Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurucusu: Mehmet Emin Resulzade

Müslüman Doğu'nun ilk demokratik cumhuriyeti kabul edilen ve 28 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurucusu Mehmet Emin Resulzade, vefatının 68. yılında anılıyor.

Modern Azerbaycan milli kimliğinin oluşmasında büyük rol oynayan, basın ve siyasi faaliyetleriyle hayatı boyunca ülkesinin bağımsızlığı ve toplumun aydınlanması için çalışan Resulzade'nin anısı, hem Azerbaycan'da hem de hayatının bir kısmını geçirdiği Türkiye'de yaşatılıyor.

Resulzade'nin "Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez" sözleri, Azerbaycanlılar için bağımsızlığın sembolü ifadeler olarak kabul ediliyor.

31 Ocak 1884'te Bakü'nün Novhanı köyünde doğan Resulzade, genç yaşından itibaren özerklik veya bağımsızlık yanlısı siyasi hareketlerin içinde bulundu, Çar rejimi karşıtı farklı siyasi yapılarda mücadele etti, çeşitli gazete ve dergilerde yazılar yazarak fikirlerini duyurmaya çalıştı.

Resulzade, çar rejiminin baskıları artınca 1909'da İran'a giderek burada hem gazetecilik yaptı hem de siyasetle uğraştı. Meşrutiyet rejiminin feshedilmesi üzerine İran'da da baskılarla yüzleşti ve Türkiye'ye gitti.

Bir süre sonra yeniden Bakü'ye dönen Resulzade, Müsavat Partisi'ne üye olarak siyasi mücadelesini sürdürdü ve 1917'de bu partinin genel başkanı seçildi.

Osmanlı ile yapılan anlaşmaya Azerbaycan adına imza attı

Resulzade, 1918'de Azerbaycanlı aydınların oluşturduğu Milli Konseyin Başkanı seçildi. Milli Konsey, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurulduğunu resmen ilan etti.

Azerbaycan ile Osmanlı Devleti arasında 4 Haziran 1918'de imzalanan dostluk ve işbirliği anlaşmasına Azerbaycan adına imzayı Resulzade attı.

Resulzade, Kafkasya'da yeni kurulan devletlerin tanıtılması için 18 Haziran 1918'de İstanbul'da düzenlenen konferansa Azerbaycan heyetinin başkanı olarak katıldı.

15 Eylül 1918'de "Kafkas İslam Ordusu" ismi verilen Osmanlı ordusu, Bakü'yü Ermeni ve Bolşevik çetelerden kurtardı ve Azerbaycan hükümeti Gence'den Bakü'ye taşındı.

Bakü'ye dönen fakat hükümette yer almayan Resulzade, Müsavat Partisi Genel Başkanı olarak parlamentoda aktif çalışmalar yürüttü, hükümetin faaliyetini yönlendirdi.

Resulzade, 1947'de Türkiye'ye yerleşti ve Türk vatandaşı oldu

Azerbaycan'ın bağımsızlığı, 1920'de Bolşeviklerin işgali ile sona erdi. Resulzade de tutuklanarak Moskova'ya götürüldü. Sovyetler Birliği'nin lideri Josef Stalin, Resulzade'ye işbirliği önerdi fakat o kabul etmeyerek ülkeden ayrıldı.

Bir süre Fransa, Finlandiya, Polonya ve Almanya gibi ülkelerde yaşayan Resulzade, çeşitli yayınlar yaparak Azerbaycan'ın Sovyetler tarafından işgal edildiğini dünyaya duyurmak için çaba gösterdi.

Resulzade, 1947'de Türkiye'ye yerleşti, Bakanlar Kurulu kararıyla Türk vatandaşı oldu.

Ankara'da 1949'da Azerbaycan Kültür Derneğini kurdu. Yazdığı kitaplar, çıkardığı dergiler ve düzenlediği konferanslarla ülkesinin durumunu anlatmayı sürdürdü.

Resulzade, 6 Mart 1955'te Ankara'da vefat etti ve cenazesi Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi.

Resulzade'nin kurduğu ve merkezi Ankara'da bulunan Azerbaycan Kültür Derneği, bugün de Türkiye'de faaliyetini sürdürüyor.

Türkiye'de birçok il ve ilçedeki sokak ve caddelere ismi verilen Resulzade'nin anısı, Ankara Çankaya'daki Mehmet Emin Resulzade Anadolu Lisesi'nde de yaşatılıyor.

"Kalbi her zaman Azerbaycan için attı"

Resulzade'nin hayat ve faaliyetlerini araştıran tarihçi, Çapar Dergisi Yayın Yönetmeni Dilgam Ahmet, AA muhabirine, Resulzade'nin yaşamının sonuna kadar ülkesinin bağımsızlığı için çalıştığını, Azerbaycan'ın bir zamanlar bağımsız olduğunu unutturmamaya çaba sarf ettiğini söyledi.

Ahmet, Resulzade'nin hayatının mühim bir kısmını İstanbul ve Ankara'da geçirdiğini belirterek, şu bilgileri verdi:

"İlk kez Çarlık Rusyası döneminde İstanbul'a gelmiş, Türk Ocakları ve Türk Yurdu mecmuası ile yakın ilişki kurmuştur. Haziran 1918'de Azerbaycan Murahhas Heyeti'nin Başkanı sıfatıyla İstanbul'da bulunmuş, ülkesinin Osmanlı Devleti ile iyi ilişkiler kurmasına çalışmıştır. Bu dönemde Sultan V. Mehmet'in cenaze törenine katılmış, VI. Mehmet'le görüşmüştür.

Azerbaycan'ın işgalinden sonra Resulzade, iki sene Rusya'da tutulmuş, sonra bir yolunu bularak kaçmış, 1922 senesinin sonunda İstanbul'a gelmiştir. İstanbul'da Azerbaycan İstiklal Komitesi'ni kurmuş, dergiler çıkarmış, kitaplar yayımlamıştır.

1930-1947 yıllarında Avrupa'da bulunan Resulzade, 1947 senesinde tekrar Türkiye'ye dönmüştür. Ankara'da ikamet eden Resulzade, Azerbaycan Kültür Derneğini kurmuş, Milli Kütüphane'de çalışmıştır. Gurbette bulunduğu dönemlerde kalbi her zaman Azerbaycan için attı. Naaşı ise kardeş Türkiye'ye emanettir."