Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu'nda Hayvanları Korumaya Yönelik Stk'lardan da Bir Temsilci...

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından çalışma izinli deney hayvanı ünitesi bulunan resmi ve özel kurum ve kuruluşlar ile yükseköğretim kurumları Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu kurabilecek. Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu ve Hayvan Refahı Birimi bulunmayan kurum, kuruluşlarda hayvan deneyleri yapılamayacak. Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu'nun üyesi sayısı 6 ay içinde yeniden oluşturulacak. Üye sayısı 18'den 21'e çıkarılacak Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu'nda, TÜBİTAK'tan bir veteriner hekim temsilcisi ve hayvanları korumaya yönelik sivil toplum örgütlerinden bir üye de bulunacak.

Orman ve Su İşleri Bakanlığı'nın Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik Resmi Gazete'de yayımlandı. Yönetmelik deney hayvanları ile yapılacak olan bilimsel araştırma, test, eğitim, öğretim gibi temel etkinliklerde kullanılan yöntem ve materyaller ile ilgili kabul edilebilir etik standartların belirlenmesine, hayvan deneyleri merkezi etik kurulu ve hayvan deneyleri yerel etik kurullarının kuruluş ve çalışmalarına, yapılması planlanan işlemlerin sunulmasına, araştırma ve çalışma önerilerinin incelenmesi ve izin verilmesine, uygulamaların izlenmesine, deney hayvanları üzerinde yapılan bütün prosedürlerin kayıt altına alınmalarına ve bu prosedürlerin anında ya da geriye doğru izlenebilmelerine, bütün işlemlerin denetlenebilirliğinin sağlanmasına ve ilgili işlemlerin gerektiğinde sonlandırılmalarına ilişkin esasları belirlemeyi amaçlıyor. Yönetmelik, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlarda deney amacıyla kullanılacak hayvanların kullanımından önce alınması gereken izinleri, bu amaçla hayvan deneyleri merkezi etik kurulu ile hayvan deneyleri yerel etik kurullarının oluşturulması, bu kurulların çalışma usul ve esasları, görevleri, eğitim, denetim ve yükümlülüklerini kapsıyor.

-DENEYSEL OLMAYAN KLİNİK VETERİNER HEKİMLİĞİ UYGULAMALARI KAPSAM DIŞI-

Yönetmelik, deneysel olmayan tarımsal uygulamaları, deneysel olmayan klinik veteriner hekimliği uygulamalarını, veteriner sağlık ürünlerine pazarlama yetkisi verilebilmesi için gereken klinik deneyleri, kayıtlı veya onaylı hayvancılık işletmelerinin yapmakla yükümlü olduğu uygulamaları, birincil amacı bir hayvanın kimliklendirilmesi olan uygulamaları kapsamıyor.

-ETİK TANIMI DEĞİŞTİ-

Yönetmelik, Bilimsel Amaçlarla Kullanılan Hayvanların Korunmasına İlişkin Avrupa Birliği Direktifine paralel olarak hazırlandı. Deney hayvanı kullanıcı, üretici ve tedarikçi kuruluşlara Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca verilen çalışma iznine yönelik düzenlemeler içeren yönetmelikte "etik" tanımı değiştirildi. Mevcut düzenlemede "Ahlak bilimi, töre bilimi, insan ve hayvan yaşamını ilgilendiren bilimlerde yapılabilecek hareketlerin sınırları, davranışın öncesinde yol gösterici ve sınırlayıcı kurallar topluluğu" olarak tanımlanan etik, "Araştırmalarda kullanılacak hayvanlarla ilgili olarak insan ve hayvan yaşamını ilgilendiren bilimlerde yapılabilecek hareketlerin sınırları, hayvana yönelik yapılacak tutum ve davranışa yol gösterici evrensel kurallar" olarak ifade edildi.

-HAYVANLARLARIN YAŞAMINA, KENDİ TÜRÜNE HAS, EN AZ AĞRIYA MARUZ KALACAK ŞEKİLDE SON VERİLECEK-

Yönetmelik ile insancıl öldürme metodu tanımında da değişikliğe gidildi. Daha önce "Bir hayvanın türüne göre en az fiziksel ve davranışsal acı verilmek suretiyle yaşamına son verilmesi" olarak tanımlanan insancıl öldürme metodu, "Hayvanın kendi türüne has, en az fiziksel ve duyusal ağrı, eziyet ve sıkıntıya maruz kalacağı şekilde yaşamının sonlandırılması" ifade edildi.

-DENEY HAYVANININ KULLANILMA AMAÇLARI-

Deney hayvanları temel araştırmalar, translasyonel veya uygulamalı araştırmalar, translasyonel veya uygulamalı araştırmalar amaçlarından herhangi biri için, ilaçlar, gıda hammaddeleri, yem hammaddeleri, başka maddeler ve ürünlerin kalite, etkinlik ve güvenilirliklerinin geliştirilmesi, üretilmesi ve test edilmesi, İnsan ve hayvan sağlığı ve refahı için doğal çevrenin korunması amacıyla yapılacak. Deneysel hayvanlar, türlerin korunmasını amaçlayan araştırmalar, adli tıp soruşturmalar kapsamında da kullanılacak. Daha önce deney hayvanları kullanım amaçları arasında yer alan "eğitim öğretim", yeni yönetmelikte "mesleki becerilerinin kazandırılması, sürdürülmesi veya geliştirilmesi için yüksek öğrenim veya eğitimi" şeklinde tanımlandı.

-HAYVAN DENEYLERİ MERKEZİ ETİK KURULU'NDA HAYVANLARI KORUMAYA YÖNELİK STK'LARDAN BİR TEMSİLCİ DE YER ALACAK-

Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK), 6 ay içinde oluşturulacak. Bakanlıktan; genel müdür, genel müdür yardımcısı, daire başkanı, şube müdürü ve hukuk müşavirliğinden bir hukukçu üye, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'ndan hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli üç temsilci, Sağlık Bakanlığı'ndan hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli üç temsilci, veteriner fakültelerinden hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli üç öğretim üyesi, tıp fakültelerinden hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli üç öğretim üyesi, Türk Tabipleri Birliği ve Türk Veteriner Hekimleri Birliğinden birer temsilci, TÜBİTAK'tan bir veteriner hekim temsilci, hayvanları korumaya yönelik sivil toplum örgütlerinden bir üye olmak üzere 21 üyeden oluşacak.

HADMEK, üyelerin en az üçte ikisinin katılımı ile toplanacak. Kararlar oy çokluğu ile alınacak, oyların eşitliği halinde başkanın oyu yönünde karar verilecek.

-HADMEK ETİK İLKELERİNİ BELİRLEYECEK-

HADMEK, deney hayvanlarının kullanılmasına dair etik ilkeleri belirleyecek. Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak deney hayvanı kullanılmasını engellemek amacıyla gerekli girişimleri yapacak olan HADMEK, Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu'nun (HADYEK) çalışmalarını değerlendirecek, HADYEK'lerin verdiği kararlara yapılan itirazları değerlendirmek, gerekli görülmesi halinde dosyaları yeniden incelemek üzere gerekçeleri ile birlikte ilgili HADYEK'e geri gönderecek. HADYEK'lerin deney hayvanı kullanımı ve bakımı ile ilgili araştırmacı, tekniker, teknisyen, hayvan bakıcıları ve diğer yardımcı personele yönelik verilen eğitim programlarının usul ve esaslarını belirlemek ve denetlemek de HADMEK'in görevleri arasında yer alacak.

-HADYEK VE HAYVAN REFAHI BİRİMİ BULUNMAYAN KURUMLAR HAYVAN DENEYİ YAPAMAYACAK-

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından çalışma izinli deney hayvanı ünitesi bulunan resmi ve özel kurum ve kuruluşlar ile yüksek öğretim kurumları HADYEK kurabilecek. HADYEK ve üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlarda kurulması zorunlu olan, hayvanların refahı ve bakımından sorumlu, veteriner hekim, veteriner sağlık teknikeri veya veteriner sağlık teknisyeni unvanına sahip en az bir kişiden, kullanıcı kuruluşlarda ise bu unvanlardan birine sahip bir kişiye ilaveten biri yerel etik kurul üyesi olmak üzere en fazla üç kişiden oluşan hayvan refahı birimi bulunmayan kurum ve kuruluşlarda hayvan deneyleri yapılamayacak.

-HADYEK EN AZ 5, EN ÇOK 21 ÜYEDEN OLUŞACAK-

HADYEK kurulabilmesi için, kurum bünyesinde asgari olarak hayvanların tür özellikleri gözetilerek, stressiz ve sakin bir hayat sürdürebilecekleri, veteriner hizmetlerinin verildiği Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından çalışma izinli bir deney hayvanı ünitesi bulundurulması zorunlu olacak. HADYEK'te görev alacak en az bir üyenin in vivo hayvan deneylerinde en az bir yıl tecrübeli ve doktora veya tıpta uzmanlık derecesine sahip olması gerekli olacak. HADYEK'te tıp veya veteriner hekim etiği uzmanlarının da bulunması tercih edilecek. Kurum ve kuruluşlar ihtiyaçlarına ve idari yapısına göre HADYEK kompozisyonunu belirleyebilecek. HADYEK en az 5, en fazla 21 üyeden oluşacak. HADYEK üyelerinin görev süresi dört yıl olacak. HADYEK, yönergesi HADMEK tarafından onaylandıktan sonra faaliyetine başlayacak.

-DENEY HAYVANLARI LİSTESİNE YENİLERİ EKLENDİ-

HADYEK'in çalışmalarında kullanılmak üzere kayıtlı yasal deney hayvanı üreticisi ve tedarikçilerinden alınması şartı aranan hayvanlar arasına yenileri de eklendi. Bu hayvanlar arasında Suriye hamsteri, Çin hamsteri, Moğolistan gerbili, kurbağa, zebra balığı da bulunuyor. Buna göre HADYEK tarafından yapılan düzenlemelere uygun olarak alınmış bir genel veya özel istisna olmadıkça, deneylerde kullanılacak; fare (Mus musculus), sıçan (Rattus norvegicus), kobay (Cavia pocellus), Suriye (altın) hamsteri (Mesocricetus auratus), Çin hamsteri (Cricetulus griseus), Moğolistan gerbili (Meriones unguiculatus), tavşan (Oryctolagus cuniculus), köpek (Canis familiaris), kedi (Felis catus), insan dışı primatların bütün türleri, urbağa [Xenopus (laevis, tropicalis), Rana (temporaria, pipiens)], Zebra balığı (Danio rerio), türlerinin ve deneyde kullanılacak tüm hayvanların kayıtlı yasal deney hayvanı üreticisi ve tedarikçilerinden alınmış olması şartı aranacak. Kedi, köpek gibi evcil türlerin sokakta başıboş olanları, deneylerde kullanılmayacak. Ancak, hayvanların sağlık ve refahı ile ilgili çalışmalara ihtiyaç duyulması, çevre, insan ve hayvan sağlığına karşı ciddi tehlike oluşturması ve çalışmanın amacının sadece başıboş hayvan kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçeler sunulması hallerinde bu hayvanlar deneylerde kullanılabilecek.

Deney hayvanları üzerinde yapılacak tüm prosedürlerin HADYEK tarafından onaylanmış olması zorunlu olacak. İnsan dışı primatların deneylerde kullanılmasına, istisnai durumlarda ve prosedürün amacının insan dışı primatlar dışında bir tür kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe mevcutsa izin verilecek. Büyük kuyruksuz maymunlar deneylerde kullanılamayacak.

-HAYVANLARIN DENEYLERDE TEKRAR KULLANIMI-

Daha önce bir ya da birkaç deneyde kullanılan bir hayvanın tekrar kullanılmasına şu durumlarda izin verilecek:

"Daha önceki deneylerin gerçek şiddeti "hafif' veya "orta' düzeydeyse, hayvanın genel sağlık durumu tamamen eski haline dönmüşse, yeni deney "hafif', "orta' veya "düzelmez' olarak sınıflandırılmışsa, hayvan üzerinde daha önce gerçekleştirilen prosedürleri değerlendirebilecek bir veteriner hekim tarafından uygun bulunmuşsa. İstisnai durumlarda, bu hükümleri uygulama dışı bırakacak şekilde ve hayvanın veteriner hekim tarafından muayene edilmesinden sonra, hayvanın şiddetli acı, ızdırap veya eşdeğerini içeren bir deneyde birden fazla kullanılmaması şartıyla bir hayvanın tekrar kullanılmasına izin verilebilecek.

-DENEYİN SONLANDIRILMASI-

Deneyle ilgili olarak daha fazla gözlemin yapılamayacağı hallerde ya da genetiği değiştirilmiş hayvan soyları ve nesilleri artık takip edilmiyorsa veya sürekli devam eden bir şekilde iğne batırılmasına eşdeğer ya da daha fazla acı, eziyet, ızdırap ve kalıcı hasar yaşaması bekleniyorsa deney sonlandırılacak.

-YEREL ETİK KURULLARININ YAZIŞMALARI GİZLİ OLACAK-

Yerel etik kurullarının yazışmaları gizli olacak. Bu Yönetmelikte belirtilen yetkili kurumlar dışında üçüncü şahıslara bilgi verilmeyecek. Bakanlık bu Yönetmeliğin uygulaması ile ilgili bilgileri, gerek gördüğünde ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler kapsamında kurum ve kuruluşlarla paylaşacak. Canlı hayvanların kullanıldığı projelerin, mülkiyet haklarını ihlal etmemek ve gizli bilgileri açığa vurmamak kaydıyla halkın bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla objektif bilgiler verilecek.

-HAYDEK YÖNERGELERİNİN UYUMU İÇİN 2 YIL SÜRE-

Yönetmelik ile Resmî Gazete'de yayımlanan Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik yürürlükten kaldırıldı. Yeniden HADMEK oluşturuluncaya kadar mevcut HADMEK görevine devam edecek. Yönergeleri onaylı HADYEK'lerin yönergelerinin bu yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki yıl içerisinde bu Yönetmeliğe uyumlu hale getirilmesi zorunlu olacak.