesi durumunda onu desteklemek, takdir etmek çocuğun gelişimini hızlandıracak ve seçtiği rol modelinden daha iyi bir rol modelini seçmesinin önünü açacaktır.