Myanmar'da ordunun yönetime el koymasıyla devrilen Suu Çii kimdir?

Nobel Ödüllü insan hakları savunucusu olarak anılsa da ülkedeki etnik konular hakkında sessiz kalmayı tercih etmesi nedeniyle kendisini destekleyenleri hayal kırıklığına uğratan Devlet Konseyi Başkanı ve Dışişleri Bakanı Aung San Suu Çii'nin lideri olduğu Ulusal Demokrasi Birliği (NLD) hükümeti, Myanmar'da ordunun yönetime el koymasıyla devrildi.

Myanmar'da siyaset sahnesinde önemli rol oynayan Suu Çii, 1945 yılında Myanmar'ın Yangon kentinde dünyaya geldi.

Suu Çii'nin babası, modern Myanmar ordusunu kuran ve o dönem Burma olarak anılan Myanmar'ın 1947'de İngiltere'den bağımsızlığını kazanmasında etkin rol oynayan ve suikasta kurban giden Aung San'dı.

Annesi Kii Çii'nin 1960'da Hindistan büyükelçisi olarak atanmasıyla ilk gençlik yıllarını bu ülkede geçiren Suu Çii, İngiltere'de Oxford Üniversitesinde lisans eğitimini tamamladı, Tibet ve Himalaya kültürüyle ilgili araştırmalarıyla tanınan akademisyen Michael Aris ile evlendi.

Bir süre Japonya ve Butan'da yaşayan Suu Çii, daha sonra oğulları Alexander ve Kim'i büyütmek için tekrar İngiltere'nin yolunu tuttu.

Suu Çii, hasta annesinin bakımı için İngiltere'den doğduğu kent Yangon'a geri döndüğünde ülkede ciddi bir siyasi kargaşa hakimdi.

Aung San Suu Çii, o dönemde demokratik reform talebiyle aralarında öğrenci ve keşişlerin olduğu binlerce kişinin sokaklara döküldüğü Myanmar'da demokratik harekete öncülük eden bir isim haline geldi.

Ulusal Demokrasi Birliğini 1988'de kuran Suu Çii, aynı yıl Yangon'da yaptığı bir konuşmada, "Babamın kızı olarak, tüm bu yaşananlara kayıtsız kalmayı sürdürmeyeceğim." diyerek siyasi hayatında yaşanacakların adeta sinyalini verdi.

Ev hapsi

Hindistan'ın efsanevi lideri Mahatma Gandhi ve ABD'nin önde gelen insan hakları savunucusu ve aktivist Martin Luther King gibi barışçıl bir kampanya yürüten Suu Çii, toplantılar düzenleyerek ve kentten kente binlerce yol katederek barışçıl demokratik reform ve bağımsız seçim düzenlenmesini talep etti.

Ancak bugün olduğu gibi 1988'de de askeri darbeyle yönetimi ele geçiren Myanmar ordusu (Tatmadaw) ülkedeki protestoları acımasızca bastırıp, Suu Çii'yi de 1989'da ev hapsine gönderdi.

Mayıs 1990'da seçim düzenlenmesini kabul eden cunta yönetimi, seçimlerde Suu Çii'nin NLD'sinin kazanmasına rağmen kontrolü elden bırakmadı.

Suu Çii, 6 yıl süren esaretin ardından Temmuz 1995'te özgürlüğüne kavuştu ancak bu uzun sürmedi.

Cunta yönetimi, Eylül 2000'de başka bir kente gitmeye çalıştığı sırada Suu Çii'yi yakalayarak seyahat kısıtlamasını deldiği gerekçesiyle yeniden ev hapsine aldı.

Mayıs 2002'de şartsız salıverilen Suu Çii, bir sonraki yıl destekçileriyle devletin desteklediği bir grup arasında çıkan çatışma nedeniyle cezaevine gönderildi.

Daha sonra cezasını evde sürdürmesine karar verilen Suu Çii, bu sürede NLD yetkilileri ve seçilmiş diplomatlarla bir araya gelebilse de oğulları ve eşi ile görüştürülmedi.

Ev hapsi yıllarında Suu Çii'nin eşi Aris, kansere yakalandı ve durumu giderek kötüleşti. Askeri yetkililer, Suu Çii'ye eşini görmek için İngiltere'ye gitmesi için izin verdi ancak Suu Çii, geri döndüğünde Myanmar'a alınmama korkusuyla bunu reddetti.

Suu Çii'nin hayat arkadaşı Aris, 1999'da kansere yenik düştü.

7 Kasım 2010'da ev hapsi sona eren Suu Çii, oğlu Kim'in Myanmar'a gelmesiyle uzun yılların ardından çocuklarından birini görebildi.

Myanmar'ın "lady"si olarak da anılan Suu Çii, ev hapsi yıllarında ülkedeki Budist çoğunluğun gözdesi olmayı sürdürdü.

Nobel Ödüllü lider

Yarım asırdan uzun süren askeri yönetimin ardından ülkede demokrasiyi sağlamak için verdiği kişisel çabalarla Suu Çii, baskı karşısında barışçıl direnişin uluslararası sembolü haline geldi.

Suu Çii, 1991'de "demokrasi ve insan hakları için şiddeti reddeden mücadelesi" dolayısıyla Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü ancak ödülünü cezası sona erdiğinde alabildi.

Siyasi hayata dönüş

Ülkede 50 yıllık askeri cuntanın ardından 2011'de iktidara gelen eski Devlet Başkanı Thein Sein, birçok alanda reform yaptı ve basın özgürlüğünü genişletti. Suu Çii de bu reformlar kapsamında 2012'de milletvekili seçildi.

Nisan 2012'de düzenlenen ara seçimlerde, halk Suu Çii ve partisi NLD'ye olan güvenlerini ortaya koydu. NLD'nin, parlamentodaki 45 koltuktan 43'ünü kazanmasının ardından Suu Çii'de parlamentoda yemin etti.

Suu Çii, Mayıs 2013'te dönemin Devlet Başkanı Thein Sein ile ülkeye geri alınacağına dair anlaşarak Myanmar'dan 24 yıl sonra ilk kez ayrıldı.

NLD'nin ezici zaferi: 2015 seçimleri

2015'te düzenlenen seçimlerde Suu Çii'nin liderliğini yaptığı NLD ezici bir zafer elde etti.

Suu Çii, Myanmar anayasası, birinci derece akrabaları başka ülke vatandaşı olanların devlet başkanlığını yasakladığından ve oğulları İngiliz vatandaşı olduğu için 2015 seçimlerinde devlet başkanlığı için adaylığını koyamadı.

Suu Çii'nin çocukluk arkadaşlarından Htin Kyaw, 54 yıllık askeri yönetimin ardından seçilen ilk sivil devlet başkanı oldu. Htin Kyaw'ın Mart 2016'da parlamentoda yemin etmesiyle NLD iktidarı devraldı. NLD lideri Suu Çii de Dışişleri Bakanlığına ve Devlet Başkanlığından Sorumlu Devlet Bakanlığına atandı.

Suu Çii, devlet başkanı olamasa da seçimlerin ardından Devlet Konseyi Başkanı ve Dışişleri Bakanı olarak ülkenin "lideri" haline geldi.

Htin Kyaw'un, Mart 2018'de, kötüleşen sağlığını gerekçe göstererek görevinden ayrılmasının hemen ardından Myanmar'da devlet başkanlığına, Suu Çii'nin yakın müttefiklerinden Win Myint seçildi.

Myanmar'da anayasa çerçevesinde ordunun devam eden etkisinin Suu Çii hükümetinin büyük reformlar yapma yeteneğini sınırladığı ifade ediliyor.

Anayasa, silahlı kuvvetlere ulusal parlamentonun alt ve üst kanadındaki koltukların dörtte birini veriyor ve tüzükte herhangi bir değişikliği veto etmelerine imkan sağlıyor.

"İnsan hakları savunucusu" hayal kırıklığına uğrattı

Myanmar'ın özgürleşmeye başlamasıyla Suu Çii'nin, 2012 yılı ortasında patlak veren, ülkedeki Müslümanlara yönelik şiddet olayları dahil etnik meseleler hakkında konuşmayarak çok sayıda taraftarını büyük hayal kırıklığına uğrattığı biliniyor.

Suu Çii'nin İnsan Hakları İzleme Örgütünün desteklediği, Arakanlı Müslümanlara (Rohingyalar) karşı "etnik temizlik" yürütüldüğü suçlamalarını defalarca reddetmesi de popülaritesinin düşmesinde önemli rol oynadı. Suçlamaların reddi, Suu Çii'nin çok sayıda uluslararası destekçisini de öfkelendirdi.

Myanmar lideri Suu Çii'nin, ordu tarafından özellikle Arakanlı Müslümanlara yönelik yapılan zulme sessiz kalması tepkilere neden oluyordu.

Uluslararası toplumun çağrılarına rağmen Arakanlı Müslümanlara yönelik baskı ve zulmün durdurulması için bir şey yapmayan Suu Çii'nin, yüz binlerce kişinin vatanından edilmesine, binlercesinin hayatını kaybetmesine karşı sessizliğinin, Nobel Barış Ödülü ile de ters düştüğü savunuluyor.

Suu Çii'nin, Arakanlı Müslümanların öldürülmesinde gösterdiği tutum nedeniyle birçok ödülü elinden alınırken, Nobel Komitesi ödülün geri alınmayacağını açıkladı.

Diğer yandan, Gambiya, 11 Kasım 2019'da, "Arakanlı Müslümanlara yönelik soykırımın soruşturulması" için Myanmar'a karşı Uluslararası Adalet Divanına (UAD) başvurdu. Merkezi Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan UAD'de açılan davanın duruşmasına katılan Nobel ödüllü Myanmar lideri Suu Çii, Gambiya'nın tedbir taleplerine itirazında soykırımı inkar etti.

Suu Çii'nin, binlerce kişinin mülteci konumuna düşmesine neden olan, Kaçin eyaletine düzenlenen askeri operasyon karşısında da büyük ölçüde sessizliğini koruduğu biliniyor.

Ulusal Demokrasi Birliği lideri, bu dönemde orduya olan sevgisini yineleyerek, Kaçin eylemcilerinin eleştirilerine maruz kaldı.

Genelkurmay Başkanı: "Anayasa feshedilebilir"

8 Kasım 2020 seçimi, Suu Çii'nin partisi NLD'nin zaferiyle sonuçlanmış ancak beraberinde ordunun sonuçların belirlenmesinde hile yapıldığı iddialarını gündeme getirmişti.

Bu iddiaların tartışmaları alevlendirdiği ülkede, Seçim Komisyonu, 29 Ocak'ta seçimde ordunun sonuçların belirlenmesinde hile yapıldığı iddialarını yalanlamıştı.

Myanmar Genelkurmay Başkanı Min Aung Hlaing, 27 Ocak'ta kanunların düzgün şekilde uygulanmaması halinde Anayasa'nın feshedilebileceğini söylemişti. Ancak Myanmar ordusundan (Tatmadaw) 30 Ocak'ta yapılan açıklamada, Hlaing'in "Anayasa'nın feshedilebileceğine" dair açıklamalarının "darbe" tehdidi olmadığı savunulmuştu.

Ordunun desteklediği ana muhalefetteki Birlik İçin Dayanışma ve Kalkınma Partisi (USDP), 26 Kasım 2020'de, Myanmar'da 8 Kasım 2020'de düzenlenen ve iktidardaki NLD'nin kazandığı seçimde "oyların yeniden sayılması" çağrısında bulunmuştu.

NLD, seçimde 642 sandalyeli ulusal meclisteki 346 sandalyeyi kazanarak hükümet kurabilecek çoğunluğa ulaşmıştı.

Ordunun desteklediği ana muhalefetteki USDP, 25 sandalye ile ikinci sırada yer alırken Şan eyaletindeki etnik grupları temsil eden Demokrasi İçin Şan Milletleri Partisi (SNLD), 15 sandalyeyle üçüncü olmuştu.