Kazak Petrolünde İhracat Açmazı

Zengin enerji kaynakları ile Orta Asya'nın yükselen yıldızı olan Kazakistan, dünya petrolünün yüzde ikisine karşılık gelen petrol rezervini uluslararası pazaralara ulaştıran boru hatlarının yetersizliği nedeniyle sıkıntıda.

Dünyada petrolün ilk çıkarılmaya başlandığı coğrafyalardan biri olan Kazakistan'da 1911'den bu yana üretim faaliyetleri aralıksız sürüyor. Eski Sovyetler Birliği'nde Kazakistan, Rusya'dan sonra en büyük rezervlere ve üretime sahip ülke olagelmişti.

Petrol rezervleri batı bölgesinde toplanan ülkenin en büyük yataklarında, üretimin bel kemiğini Tengiz, Karachaganak ve Kashagan oluşturuyor. Bunları Aktobe, Mangistau, Uzen ve Kurmangazı izliyor. Kashagan ve Kurmangazı, Hazar Denizi'nde yer alıyor.

Dünya genelindeki enerji verilerini düzenli olarak derleyen Oil and Gas Journal'ın geçen yıl hazırladığı son verilere göre, Kazakistan'ın tahmini ispatlanmış rezervleri 30 milyar varil düzeyinde.

-Üretim altyapısı tamam, peki ihracat?

Kazakistan yönetiminin hedefi, karadaki ve Hazar Denizi yataklarındaki petrol üretimini 10 yıla kadar en üst düzeye çıkarmak. Petrol üretiminin artması ise gelişmiş üretim altyapısının varlığına ve çıkarılan petrolün pazarlanabileceği boru hatları bulunmasına bağlı.

Üretim altyapısı konusunda yabancı yatırımlar Kazakistan'ın elini rahatlatıyor. Petrolü arz edeceği ululararası pazarlardan oldukça uzak olan Kazakistan, 1990'ların başından beri özellikle Amerikan enerji şirketlerinin yoğun yatırımlar yaptığı bir coğrafya. Üretimi artırmak için bu şirketlerin teknolojisi ve yönetim becerisine muhtaç olan Kazaklar, özellikle Amerikan enerji devlerine cazip imkanlar sunuyor. Bunlardan Chevron şirketi ülkedeki petrol üretiminde en büyük paya sahip. Ülkenin bağımsızlığına kavuştuğu ilk günlerde sektöre giren şirket, şu an Tengiz yataklarının yüzde 50, Karachaganak'ın yüzde 20'lik hissesine sahip.

Merkezi İngiltere'de bulunan World Finance Review verilerine göre Kazak petrolünün yüzde 33'ünü devlet şirketleri, yüzde 36'sını Amerikan ve Avrupa şirketleri, yüzde 16'sını Çin şirketleri, yüzde 11'ini özel Kazak ve diğer ülke şirketleri, yüzde 4'ünü ise Rus ve diğer şirketler üretiyor.

Kazakistan özellikle Batı sermayesi nedeniyle gerekli üretim altyapısına sahip görünse de, üretimin artması için bu tek başına yeterli değil. ABD'deki resmi Enerji Enformasyon İdaresi'nin (EIA) verilerine göre günlük 1,6 milyon varil düzeyindeki üretimin daha da artması, çıkarılan petrolün uluslararası pazarlara ulaştırılabilmesine de bağlı. Ancak rezervlerin tam kapasite kullanılması ve kalkınma sürecinde istenen faydanın elde edilmesi, açık denizlere erişimi olmayan ve karaya hapsolmuş Kazakistan'ın coğrafi konum nedeniyle güçleşiyor.

Öte yandan petrol sektöründe, Kashagan yataklarıyla ilgili tahminler, buradaki rezervlerin Ortadoğu hariç tutulursa, dünyanın en büyük rezervlerinden biri olduğu, hatta dünyanın en büyük beşinci rezervi olduğu yönünde.

Hazar Denizi kıyısındaki Atirau şehri yakınındaki rezervin değerlendirilebilmesi, ihracat altyapısının geliştirilebilmesine bağlı. Kazak petrolü halihazırda 4 güzergah üzerinden dünya pazarlarına ulaştırılıyor ve Rusya'ya büyük bir bağımlılık söz konusu. Bunlar, Hazar Boru Hattı, Atirau-Samara Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis- Ceyhan Petrol Boru Hattı ve Kazakistan-Çin Petrol Boru Hattı.

-Hazar Boru Hattı'nda işler Rusya'ya bakıyor

Hazar Hattı, Kazakların Tengiz yataklarından başlayarak Hazar Denizi üzerinden Rus topraklarına bağlanarak, oradan Karadeniz'deki Novorossisk limanına çıkıyor. 2001'de inşa edilen bin 496 kilometrelik hat, günlük 690 bin varil petrol taşıyor.

Ancak Rusya'nın geçmiş yıllarda nakliye ücretlerini, tanker operasyonlarının güçlüğünü ve Türk Boğazlarındaki trafiği bahane ederek bu hatta Kazak petrolüne yeni kota vermeyi kabul etmemesi Kazakları geçmişte zor durumda bıraktığı için, Astana yönetimi potansiyel krizlerin önünü almak istiyor. Kazakistan'ın ısrarları nedeniyle Hazar Boru Hattı'nın geliştirilmesini kabul eden Rusya günlük kapasitenin attırılmasına razı olmuştu. 2010'da başlayan çalışmaların 2015'de bitmesi hedeflense de şu ana kadar uzun gecikmeler yaşandı; bu nedenle hedefin tutturulması oldukça güç. İyileştirme çalışmalarının sona ermesiyle bir 510 km uzunluğa ulaşacak hattan günde 1,4 milyon varil ham petrol taşınması bekleniyor.

-Eski Sovyet hattı yine Rusların kontrolünde

Kazakistan'ın Hazar kıyısındaki Atirau kentinden çıkarak Hazar üzerinden geçen ve Rusya'nın Samara bölgesine ulaşan Atriau-Samara Petrol Boru Hattı, Rus Transneft şirketinin Karadeniz üzerinden dünya pazarlarına petrol veren şebekesine bağlanıyor. Hazar Boru Hattı bitirilmeden evvel Kazakistan petrol ihracatının neredeyse tamamı bu hattan taşınıyordu. Atriau-Samara Petrol Boru Hattı, 2009'daki ek pompalama ve ısıtma istasyonlarıyla günlük taşıma kapasitesini  600 bin varile çıkarmış olsa da halen ihütiyaca yanıt vermekten uzak.

-BTC'nin kapasitesi yetersiz

Kazakistan, Rusya'nın kontrolündeki Hazar Boru Hattı'nda istediğini bulamaması üzerine 2006'dan itibaren BTC'den faydalanmanın yollarını aradı. Astana ve Bakü arasında, Kazak petrolünün Hazar Denizi üzerinden Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) hattıyla taşınması için 2006'da uzlaşma sağlandı. 2008'den bu yana günlük 70 bin varil petrolü BTC üzerinden taşınıyor. BTC, Kazakistan'ın Hazar kıyılarından tankerlerle denizin diğer yakasındaki Azerbaycan topraklarına taşıdığı petrolü Gürcistan- Türkiye üzerinden Ceyhan limanına aktarıyor.

-Kazakistan-Çin boru hattı

Hazar kıyısındaki Atirau limanından Çin'in kuzeybatı Sincar Uygur Özerk Bölgesi'ne uzanan bin 384 kilometrelik Kazakistan-Çin Petrol Boru Hattı'ndan 2009'dan bu yana günde 240 bin varil petrol taşınıyor. Günlük kapasiteyi 400 bin varile çıkaracak çalışmanın 2014 başında bitirilmesi planlanıyor. Böylelikle Çin'in Kazakistan'ın Kashagan yataklarından aldığı petrolün yakın gelecekte günde 1,5 milyon varile çıkması bekleniyor.

Çin pazarı umudu ve 2023'e yatırım

Petrol zengini Kazakistan'ın önümüzdeki yıllarda petrol üretimini zirveye çıkarmak için ihtiyaç duyduğu ihracat altyapısında umutlar şimdilik Hazar Petrol Taşıma Sistemi'nin hayata geçirilmesi ve Çin'in artan enerji talebine bağlanmış durumda.

Kazakistan'ın doğusundaki Eskene bölgesinden günlük 660 bin varil petrolün tankerlerle Bakü'ye transferini ve yine BTC'ye aktarılmasını öngören Hazar Petrol Taşıma Sistemi'nin ancak 2023'te tamamlanması öngörülüyor.

Öte yandan,  son 15 yılda ekonomisindeki olağanüstü büyümeyle ABD'den sonra dünyanın en fazla petrol tüketen ülkesi haline gelen Çin'in arayışları da Astana'ya moral veriyor. Petrol ihtiyacını Güney ve Doğu Çin Denizi üzerinden temin eden Pekin yönetimi ihracat ve kaynak çeşitlendirme stratejisi çerçevesinde, Kazak pazarına büyük önem veriyor. Bu ayın başında Orta Asya turu kapsamında Kazakistan'ın başkenti Astana'ya gelen Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in tarihi İpek Yolu'nu canlandırma vurgusu ve Kaşgahan'da petrol üretimi için buradaki hisselerinin yüzde 8,33'ünü devralan bir anlaşmaya imza atması da iki ülke arasındaki stratejik işbirliğinin önemini gösterdi. Şimdi Kazakistan yönetimi, Çin'in giderek artan petrol ihtiyacı karşılamak için daha büyük bir tedarikçi olmanın hesaplarını yapıyor. - Astana