Borsa İstanbul'un İlham Kaynağı: Aizanoi

Hadi Şengül - Kütahya'nın Çavdarhisar ilçesinde yer alan Roma döneminden kalma Aizanoi Antik Kenti'ndeki "dünyanın ilk borsası", uluslararası arenada en büyük borsalar arasına girmesi hedefiyle kurulan Borsa İstanbul'un tanıtımlarına ilham kaynağı oldu.

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Aizanoi Antik Kenti, Kütahya il merkezine 57 kilometre uzaklıkta, Çavdarhisar ilçe merkezinde bulunuyor.

"İkinci Efes" olarak nitelenen Aizanoi'de, Anadolu'nun en iyi korunmuş Zeus Tapınağı'nın yanı sıra 20 bin kişilik amfi tiyatro ve buna bitişik 13 bin 500 kişilik stadyum, mozaikli hamam, sütunlu cadde, nekropoller ve dünyanın ilk borsası varlığını koruyor.

Antik çağlarda Penkalas diye isimlendirilen Kocaçay ırmağının yukarı kesimindeki kentin, adını mitolojik kahraman Azan'dan aldığı sanılıyor.

Kent antik Frigya'ya bağlı yaşayan Aizanitislerin temel yerleşim alanı olarak biliniyor. Aizanoi'nin yüksek platosu üzerindeki Zeus Tapınağı'nın çevresinde yapılan kazılarda, MÖ 3 bin yıllarına ait yerleşme tabakaları ortaya çıkarıldı.

Yakın zamanda ovanın birçok yerinde saptanan yerleşme tepeciklerinden biri de Anadolu'nun erken dönemlerinde bu ana kutsal alanın yerindeydi. Daha sonra bu bölge değişimli olarak Bergama'ya ve Bithinya'ya bağlıyken MÖ 133'te Roma İmparatorluğu egemenliğine girdi. Kent, bu dönemde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşti ve ünü bölge sınırlarını aştı.

Roma döneminde 330-726 yıllarında piskoposluk merkezi olan Aizanoi, 7'nci yüzyıldan itibaren bu önemini yitirdi. Ortaçağ'da bir hisara dönüştürülen Zeus Tapınağı çevresindeki düzlük alan, 13'üncü yüzyılda Çavdar Tatarlarınca üs olarak kullanıldı. Bundan dolayı bölgeye Çavdarhisar adı verildi.

Kent, 1824'te Avrupalı gezginlerce keşfedildi. Alman Arkeoloji Enstitüsü'nce 1926'da kazılar başlatıldı. Sonra bir süre ara verildi. Aynı enstitünün 1970'de başlattığı kazılar, 2011'de Pamukkale Üniversitesi (PAÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Elif Özer başkanlığındaki gruba devredildi.

-Borsa binası 1971'deki kazılarda gün ışığına çıkarıldı-

Roma İmparatoru Diocletianus'un enflasyonla mücadele amacıyla hazırladığı mal satış bedellerinin taş bloklar üzerinde duyurulduğu Aizanoi, dünyanın ilk borsasına ev sahipliği yapıyor.

Alman Arkeoloji Enstitüsünce 1971'de yapılan kazılarla ortaya çıkarılan borsadaki kitabelerde, imparatorluk pazarlarında satılan tüm malların satış ücretleri yer alıyor. Buna göre, kuvvetli bir kölenin fiyatı iki eşeğin, bir atın fiyatı ise üç köleninkine eşitti.

Borsa yapısı, 1992-1995'te kazıldı. Burada, sütunlu galerilerle çevrili olan ve buluntulara göre 400'lü yıllarda inşa edildiği sanılan bir cadde ortaya çıkarıldı. "Sütunlu Cadde" olarak adlandırılan bölümün mermerleri tamamlanarak yeniden ayağa kaldırıldı.

Sütunlu Cadde'nin 6'ncı yüzyıla kadar orijinalliğini koruduğu ve bir deprem sonucu yıkıldığı tahmin ediliyor.

-"Eğitimcinin maaşıyla duvar ustasının günlük ücreti eşit"-

Aizanoi Kazı Grubu Başkanı Özer, AA muhabirine, Borsa İstanbul için çekilen tanıtım filmlerinde yer verilen dünyanın ilk borsasının, Aizanoi'deki en önemli yapılardan biri olduğunu söyledi.

Borsa binası olarak tanımlanan Macellum alanındaki yuvarlak yapı ve yazıtların, Borsa İstanbul'un çalışmaları kapsamında yeniden Türkiye'nin gündemine geldiğini ve gerek borsacıların gerekse bankacı ve yatırımcıların ilgisini çektiğini anlatan Özer, "Aizanoi Antik Kenti'nde 1970 yılındaki Gediz depreminin ardından ortaya çıkarılan yuvarlak binada, İmparator Diocletianus'un, fiyatların anormal artışının önüne geçmek ve enflasyonu kontrol altına almak amacıyla aldığı Narh Kararnamesi yer almaktadır" dedi.

Özer, bu kararnamede, yaklaşık bin 500 kalemde, 4'üncü yüzyılın ticaretinde yer alan mal ve ticari eşyaların tavan birim fiyatları ve birbirlerine karşı olan değerlerinin verildiğini belirtti.

Bu kararların, günümüzde her ekonomik buhrandan sonra alınan istikrar paketlerinin antik dönemdeki karşılığı olduğuna dikkati çeken Özer, şöyle konuştu:

"Borsa binasında yazılı olan kararnamede bulunan bazı ücretler dikkati çekiyor. Örneğin, bir desen yapıcının yani ressamın günlük ücreti 150 dinardır. Bir avukat veya hukukçunun ise şikayet başına 250 dinardır. Eğitimcilere verilen ücret ise ne acıdır ki en düşüklerinden biridir. Örneğin her bir bilim adamı aylık 50 dinar ücret verilmiştir. Bir mimarlık öğretmeninin erkek öğrenci başına aldığı ücret ise 100 dinardır. En çelişkili örneklerden biri ise bir duvarcı yemek dahil günlük 50 dinar alırken bir bilim adamının aylık bu ücreti almasıdır. Borsadaki Tavan Fiyatlar Fermanı, bu bakımdan günümüze ilham vermeyi sürdürmektedir. Aizanoi pek çok ekonomi ve finans çevresi tarafından yakından takip edilmeye başlamış ve çoğu kuruluşa ilham kaynağı olmuştur. Yakın zamanda Borsa İstanbul olarak değişikliğe giden eski İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının

(İMKB) reklam filminde yer alması da bu ilhamın göstergelerinden biridir."

Özer, kazı ekibi olarak borsa yapısı ve çevresinin kazılması, restore edilerek korunması, çevre düzeninin tamamlanması ve tanıtımın yapılmasının hedeflendiğini sözlerine ekledi.

Yayıncı: Mürsel Çetin - KÜTAHYA