Afrikalılar Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne Tepkili

Soykırım, insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları iddialarını soruşturmak için kurulan Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne (UCM) Afrika ülkelerinin tepkisi giderek artıyor. Afrika ülkeleri UCM'nin sadece kendi kıtalarındaki sorunlarla meşgul olmasını şüpheyle karşılıyor.

UCM'de görülen ve halihazırda tamamı Afrika ülkeleri ile ilgili 8 dava, Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'da düzenlenen Afrika Birliği Zirvesi'nde gündeme damgasını vurdu. Zirvenin son gününde konuşan Etiyopya Başbakanı Hailemariam Desalegn, Uluslararası Ceza Mahkemesi'ni (UCM) ırkçılık yapmak ve Afrikalılara karşı "insan avı" başlatmakla suçladı. Kenya Devlet Başkanı Uhuru Kenyatta'nın insanlığa karşı suçlar işlediği iddiasıyla UCM'de yargılanmasına karşı olduğunu vurgulayan Desalegn, Afrika Birliği'nin konuyla ilgili endişelerini Birleşmiş Milletler'e iletmeye hazırlandığını ve Kenyatta ile yardımcısı William Ruto'nun davalarının Kenya mahkemelerinde görülmesi gerektiğini belirtti. Zirveye UCM'nin, hakkında Darfur'da soykırım işlemek suçlamasıyla tutuklama kararı çıkarttığı Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir de katıldı. Yaklaşık 300 bin kişinin öldüğü Darfur'da soykırım işlemekle suçlanan Beşir de UCM'yi Batılı güçlere alet olmakla suçladı.

-"Kelle avcılığı"-

Etiyopya Başbakanı Desalegn, UCM'de aleyhine dava açılanlardan tamamının Afrikalı olduğuna dikkat çekerek, "Bu durum, UCM'nin sistemi içinde bir sorun olduğuna işaret ediyor. UCM, 10 yıl önce dokunulmazlık kültürüne son vermek amacıyla kuruldu. Ancak bu süreç, zamanla dejenere olarak bir tür kelle avcılığına dönüştü" dedi. Desalegn, "UCM, 2007'deki seçimlerden sonrra birbirleri ile savaşan rakip Kalenjin ve Kikuyu etnik gruplarının, geçen martta Kenyatta'ya oy verebilmek için bir araya geldiği gerçeğini göz ardı ediyor. Afrika Birliği, meclisini konuyla ilgili girişimde bulunması için görevlendirdi. Endişelerimizi Birleşmiş Milletler'e ileteceğiz" ifadesini kullandı. Kenya hükümeti, bu ay başında BM Güvenlik Konseyi'ne (BMGK) gönderdiği mektupta Kenyatta ve Ruto'ya yöneltilen suçlamaların "yanlı" olduğunu ileri sürmüştü.

-"BMGK'nın 5 daimi üyesinden 3'ü Roma Statüsü'nü imzalamadı"-

Afrika Birliği Barış ve Güvenlik Konseyi Başkanı Ramtane Lamamra ise BMGK'nın 5 daimi üyesinden ABD, Rusya ve Çin'e göndermede bulunarak, bu ülkelerin UCM'nin kuruluş anlaşması olan Roma Statüsü'nü halen imzalamadığını hatırlattı. Lamamra, bu şartlarda BMGK'nın Beşir için UCM'ye başvurmasını "akıl almaz" olarak bir hareket olarak niteledi. Lamamra, "Hem aynı kurallara uymayı kabul etmeyin, hem de bu kurallara uymadıkları için başkalarını şikayet edin. Bu nasıl mümkün olabilir?" dedi.

-UCM-

UCM, İtalya'nın başkenti Roma'da 15 Haziran-17Temmuz 1998'de BM'nin girişimiyle toplanan konferansta alınan kararlar ve kabul edilen statüyle kuruldu. Merkezi Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan UCM, soykırım, insanlık karşıtı suçlar, savaş suçları gibi iddiaları inceliyor. UCM'nin kurulmasını öngören Roma Statüsü'ne 34'ü Afrika kıtasından 122 ülke taraf. Roma Statüsü, 1 Temmuz 2002'de yürürlüğe girdiği için bu tarihten önce işlenen suçlarla ilgili UCM'nin soruşturma açma yetkisi bulunmuyor.

UCM'nin 2004'te başlattığı ilk soruşturması, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Uganda'da işlenen suçlarla ilgiliydi. UCM'de halihazırda 8 dava görülüyor. Bu davaların tamamı, Afrika ülkeleriyle ilgili. Uganda, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali hükümetleri, UCM'den soruşturma başlatmasını bizzat istedi. Libya ve Sudan ile ilgili davalar ise BM Güvenlik Konseyi'nin talebiyle açılmış bulunuyor. Fildişi Cumhuriyeti ve Kenya ile ilgili davalar ise BMGK ya da ilgili ülkenin herhangi bir başvurusu olmadan UCM savcıları tarafından mahkeme gündemine taşınmış durumda. Söz konusu 8 davada yargılananlar ise şöyle:

Tanrı'nın Direniş Ordusu'nun lideri Joseph Kony ile yardımcıları Vincent Otti, Okot Odhiambo ve Dominic Ongwen (Uganda); Kongo Yurtseverler Birliği üyeleri Bosco Ntaganda, Germain Katanga, Mathieu Ngudjolo Chui, Callixte Mbarushimana ve Sylvestre Mudacumura (Demokratik Kongo Cumhuriyeti); Kongo Özgürlük Hareketi Başkanı Jean-Pierre Bemba Gombo (Orta Afrika Cumhuriyeti); Libya'nın eski lideri Muammer Kaddafi'nin oğlu Seyfülislam Kaddafi ve Abdullah el-Senussi (Libya); Ahmed Muhammed Harun, Sudan Devlet Başkanı Ömer Hasan Ahmed el Beşir, Ali Muhammed Ali Abdülrahman, Bahar Idris Ebu Garda, Abdullah Banda Ebubekir Nureyn, Salih Muhammed Jerbo Jamus, Abdülrahim Muhammed Hüseyin (Sudan); Laurent Gbagbo (Fildişi Sahili); Kenya Devlet başkanı Uhuru Muigai Kenyatta ve yardımcıları William Samoei Ruto ile Joshua Arap Sang (Kenya). UCM, Roma Statüsü'nü imzalamış bir ülkenin vatandaşı hakkında ya da Roma Statüsü'ne üye bir ülkenin topraklarında işlenmiş suçla ilgili soruşturma açabiliyor. BM Güvenlik Konseyi'nin başvurusuyla da soruşturma başlatabiliyor.

-Kenyatta davası-

Kenya'da geçen martta yapılan devlet başkanlığı seçiminde oyların yüzde 50'sini alarak göreve gelen Kenyatta'nın UCM'deki duruşmasının temmuzda başlaması bekleniyor. Kenya'da 2007'deki seçimin ardından çıkan ve binden fazla kişinin ölümüne, yaklaşık 600 bin kişinin evinden olmasına neden olan şiddet olaylarına ön ayak olmakla suçlanan Kenyatta, hakkındaki iddiaları reddediyor. Kenyatta'nın taraftarları ise davayı Kenya'nın içişlerine müdahele olarak görüyor. Kenyatta gibi insanlığa karşı suç işlemekle suçlanan Ruto'nun bu ay başlaması planlanan duruşması ise ertelendi ve henüz yeni bir tarih belirlenmedi. Kenyatta hakkındaki soruşturma, Roma Statüsü'ne 2005'te taraf olan Kenya'da aralık 2007 ile şubat 2008'de yaşanan seçim sonrası şiddet olaylarını araştırmak üzere hükümet tarafından kurulan Waki Uluslararası Soruşturma Komisyonu'nun topladığı belgeleri, kanıtları ve şüpheli listesini 16 Temmuz 2009'da UCM savcısına göndermesinin ardından açıldı.

-Lubanga davası-

UCM'de şimdiye kadar sadece Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nden isyancı lider Thomas Lubanga, suçlu bulundu. Roma Statüsü'ne taraf olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti, 19 Nisan 2004'te UCM savcısına bir mektup göndererek, ülkede iç savaşlar sırasında işlenen ve Roma Statüsü kapsamındaki suçlara ilişkin soruşturma açılmasını talep etti. Kongo Yurtseverler Birliği'nin kurucusu ve lideri Lubanga, 17 Mart 2006'da UCM tarafından çıkarılan emirle tutuklandı. Lubanga'nın yargılanmasına 26 Ocak 2009'da başlandı. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde 2002-2003 yıllarında 15 yaşından küçük çocukları kaçırıp savaşmaya zorlamaktan suçlu bulunan Lubanga, 10 Temmuz 2012'de 14 yıl hapse mahkum edildi. UCM'deki ikinci dava, 24 Kasım 2009'da Lubanga'nın yardımcıları Germain Katanga ve Matthieu Ngudjolo Chui hakkında açıldı. Davalar devam ediyor.

-Bemba davası-

Orta Afrika Cumhuriyeti, 2005'te yılında işlenen suçların araştırılması için UCM savcısına talepte bulundu. Eski Demokratik Kongo Cumhuriyeti Devlet Başkanı Yardımcısı ve Kongo Özgürlük Hareketi Başkanı Jean-Pierre Bemba, hakkında tutuklama kararı çıkarılmasının ardından 3 Temmuz 2008'de UCM'ye teslim oldu.Orta Afrika Cumhuriyeti'nde 25 Ekim 2002 ve 15 Mart 2003 tarihleri arasında insanlık karşıtı suçlar ve savaş suçları işlemekle suçlanan Bemba yargılanmasına 22 Kasım 2011'de başlandı. Dava hala devam ediyor.

-Tanrı'nın Direniş Ordusu-

Uganda, ülkenin kuzeyinde dini temellere dayalı bir devlet kurmak isteyen Tanrının Direnişi Ordusu ile ilgili davayı 2004'te UCM'ye taşıdı. UCM soruşturması, 29 Temmuz 2004'te başladı. LRA'nın lideri Joseph Kony ile yardımcıları Vincent Otti, Okot Odhiambo, Dominic Ongwen ve Raska Lukwiya hakkında tecavüz, cinsel köleleştirme, insanlık dışı eylemlerde bulunma, sivillere yönelik kötü muamele ve çocukların zorla askere alınması suçlamalarıyla 8 Temmuz 2005'de tutuklama kararı çıkarıldı. Lukwiya'nın 2006'da ve Otti'nin 2007'de çatışmalarda öldüğü belirlendi. Diğerleri bulunamadı.

-Darfur soruşturması-

Darfur bölgesindeki krize Sudan'ın Roma Statüsü'ne taraf olmaması nedeniyle doğrudan müdahale edemeyen UCM, soruşturmayı BMGK'nın 31 Mart 2005 tarihli 1593 sayılı kararıyla başlattı. BMGK, tarihinde ilk kez bir ülkeyi UCM'ye havale etmiş oldu. 15 üyeli Konsey'de yapılan karara ilişkin oylamada, 11 üye "evet" oyu kullanırken, ABD, Çin, Brezilya ve Cezayir çekimser kaldı. UCM, 2003-2004'te Darfur'da işlendiği iddia edilen savaş ve insanlık karşıtı suçlar nedeniyle Sudan'ın İnsani İşler Bakanı Ahmed Harun ve Cancavid milislerinin komutanı Ali Kuşayb'ın yakalanması için 27 Şubat 2007'de uluslararası toplumdan yardım istedi. UCM'nin yetkisini kabul etmeyen Sudan, Harun ve Kuşayb'ı teslim etmedi.

UCM, Darfur'da işlendiği iddia edilen savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar nedeniyle Sudan Devlet Başkanı El Beşir hakkında da 4 Mart 2009'da tutuklama kararı çıkarttı. Mahkeme, Beşir'i 12 Temmuz 2010'da soykırım suçu işlemekle itham etti. UCM tarafından yargılanmak üzere tutuklama emri çıkarılan ilk devlet başkanı olan Beşir, tüm suçlamaları reddediyor. - Ankara