Türkiye Yeni Anayasasını Hazırlıyor

Kudret Topçu - TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu bünyesindeki yazım komisyonlarında görüşülen ancak üst komisyona gelmeyen 37, mutabakat sağlanan 8, şerhli olan 27 madde bulunuyor.

Eşitlik, Çocuk Hakları, Vatandaşlık, Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması, Sendika Hakkı, Toplu Sözleşme ve Grev Hakkı, Devletin Sosyal ve Ekonomik Görevlerinin Sınırı, Makul ve İnsanca Hayat (Yaşam) Sürdürme Hakkı, Vatan Hizmeti, Bilim ve Sanat Hürriyeti (özgürlüğü), Vergi Yükümlülüğü, Dernek Kurma Hürriyeti (Özgürlüğü), Çalışma, İş Güvenliği ve Adil Ücret Hakkı, Ailenin Korunması, Kıyıların Korunması ve Kıyılardan Yararlanma, Tarih, Kültür ve Tabiat Varlık ve Değerlerinin Korunması, Doğal Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletilmesi, Özel Olarak Korunması Gereken Kesimlerin Hakları, Çevre Hakkı, Makul ve İnsanca Hayat (Yaşam) Sürdürme Hakkı, Kamulaştırma, Kamulaştırma, Devletleştirme ve Özelleştirme, Tüketicinin Korunması, Yabancı Ülkelerde Yaşayan Vatandaşlar, Sporda Tahkim, Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Korunması, Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler, Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığı, Milletvekilliğinin Düşmesi, Toplanma ve Tatil, Başkanlık Divanı, Toplantı ve Karar Yeter Sayısı, Görüşmelerin Açıklığı ve Yayınlanması, TBMM'nin Görev ve Yetkileri, Kanunların Teklif Edilmesi ve Görüşülmesi, Kanunların Cumhurbaşkanınca ( AK Parti: Başkanca) Yayımlanması, Milletlerarası (Uluslararası) Anlaşmaları Uygun Bulma, Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Ertelenmesi ve Ara Seçimler, Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları, Meclis Araştırması, Gensoru, Meclis Soruşturması, Rapor İsteme, Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi, Cumhurbaşkanının Nitelikleri ve Tarafsızlığı, Cumhurbaşkanının (AK Parti: Başkanın) Seçimi maddeleri yazım komisyonunda ele alındı.

Bu madde başlıkları, Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nda görüşülmeyi bekliyor.

-Vatandaşlık-

AK Parti'nin önerisine göre, devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı sayılacak. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ana veya babanın çocuğu doğumla vatandaşlık kazanacak. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılacak ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilecek. Hiç kimse vatandaşlıktan çıkarılamayacak.

CHP önerisine göre ise Türk vatandaşlığı, dil, din, ırk, cinsiyet, etnik köken, siyasi düşünce, felsefi inanç, mezhep ve benzeri sebeplere bağlı olmaksızın herkesin eşitlik temelinde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması anlamına gelecek. Vatana bağlılık ile bağdaşmayan eylemlerin mutlak biçimde zorunlu kıldığı haklı nedenler bulunmadıkça kimse vatandaşlıktan çıkarılamayacak.

MHP'nin önerisinde "Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk'tür" hükmü bulunuyor. Türk vatandaşı babanın veya Türk vatandaşı ananın çocuğu Türk vatandaşı olacak. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılacak ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilecek. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamayacak. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamayacak.

BDP önerisine göre, Türkiye vatandaşlığının kazanılmasında, kullanılmasında ve kaybedilmesinde, dil, din, ırk, etnik köken, kültür, cinsiyet, cinsel yönelim ve benzeri farklılıklar gözetilemeyecek. Vatandaşlığa ilişkin esaslar kanunla düzenlenecek. Hiç kimse kendi isteği dışında vatandaşlıktan çıkartılamayacak.

-Vatan Hizmeti-

Vatan hizmeti konusunda AK Parti, CHP ve MHP'nin önerileri ortak. Buna göre, vatan hizmeti, her vatandaşın hakkı ve ödevi olacak. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetler'de veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenecek. BDP ise vicdani ret hakkına yer verilmemesi halinde bu maddenin anayasada yer almaması gerektiğini düşünüyor.

AK Parti ve MHP, BDP'nin "Barış Hakkı ve Hakikat Hakkı" ile CHP'nin

"Barış İçinde ve Silahsızlanmış Bir Toplumda Yaşama Hakkı" önerilerinin anayasada yer almamasını istiyor.

BDP, anayasada vicdani red hakkının getirilmesini öneriyor. Buna göre, kimse vicdani kanaatlerine aykırı olarak askerlik hizmetini yerine getirmeye veya silah altına alınmaya zorlanamayacak. Vicdani sebeplerle askerlik hizmetini reddedenler için alternatif kamu hizmetleri öneriliyor.

-Evlilik ve Aile Kurma-

Anayasa Uzlaşma Komisyonu, partilerin Evlilik ve Aile Kurma Hakkına İlişkin Önerileri üzerinde de mesai yapacak.

AK Parti, MHP ve BDP'nin önerileri arasında "devletin çocuklar ve kadınların aile içi şiddete karşı korunması, kız çocuklarının erken yaşta ve zorla evlendirilmelerinin önlenmesi" konusu da yer alıyor.

BDP ayrıca anayasada Kadın Hakları ile Kültürel Kimlik Hakkı başlığıyla yeni bir düzenlemenin yapılmasını istiyor.

-Milletvekili seçilme yaşı-

Milletvekili seçilme yeterliliği konusunda partilerin değişik önerileri bulunuyor. Buna göre, AK Parti ve BDP 18, CHP 21, MHP ise 25 yaş önerisi getirdi. İlköğretim mezunu olmayanlar ve Türkçe okuma yazma bilmeyenler milletvekili olamayacak. BDP, ilköğretim diploması veya Türkçe okur yazarlığın milletvekilliği seçiminde ön şart olamayacağını savunuyor.

Milletvekili seçilemeyecekler arasında kısıtlılar da yer alıyor. BDP burada ceza mahkumiyetinden kaynaklı kısıtlama kararının hariç tutulmasını istiyor.

AK Parti, askerlik ve yerine kaim olan diğer kamu hizmetlerinin önemi ve herhangi bir sürede yerine getirilebilmesi karşısında milletvekili seçilme yeterliliği şartı olarak görülemeyeceğini dile getirirken, CHP yükümlü olduğu vatan hizmetini yerine getirmemiş olanların milletvekili olamayacağını savunuyor. MHP, milletvekilliği için askerlik hizmetini şart koşuyor. BDP ise askerlik hizmeti veya vatan hizmetinin milletvekili seçilme yeterliliğine engel bir hal olmasını doğru bulmuyor.

Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, hileli iflas, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar, kadına ve çocuğa yönelik şiddet, insanlığa karşı suçlar, işkence suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar da milletvekili olamayacak.

BDP, bu suçlarda sürenin 1 değil 5 yıl olmasını talep ediyor. AK Parti şiddet içeren terör suçları, MHP terör eylemlerine katılma ve bu eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından affa uğramış olsa bile milletvekili olmamamasını öngörüyor.

-Yasama dokunulmazlığı-

Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığı konusunda da partilerin değişik önerileri bulunuyor.

Milletvekilleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerinden ve bunları Meclis dışında tekrarlamalarından dolayı sorumlu tutulamayacak. Milletvekillerinin görevleri ile ilgili olmak şartıyla Meclis dışındaki düşünce açıklamalarında da aynı hüküm uygulanacak.

AK Parti ve BDP'nin önerilerine göre, seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclis'in gizli oyla vereceği bir izin kararı olmadıkça yakalanamayacak, gözaltına alınamayacak, tutuklanamayacak, sorgulanamayacak ve yargılanamayacak. Meclis, kararında bu izinlerden bazılarını geçici veya sürekli olarak vermeyebilecek. Meclisin izin kararı, isnad olunan suçla sınırlı olacak. Kasten insan öldürmeye ilişkin suçüstü hali dokunulmazlığın kapsamı dışında olacak ancak bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan TBMM'ye bildirecek.

BDP, ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda suçüstü hali ile cinsel istismar, kadınlara ve çocuklara yönelik şiddet, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma ve edimin ifasına fesat karıştırma suçlarından dolayı bir milletvekilinin sorguya çekilmesi ve yargılanması için TBMM'nin kararın aranmamasını istiyor.

CHP önerisine göre ise seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili hakkında TBMM'nin izni olmadıkça; arama, yakalama, dinleme kararı verilemeyecek, gözaltına alınamayacak, sorguya çekilemeyecek. Milletvekilleri yasama işlevini aksatmayacak biçimde tutuksuz olarak yargılanacak.

MHP ise terör suçları ile suçüstü halinde ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçların, dokunulmazlık kapsamı dışında tutulmasını istiyor.

MHP ve CHP, suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili hakkındaki soruşturmanın Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nca, kovuşturmanın Yargıtay tarafından yapılmasını öneriyor. AK Parti ve BDP, bu konunun genel hükümlere tabi olduğu görüşünü taşıyor.

Dokunulmazlığın kaldırılması talebi doksan gün içinde Meclis tarafından karara bağlanmamışsa reddedilmiş sayılacak. MHP, bu düzenlemeye halen Meclis'te bulunan dokunulmazlık dosyalarının kaldırılması ihtimali doğurduğu için karşı çıkıyor.

BDP, hakkında suç isnadı bulunan milletvekilinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na başvurmak suretiyle, isnad edilen suçla ilgili olarak dokunulmazlığından feragat edebilmesini öneriyor.

-AK Parti'nin Başkanlık sistemi önerisi-

Yazım Komisyonu'nun 28 Ocak'ta yapılan toplantısında, AK Parti önerdiği başkanlık sistemi maddesini komisyona açıkladı. Komisyon önceki kararı kapsamında bu maddeyi müzakere etmedi ve diğer üç partinin müzakere ettiği ve oluşturduğu madde devamında kendi maddesini kaydettirdi.

AK Parti'nin Başkanlık Sistemi önerisine göre, Başkan, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip vatandaşlar arasından, halk tarafından seçilecek. Başkanın görev süresi beş yıl olacak. Bir kimse en fazla iki defa Başkan seçilebilecek. Başkanlığa son genel seçimde en az yüzde beş oranında oy almış olan siyasi partiler ile en az yüz bin seçmen aday gösterebilecek.

BDP, AK Parti'nin başkanlık sistemi önerisinin tartışabileceğini ifade ediyor. CHP ve MHP'den karşı çıkıyor. CHP, başkanlık sistemini müzakere dahi edilemez buluyor.

Komisyonun gündeminde başkanlık sisteminin dışında yargıya ilişkin hükümler de bulunuyor. AK Parti, Danıştay ve Yargıtay'ın kaldırılarak, yerine temyiz mahkemesi kurulmasını öneriyor.

Anayasa Yazım Komisyonu, Şubat ayında yaptığı 4 toplantıda ise "İdarenin esasları" yerel yönetimler, merkezi yönetim,, yargı denetimini" ele aldı ve bazı maddelerde mutabakat sağlandı.

(Bitti)

Yayıncı: Sefa Salantur - TBMM