İmece'nin Uzay Radyasyon Testleri İçin Yerli Sistem Geliştirildi

SELMA KASAP - Yerli gözlem uydusu İMECE'de kullanılacak yurt içinde geliştirilen bileşenlerin uzay radyasyon testlerinin yapılması için Türkiye'nin endüstriyel boyutlardaki ilk hızlandırıcı mıknatısının üretimi başarıyla tamamlandı.

Avrupa Nükleer Araştırma Merkezinde (CERN) yaptığı araştırmaların ardından ODTÜ'de çalışmalarını sürdüren Prof. Dr. Bilge Demirköz'ün öncülüğündeki bir ekipçe tasarlanan ve üretimi Sönmez Trafo tarafından yapılan hızlandırıcı mıknatısı, bu alanda uluslararası yetkin bir kurum olan CERN'in yeterlilik testlerinden de geçti.

ODTÜ Fizik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bilge Demirköz, AA muhabirine yaptığı açıklamada, CERN'den bilgi transferi gerçekleştirilerek Sönmez Trafo AŞ'nin yükleniciliğinde yerli imkanlarla Türkiye'nin endüstriyel boyutlardaki ilk hızlandırıcı mıknatısının üretildiğini bildirdi.

Bir tonun üzerinde ağırlığa sahip "Özel Tasarım Dört Kutuplu Mıknatıs"ın, Türkiye'de uzay radyasyon testlerinin gerçekleşebilmesinde büyük rol oynayacağına işaret eden Demirköz, hızlandırıcı mıknatıslarının, yüklü parçacıkların yönünü değiştirerek demetin hassas kontrolüne olanak sağladığını anlattı.

Hızlandırıcı mıknatısının ODTÜ-Saçılmalı Demet Hattı (SDH) Projesi'nin kritik bir bileşeni olduğunu aktaran Demirköz, söz konusu sistemin devreye alınması sonucunda, Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) uzay standartlarında test yapabilme kabiliyetine sahip olunacağını ifade etti.

Uzayda dayanıklılık için radyasyon testi zorunlu

Uydular başta olmak üzere uzay ortamında kullanılan araçların, parçacıkların oluşturduğu radyasyona maruz kaldığını belirten Demirköz, kritik uydu bileşenlerinin, uzaya gönderilmeden önce uzaydaki radyasyon ortamına dayanıklılığının test edilmesi zorunlu olduğunu kaydetti.

CERN'den bilgi transferiyle kurulum çalışmaları devam eden ODTÜ-SDH ile uzay radyasyon testlerinin de gerçekleşebileceğine işaret eden Demirköz, ODTÜ-SDH sisteminin bir parçası olan bu hızlandırıcı mıknatısın kendisinin proje yürütücülüğündeki bir ekip tarafından tasarlandığına değindi.

Açılan yurt içi ihaleyi 31 Mart 2017'de Sönmez Trafo AŞ'nin kazandığını, mıknatısın üretiminin ise Dilovası'ndaki fabrikasında yapıldığını aktaran Demirköz, şöyle devam etti:

"TÜBİTAK-Ulusal Metroloji Enstitüsünün söz konusu mıknatıs için kurduğu test düzeneği ile mıknatısın manyetik alan ölçümü gerçekleştirildi. Daha sonra ODTÜ, TÜBİTAK-UME ve Sönmez Trafo AŞ test sonuçlarını değerlendirerek, gereksinimleri karşılayan yerli mıknatıs performansının daha da arttırılması için üzerinde iyileştirmeler yaptı. Yerli hızlandırıcı mıknatıs, endüstriyel boyutta dünyanın en fazla hızlandırıcı mıknatısının kullanılmakta olduğu CERN'in yeterlilik kriterlerine göre test edilmesi için bu merkeze gönderildi. Mıknatıs, CERN'in mıknatıs testlerinden başarıyla geçti."

İhalelere Türk şirket de girebilecek

Demirköz, yerli hızlandırıcı mıknatısın, CERN tarafından sertifikalandırıldığını ve Türkiye'de ilk defa bir özel şirketin bu sayede CERN'in açacağı hızlandırıcı mıknatısı ihalelerine girmeye hak kazandığını anlattı.

Bilge Demirköz, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından da desteklenen, Savunma Sanayii Başkanlığının tasarım gereksinimlerine katkıda bulunduğu ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) ile iş birliği çerçevesinde yürütülen Parçacık Radyasyonu Testleri Oluşturma Laboratuvarı Projesi'nde görev alan araştırmacıların, uzay ve hızlandırıcı teknolojileri alanında uzmanlaşmasına olanak sağlandığına dikkati çekti.

Çalışmaların, 3 Şubat 2015'de yayımlanan 6587 sayılı Kanun çerçevesinde, CERN ile Ortak Üyelik Anlaşması'nın getirdiği iş birliği olanakları ile yürütüldüğüne işaret eden Demirköz, "Bu kanun doğrultusunda, ODTÜ ile CERN arasında imzalanan iş birliği protokolü sayesinde, proje çalışmaları CERN'den bilgi transferi ile ilerliyor. Projenin tasarımı ve kurulumu sırasında proje ekibi, CERN'den, fizik, makine, elektronik ve mekatronik alanlarında sağlanan bilgi transferi ile uzay ve hızlandırıcı teknolojileri alanında yetkinleşti." diye konuştu.

Türk şirketi ihalelere de girecek

Projede çözüm ortağı olan birçok Türk şirketinin ise CERN ihalelerine girebilecek seviyeye ulaştığını aktaran Demirköz, "ODTÜ ve Sönmez Trafo AŞ'nin başarılı bir üniversite-sanayi iş birliği ile katma değeri yüksek bir ürün geliştirildi. Üniversite-sanayi iş birliğinin sürdürülebilir kılınması hedefi doğrultusunda CERN ve Türk sanayisi arasındaki ara yüz olan ODTÜ, Türk şirketlerinin dünya uzay ve hızlandırıcı teknolojileri pazarında yer alabilmelerine katkı sağlıyor." değerlendirmesini yaptı.