1915 Olaylarına İlişkin Ermeni İddiaları

Avrupa'nın çeşitli kentlerinde 1915 olaylarına ilişkin Ermeni iddialarıyla ilgili yürüyüşler düzenlendi.

Fransa'nın başkenti Paris'te, Ermeni anıtı önünde toplanan yaklaşık bin kişi, Türkiye'nin Paris Büyükelçiliği'ne yürümek istedi. Elçiliğin bulunduğu sokağın başına kurulan polis barikatını zorlayan grupla polis arasında gergin anlar yaşandı. Geniş güvenlik önlemlerinin alındığı yürüyüş olaysız sona erdi.

Belçika'nın başkenti Brüksel'de toplanan yaklaşık bin kişilik grup da merkez tren istasyonundan Avrupa Parlamentosu'na kadar yürüdü. Türkiye aleyhine sloganlar atan grup, Türkiye'nin Brüksel Büyükelçiliği'ne yumurta fırlattı. Elçilik önünde yoğun güvenlik önlemleri alan polis göstericileri binaya yaklaştırmadı.

Yunanistan'ın başkenti Atina'da da bir Ermeni kilisesinde düzenlenen ayinin ardından Sintagma meydanında toplanan yaklaşık 500 kişi, Ermeni bayraklarıyla Türkiye'nin Atina Büyükelçiliği'ne doğru yürüdü. Gösteri sırasında çevrede geniş güvenlik önlemleri alan polisin büyükelçilik binasının bulunduğu caddeye sokmadığı göstericiler bildiri dağıttıktan sonra dağıldı.

İtalya'nın başkenti Roma'da ise Türkiye'nin Roma Büyükelçiliği yakınındaki Porta Pia meydanında toplanan grup, Ermeni bayraklarıyla sessiz yürüyüş yaptı. İtalyan güvenlik güçleri, Türk Büyükelçiliği civarında yoğun güvenlik önlemleri aldı. Polis, zaman zaman da korteji daha hızlı yürümeleri konusunda uyardı. Yürüyüşe bazı Kürt gruplar da destek verdi. Ülkedeki bir diğer büyük kent Milano'da da yaklaşık 500 kadar Ermeni, kentin en büyük katedrali olan Duomo'da ayin yaptı.

1915'te ne oldu? -

Osmanlı Devleti'nin 1914'te başlayan 1. Dünya Savaşı'na Rusya ile farklı saflarda katılmasını fırsat bilen Ermeni milliyetçileri, bağımsız Ermenistan devletini kurmak gayesiyle Rus güçleriyle işbirliği yaptılar.

Rus ordusu, Doğu Anadolu'yu işgal ettiğinde gönüllü Osmanlı ve Rus Ermenilerinden büyük destek gördü. Osmanlı ordusunda görev yapan bazı Ermeniler de Rus ordusuna katıldı. Ermenilerin oluşturduğu birlikler ordunun lojistik kanallarını tahrip ederek Osmanlı ordularının ilerlemesini yavaşlatırken, Ermeni çeteleri de işgal ettikleri yerlerde sivillere yönelik katliam ve zulümlere girişti.

Osmanlı Hükümeti, bu gelişmelerin önüne geçmek için Ermeni temsilcileri ve kanaat önderlerini ikna etmeye çalıştı. Ancak başarılı olamadı. Ermeni komitalarının saldırıların artması üzerine hükümet, 24 Nisan 1915'te Ermeni devrimci komitelerin kapatılması ve bazı Ermeni ileri gelenlerin tutuklanmalarına ve sürgün edilmelerine karar verdi. Daha sonra, her yıl "Ermeni soykırımını" anmak amacıyla düzenlenen etkinlikler için bu tarih seçilecekti.

Tedbirlere rağmen saldırıların sürmesi nedeniyle 27 Mayıs 1915'te Ermeni nüfusunun savaş bölgesinde olanları ve Rus işgal ordusuyla işbirliği yapanlarının göç ettirilmesi kararı alındı.

Osmanlı Hükümeti, göç edenlerin insani ihtiyaçları için planlamalar yaptıysa da savaş koşulları, iç çatışmalar, intikam peşindeki yerel gruplar, eşkıyalık, açlık ve salgın hastalıklar nedeniyle göçler sırasında çok sayıda Ermeni hayatını kaybetti.

Tarihi belgeler, hükümetin, söz konusu trajik olayların yaşanmasını amaçlamadığı gibi göç eden Ermenilere karşı işlenen suçları cezalandırıldığını açıkça ortaya koymakta. Nitekim, henüz savaş son bulmamışken yaşanan insani trajedi sırasında olaylara karışarak suçlu bulunanlar yargılanarak idam edildi.

Adil hafıza ve empati ihtiyacı -

Ermenistan ve Ermeni diasporasının genel beklentisi, Türkiye'nin 1915 tehciri sırasında yaşananları soykırım olarak tanıması ve tazminat ödemesi.

"Soykırım" kavramı, 1948 Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi'nde ulusal, ırksal, etnik veya dinsel bir grubu kısmen veya tamamen yok etme eylemi olarak tanımlanıyor.

Söz konusu olayların soykırım olarak tanımlanamayacağına dikkati çeken Türkiye, 1915 olaylarını her iki taraf açısından da bir "trajedi" olarak niteliyor. Türkiye, konunun siyasi çatışmalardan uzak, tarihe tek taraflı bakmadan, tarafların birbirlerinin neler yaşadığını anlama ve birbirlerinin hafızalarına saygı duyma şeklinde özetlenen "adil bir hafıza" perspektifinden çözülmesi gerektiğini vurguluyor.

Türkiye, tarafların arşivlerinin yanı sıra üçüncü ülkelerdeki arşivlerde de 1915 olayları konusunda araştırma yapılmasını, Türk ve Ermeni tarihçilerle diğer uluslararası uzmanlardan oluşan bir ortak tarih komisyonu kurulmasını teklif ediyor.

Erivan ilişkileri normalleştirme fırsatını değerlendiremedi -

İki ülke ilişkilerin normalleştirilmesi için en önemli gelişme Ekim 2009'da yaşandı. Taraftlar, İsviçre'nin Zürih kentinde diplomatik ilişkilerin yeniden tesisi ve ikili ilişkilerin geliştirilmesine yönelik iki ayrı protokol imzaladı.

Protokollerde karşılıklı güven tesisi ve mevcut sorunların çözülebilmesi için tarihsel kaynak ve arşivlerin tarafsız, bilimsel incelenmesi konusuna yer verilirken, sınırların da karşılıklı olarak tanınması ve ortak sınırların açılması öngörülüyordu.

Türk hükümeti protokolü onaylanmak üzere doğrudan TBMM'ye gönderdi. Ermenistan hükümeti ise metinleri Anayasa Mahkemesi'nin incelemesine sundu. Mahkeme, protokollerin Anayasa'nın lafzına ve ruhuna uymadığına hükmetti.

Ermenistan Hükümeti protokollerin onay sürecini dondurduğunu Ocak 2010'da açıkladı. Bundan 5 yıl sonra da, Ermeni hükümeti tarafından geçen Şubat ayında geri çekildi.