Tüp Bitki Yöntemiyle Kısa Sürede Saf Tohum Elde Ediliyor

MÜRSEL ÇETİN - Eskişehir'deki Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Bioteknoloji Laboratuvarı'nda, "Tüp bitki" adı verilen yöntem sayesinde kısa sürede saf tohum elde ediliyor.

Enstitü Bioteknoloji Bölüm Başkanı Özcan Yorgancılar, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kurumlarının buğday ıslah çalışmaları gerçekleştirdiğini bildirerek, "Buğdayda 16-17 yıl süren ıslah süresini 'double haploidi' dediğimiz anter yöntemiyle 4-5 sene kısaltmaktayız. Çok kısa sürede bu bitkileri yetiştiriyoruz" dedi.

Bu yöntemle yüzde 100 saf hat, birbirinin aynısı bitkiler elde ettikleri çalışmalar hakkında bilgi veren Yorgancılar, "Nasıl insanlarda 'tüp bebek' yöntemi varsa bu uygulamaya da 'tüp bitki' diyoruz. Çünkü yöntem aynı ve tüplerde yetiştiriyoruz. Dayanıklı erkek tohumlardan melezleme yapıyoruz. Bitkileri özel tüpler içinde steril ortamlarda muhafaza ediliyor. Tamamen laboratuvar ortamlarında yetiştirdiğimiz bitkiler bunlar" diye konuştu.

Yorgancılar, bitkiyi tarladan daha yeşilken, mayıs ayında almalarıyla başladıkları işlemde aşamaları şöyle anlattı:

"Bir ila üç hafta arası artı 4 derecede bekletiyoruz. Bundan sonra da 4 ya da 5 hafta sonra oluşumlar başlıyor. Başakcıklar, uç kısmından makasla kesiliyor. Başakcık içinden anterler alınıyor ve bitkiciklerimizi laboratuvardaki steril odamıza getiriyoruz."

Ameliyata girer gibi hazırlanıyorlar

Yorgancılar, "tüp bitki" yöntemini uygularken çok titiz çalıştıklarını ifade ederek, şunları bildirdi:

"Adeta ameliyata girer gibi hazırlanıyoruz. Bu işi yaparken steril ortamda çalışmak çok önemli. Personelimiz, ellerini iyice steril ettikten sonra maske takıyor. Birinci ortam dediğimiz, steril kabinler içerisinde anterleri, ekiyorlar. Anterler dikkatlice petri kutusundaki MN6 besin ortamına aktarılıyor. Makas ve pensle çalışıyoruz. Belirli aşamalardan geçirilmesinin ardından yaklaşık 4,5 hafta sonra bizim embriyolarımız, kalluslarımız oluşmaya başlıyor. Ardından ikinci aşama olan rejinasyon ortamına alıyoruz ve burada bitkilerin yeşil aksamları oluşmaya başlıyor."

Daha sonra vejetatif aksamının oluşması için artı 28 derecede 16 saat gündüz ve 8 saat gece ortamı olacak şekilde inkivatonlerie (bitki büyütme dolaplarına) koyduklarını anlatan Yorgancılar, şöyle devam etti:

"Steril kabin içinde bekletilen bitkilerin yeşil aksamları yaklaşık bir ayda gelişiyor. Ardından kök ortamına alıyoruz. Burada bitkilerin kök ortamı gelişiyor. Bu gelişmelerden sonra bitkilerin kısır olup olmadıklarına bakıyoruz. Kısır olmayan, döl verecekleri kabin içine alıyoruz ve burada bitkiler büyümeye başlıyor. Kısır olanların kök sistemlerine kolsil diye adlandırdığımız sıvıyı uyguluyoruz. Bunun sonucunda kromozomlar ikiye katlanıyor. Böylece bitkilerimiz kısırlıktan kurtulmuş oluyor. Kurtulamayan zaten ölüyor. Bu şekilde yaklaşık 6 ay içinde biz saf homozigot bir bitki elde ediyoruz. Bu tarlada yaklaşık 6-7 sene sürüyor. Uyguladığımız yöntemle biz, bunu 2 yıla çekmiş oluyoruz. 4 yıl bir kazancımız oluyor."

Ürünü melezleyerek saf bitki elde ediyorlar

Çalışma için iyi bir altyapı ve nitelikli eleman ihtiyacı olduğuna dikkati çeken Yorgancılar, şöyle konuştu:

"Buradaki tek sıkıntı bir başaktan 3-4 dane elde ediliyor. Hızlıca bunları seralarda çoğaltmak gerekiyor. Ancak burada elde ettiğimiz hatlar yüzde 100 saftır. Arazide ise bu durum yüzde 97'dir. Yani nokta atışı gibi. İstediğiniz, belli özellikleri olan ürünü melezleyerek bu sayede saf bitki elde ediyorsunuz. Tabii bunlar çok kolay olmuyor. Bir an elektrik kesilse ya da suyunu, nemini ayarlayamazsak hepsi ölür. Çocuklara bakar gibi bakıyoruz. Onlarla sürekli ilgileniyoruz. Gelişmiş seraların, iklim odalarınızın olması gerekir. 3-4 kişi günde yaklaşık 5 bin anter ekiyoruz. Ne kadar çok eleman olur, ne kadar çok anter ekerseniz o kadar çok saf hat elde etme şansınız yüksek olur."

Bunun dışında marker geliştirme adı verdikleri yöntemi uyguladıklarını aktaran Yorgancılar, şu ifadeleri kullandı:

"Nasıl insanlarda hastalıkları belirleyen genler bulunuyorsa bitkilerde de bu genler var. İşte bu marker geliştirmeyi de elde etmiş olduğumuz saf homozigotlardan hatlardan rahatlıkla elde edip markerleri (sadece gen aktarımı yapılan hücre ve dokuların seçimi için seçici bir işaret geni) geliştirebiliyoruz. Bunu, DNA belirteçleri diye adlandırabiliriz. O bölgelerin belli dizinimleri var. Kromozomlar üzerinde test ederek daha tarladayken ya da erken dönemlerde bitkinin hasta olup olmayacağını, gen bazında belirleyebiliyoruz."

Buğday dışında sebze ve baklagillerde de aynı yöntemi uygulamayı düşündüklerini söyleyen Yorgancılar, çalışmaların hassas olduğunu ve ciddi emek istediğini, bu sistemin tüm bitkilerde yaygınlaşmasının ülke ekonomisine büyük katkı sağlayacağını sözlerine ekledi. - Eskişehir