Fırtınaların Ortasında Bir Değirmen: Neştifan Yel Değirmeni

Nashtifan Windmills ya da Türkçe adıyla Neştifan Yel Değirmenleri, İran'ın kuzeydoğusundaki Neştifan köyünde yer alıyor. Dünyanın en eski yel değirmenlerinden biri olarak kabul edilen yapı hala çalışıyor ve verimli olmasa da yeterli miktarda enerji üretiyor. Bu sayede köylüler bugün hala bu yel değirmenlerini kullanarak buğday öğütebiliyorlar.

Yapıyı, günümüzün meşhur yel değirmenlerinden farklı kılan en önemli özellik, 1000 yılı aşkın köklü tarihinden ziyade, aksının yere dik, pervanelerinin ise yere paralel konumlanması olarak göze çarpıyor. Pers İmparatorluğu döneminde icat edildiği sanılan bu yöntem; daha sonra kuzey Fransa, Doğu İngiltere ve bugünkü Hollanda- Belçika topraklarında görülecek olan o tanıdık modern yel değirmenlerine ilham oluyor. Ancak iki model arasında çok temel bir fark bulunuyor: Modern yel değirmenleri rüzgarın pervaneleri kaldırarak döndürmesi prensibine dayanırken, Neştifan Yel Değirmenleri, rüzgarın kanatları iterek döndürmesi prensibiyle çalışıyor.

Fırtınanın azabını aşa çeviriyorlar!

Neştifan Yel Değirmenleri'nin bulunduğu bölge asırlardır kuvvetli rüzgarlarıyla biliniyor. Hatta Neştifan kelimesinin kökeni de Farsça "Fırtınanın Azabı" ifadesine dayanıyor. Kuvvetli fırtınalardan olumsuz etkilenen köydeki bu yel değirmenleri, en azından un üretimini kolaylaştırarak bu şiddetli rüzgarlardan fayda sağlanmasına imkan veriyorlar. Bölgedeki rüzgarlar o kadar güçlü ki, halk, değirmen taşının harekete geçmeme ihtimalini aklına bile getirmiyor.

Doğal kil, saman ve ahşaptan yapılmış olan Neştifan Yel Değirmenleri'nin sayısı iki düzineye yaklaşıyor. Yel değirmenlerinin her biri sekiz bölmeden oluşuyor. Her bir bölmede altı tane kanat bulunuyor. Rüzgarla birlikte dönen bu kanatlar da dingilin ve ona bağlı olarak da değirmen taşının dönmesini sağlıyor.

Gelecekleri belirsiz

Her ne kadar bölgedeki rüzgarlar çok şiddetli esse de, erken dönem bir tasarıma sahip olan Neştifan Yel Değirmenleri'nin verimlilik problemi nedeniyle, üretilen enerji sadece buğday öğütmeye yarıyor. Yel değirmenlerinin bir jeneratöre bağlanması halinde bir ampulü aydınlatacak kadar bile enerji üretemeyecekleri söyleniyor. Bu da yel değirmenlerinin geleceğine yönelik soru işaretlerini beraberinde getiriyor.

Günümüzde Neştifan Yel Değirmenleri'ni kullanan köylüler azınlıkta kalıyor. Zaten bu köylüler, yel değirmenlerini hala kullanmalarının gerekçesi olarak verimliliği değil, bu tarihi mirası koruyabilme çabasını gösteriyorlar. İran'da hükümetin 2002 yılında Neştifan Yel Değirmenleri'ni ulusal miras alanı olarak kabul etmesi, en azından yapıların bir buldozere kurban gitmesinin önüne geçiyor. Ancak burada yaşayan köylüler, sonraki nesillerin verimli olmayan bu yel değirmenlerini kullanmayı bırakmaları halinde, bu yapıların atıl kalıp tarihe karışmasından korkuyorlar.