Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası'ndaki "Yelpaze"Lerin Sırrı

Mücahit Koç - UNESCO'nun "Dünya Kültür Mirası Listesinde" yer alan Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası'nda, eskiden akıl hastalarının su sesi, musiki ve Kur'an dinletisiyle tedavi edildiği darüşşifa bölümünde yer alan ve ses akustiğine yön vermesi için tasarlandığı bildirilen yelpaze şeklindeki duvar örgüleri, görenlerin dikkatini çekiyor.

Divriği Ulu Camisinin imamlarından uzman rehber Nail Ayan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, darüşşifanın, eskiden akıl ve ruh hastalarının tasavvuf musikisi, Kur'an-ı Kerim dinletisi ve havuzun çörtenlerinden akan su sesiyle tedavi edildiği bir merkez olduğunu ifade etti.

Kaynaklara göre, en fazla ruh ve sinir hastalıkları alanında kullanılan darüşşifanın aslında bütün hastalıklar konusunda hizmet sunduğunu aktaran Ayan, şu bilgileri verdi:

"Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası, Anadolu Selçukluları döneminde oldukça mütevazi bir beylik olan Mengücekoğulları Beyliği tarafından yapılmıştır. O zamanki Mengücek şahı Süleyman Şah'ın oğlu Ahmet Şah tarafından Ulu Camisi, aynı tarihte eşi Turan Melek tarafından şifahane, yani hastane kısmı yapılıyor. Darüşşifa şu yönüyle tektir. Uzaktan bakıldığında cami olarak bilinir, ama yakına geldiğinizde bu bölümün hastane olarak inşa edildiği anlaşılır. Anadolu Selçuklularda bitişik nizamda yapılan tek eserdir. Aynı zamanda bir kadın ile bir erkeğin yapmış olduğu tek eserdir. Divriği Ulu Camisi ve Daruşşifasının en önemli özelliklerinden birisi üzerinde binlerce motifin olması ve hiçbir motifin, hiçbir şeklin birbirini hiçbir zaman tekrar etmemesidir. Göreceli asimetri hakimdir."

Eserdeki her motif ve şeklin, detaylı bir şekilde incelendiğinde birbirinden farklı olduğunun anlaşılacağını kaydeden Ayan, şifahane kapısına, tepe noktasındaki "alınlık" denilen kısmın bir taca benzetilmesinden dolayı "taç kapısı" denildiğini söyledi.

Ayan, darüşşifa içerisinde yelpaze şeklindeki duvar örgülerine de dikkati çekerek, "Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şah şifahaneyi öyle güzel dizayn etmiştir, büyük eyvan kısmında o kadar güzel şekiller, motifler, desenler yapmıştır ki, bu da akustiği sağlamaktadır. Bas, tiz gibi ses hızını ayarlamaktadır ve akıl hastalarının odalarında yatarken bu seslerin farklı ambiyanslarda odalara zühul etmesiyle tedavi olduğunu öğreniyoruz" dedi.

Darüşşifanın, eskiden akıl ve sinir hastanesi olarak kullandığını belirten Ayan, "Burada en dikkat çekici noktalardan biri yelpazelerin yapısı. Sağ taraftakiler içe dönük bir şekilde, sol taraftakiler ise dışa dönük, dışa çıkıntılı bir şekilde yapılmıştır. Sağ tarafa dönerek verilen bir ses ile sol tarafa verilen ses arasındaki farkı sizler de ayırt edebilirsiniz" diye konuştu.

-Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası-

Divriği Ulu Camisi, Anadolu beyliklerinden Mengücekoğulları döneminde hükümdar Süleyman Şah'ın oğlu Ahmed Şah tarafından 1228 yılında yaptırılmıştır. Divriği Ulu Camisi 1280 metrekare, caminin bitişiğinde Behram Şah'ın kızı Melike Turan Melek'in de aynı yıl yaptırdığı darüşşifa ise 768 metrekare alana sahiptir.

İnanç ve tarih turizmi açısından önemli bir eser olarak gösterilen Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası, mimari üslubuyla dikkati çekiyor. Avrupalı bilim adamları tarafından, "Anadolu'nun El-Hamrası" olarak görülen tarihi yapı, mimari yapısı ile başta sanat tarihçileri olmak üzere mimar ve mühendisleri büyülüyor.

Süsleme ve örtü biçimlerinin dengeli ve uyumlu bir şekilde ayarlanmasıyla başlı başına kendine özgü bir yapı olan Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası'nda, ışık ve gölge oyunları güçlü şekilde hissediliyor.

Ruh hastalarının musiki, su sesi ve Kur'an dinletisiyle tedavi edildiği darüşşifada, hasta ve tabip odaları bulunuyor. Darüşşifanın içerisinde Ahmet Şah, eşi Turan Melek ve ailesinin türbeleri de yer alıyor. İki kubbe ve 23 tonoz çatı ile örtülü olan tarihi eserdeki mihrabın biçim ve bezemelerinin Anadolu'da başka bir örneği bulunmuyor.

- SİVAS