Brezilya'da Kent İçindeki Kentler: Favelalar

Brezilya'nın sao Paulo'dan sonra ikinci büyük kenti Rio de Janeiro, uzun plajları ve karnavalının yanı sıra şehri dört bir yandan kuşatan toplam 1050 favelası (gecekondu) ile de meşhur.

Favela, boyu 5 metreye kadar çıkabilen ve bölgede bolca yetişen küçük bir ağaç türü. Conselheiro önderliğindeki ayaklanmayı bastırmak için çıkan Canudos savaşında ordu güçleri ağaçla aynı adlı Morro da Favela'yı ele geçirince askerler bölgeye yerleşip tepelere ev yapmaya başlıyorlar. Zamanla bu bütün şehre ve sonra da bütün ülkeye yayılıyor. Brezilya genelinde irili ufaklı 6 bin 329 favela var. 200 milyonluk ülke nüfusunun yüzde 6'sı favelalarda yaşıyor. Rio de Janeiro ise Sao Paulo'dan sonra ikinci favela nüfusuna sahip şehir. 2 milyon Rio'lu favelarda yaşıyor bu da toplam nüfusunun yüzde 20'sine tekabül ediyor.

İpanema ve Leblon plajlarında gün batımında herkes evine yollanırken hemen arkasında dik kayaların altına kurulmuş Vidigal Favelası'nın ışıkları geceyi aydınlatmaya başlar. Vidigal Rio de Janeiro'nun en şanslı favelası. Bölgenin en tepesine çıkıp aşağıya baktığınızda birden kendinizi Alanya'nınkine benzer bir manzarayla karşı karşıya buluyorsunuz, tabi başınızı biraz daha eğip aşağılardaki birbirine bitişik, içinden ancak bir insanın geçebileceği dar sokaklardan kurulu favelaya bakmazsanız. Vidigal'in ayaklarının hemen dibinde Sheraton'i görünce şaşırıyoruz ama 9 bin kişinin yaşadığı mahalle çoktan kendini turizme açmış bile. Favela'nın dış kısmında her ülkeden turiste hitap eden kupa dolayısıyla fiyatları gecelik 150-200 real'e çıkmış hosteller ve pansiyonlar var. Favela sakinleri de turistlere geceliği 60-90 Realden odalarını kiralayarak kupadan epey kazanç etmiş durumdalar.

Favelalar özellikle uyuşturu tacirlerinin saklandığı ve işleri yürüttüğü merkezler olma özelliği taşıyor. Rio de Janeiro'nun işgücü ihtiyacını karşılayan favela sakinleri aynı zamanda uyuşturucu çeteleri arasındaki çatışmaların ilk kurbanları oluyorlar. Ancak birçok insanın sandığı gibi bütün favelalar suçluların cirit attığı ve polisin bile girmesinin imkansız olduğu, western filmlerini anımsatan korkunç yerler değil. Örneğin şehir içinde başka bir şehir olan Rio'nun 200 bin nüfuslu favelası Rocihna'da birçok devlet okulu, kablolu televizyon hizmeti var. Toplu taşımacılık bölgeye ulaşmış durumda. Hatta Mc Donald's'ın bile bir şubesi var. Bu yüzden rehber eşliğinde yapılan "favela" turlarında en fazla rağbeti Rocinha favelası görüyor. Tabi kupa öncesi yapılan operasyonlar ve bölgeye özel polisin etkisi de büyük ilginin buraya yoğunlaşmasında.

UYUŞTURUCU ÇETELERİ FAVELARI KONTROL EDİYOR

Favelardaki uyuşturucu tacirlerinin varlığı bazen çeteler ve son dönemde kupa ve olimpiyatlar için şehri tamamen kontrol altına alma niyetindeki polisler arasında sık sık çatışmalar yaşanmasına neden oluyor. Bu çatışmalarda bir favela sakininin serseri kurşuna kurban gitmesi sıradan bir olay. Bu tür olaylar sadece favela içinde değil sık sık çevresinde de vuku buluyor ve olayın adliyeye intikal etmesi ve sonrasında sorumluların ceza alması olasılık dahilinde değil.

Favelardaki suç örgütleri arasındaki liderlik savaşları bazen aylarca süren çatışmalara neden olabiliyor. Üstünlüğü sağlayan lider komşu favelara sızıp oraların egemenliğini ele geçirmek için yeni çatışmaların önünü açıyor ve şiddet sarmalına dönen bitmeyen bir süreç sil baştan yeniden başlıyor.

Polis kaynaklarına göre sadece Rio de Janeiro'nun Zona Sul denilen Rocinha'yı da içine alan güney bölgesinde 30 milyon reallik kara para trafiği dönüyor. Nüfusun en yoğun olduğu kuzey bölgesi hesaba katılırsa "pazar"ın büyüklüğü anlaşılabilir.

Her mahallenin bir çetesi var. Zengin mahallelere yakın Vidigal ve Rocihna favelalarını ünlü "amigos dos amigos-arkadaşların arkadaşı" çetesi yönetiyor. 200'ü ağır uzun namlulu silahlar olmak üzere toplam 600 adet silahı olduğu tahmin edilen çetenin kupa dolayısıyla üzerinde çok büyük polis baskısı var. Amigos dos amigos bu ortamdan diğer çetelerin yararlanarak kendi bölgelerini ele geçireceklerinden korkuyor.

Brezilya'nın en güçlü ve kıyıcı uyuşturucu çetesi "Comando Vermelho-Kızıl Komandolar" da Rio favelalarında konuşlanmış durumda. 2001 yılında Kolombiya'da yakalanan Fernandinho Beira Mar liderliğindeki çete ülke de uyuşturucu trafiğini tamamen elinde bulunduruyor. Beira Mar hapishaneden işlerini yönetmeye devam ediyor.

ÇETELERE KARŞI SOKAK ARALARINDA 24 SAATLİK POLİS NÖBETİ

Ancak kupa dolayısıyla alınan tedbirler çetelerin faaliyetlerini epeyce sekteye uğratmış durumda. Brezilya polisi ve ordusu kupa öncesi yaptığı sayısız operasyonla yüzlerce çete üyesini tutukladı ya da öldürdü. Bu operasyonlar aynı zamanda mahalle halkından "serseri kurşuna" kurban gitmiş aralarında çocukların da olduğu birçok cana mal oldu.

Favelalarda suç örgütlerin varlığını kırmak için hükümetler çoğu ya palyatif çözümler ürettiler ya da var olan durumu kabul ederek kendi haline bıraktılar.

Geçen yıl favelaların etrafına duvar örerek suç örgütlerinin içeriye sızmaları önlenmeye çalıştı ama bu önlem zaten içeride yaşayan suçlular için caydırıcı olmadı. Kupa dolayısıyla iyice sıkışan hükümetin son bulduğu çözüm ise başlangıçta şehre yakın favelara operasyon düzenleyip ardından Unidad de Policia Pacificadora (Pasifize Polis Birimi) bölgeye yerleştirmek oldu. İlk önce Santa Marta favelasında başlayan uygulama Chapeu Mangueira, Vidigal ve Rocihna favelalarına genişletildi. UPP polisleri kurtarılan bölgelerde kurdukları karakolların yanında her sokak başında uzun namlulu silahlarla 24 saat nöbet tutuyorlar. 2016 Olimpiyatlarına hazırlanan Rio belediyesi ve hükümet o tarihe kadar bölgedeki bütün favelaları UPP'nin kontrolüne geçirmeyi hedefliyor.

FAVELALARDA GÜNLÜK YAŞAM

Dünyanın 6. büyük ekonomisi olan Brezilya'nın son yıllarda gösterdiği ilerleme favelalara da yansımış. Birçok favelada elektrik ve su kaçak ancak Rio belediyesi şehrin yakındakilere bu hizmetleri ulaştırmış. Dışarıdan sıkış sıkış, ancak bir insanın geçebileceği sokaklardan ulaşılan evlerde LED tvler ve diğer teknolojik aletleri görmek sıradan. Dar sokak aralarındaki bakkal-barlarda maç günleri mahalle halkı toplanıp hep birlikte maç seyrediyor. Favela'yı etrafını saran görece geniş yollar ise ancak bir arabanın geçebileceği kadar. Bu yüzden ulaşımda en fazla tercih edilen araç motosiklet oluyor. Moto-taksi de faveların dik yokuşlarından eve ulaşabilmenin en pratik yolu.

KUPA KARŞITI EYLEMLERE İLGİ AZ

Geçen yıl Konfederasyon Kupası protestolarına favelalardan katılım çok olmuş. Faveların içinde ilerlerken karşımıza çıkan duvar resimlerinin yanında "Fifa go Home" ya da "Okul ve sağlık yatırımı istiyoruz" yazılarıyla karşılaşmak mümkün, ancak kupa öncesi başlayan ve halen devam eden kupa karşıtı gösterilere favelalardan katılım oldukça düşük. Tüm Brezilya'ya yayılan ve kupanın oynandığı her şehirde yapılan gösteriler her ne kadar medyada çok geniş yer alsa da katılımcı sayısı en büyük eylemde 5 bin kişiyi geçmiyor. Katılımcıların çoğunluğunu öğrenciler ve Çatısız İşçiler Örgütü MTS oluşturuyor. Favelalar aynı zamanda iktidardaki Partido Dos Trabalhodores- İşçi Partisi'nin tabanını oluşturuyorlar. Eylemlerin bitimine yakın marjinal maskeli grupların etrafı yakıp yıkması da favela halkının eylemlere katılmamasını önlüyor.

DÜNYA KUPASI EMLAK FİYATLARI ÜZERİNDE ETKİLİ

Kupa hazırlıklarıyla birlikte başlayan kentsel dönüşüm projeleri Rio'da 250 bin kişiyi evinden etmiş aynı zamanda da emlak fiyatları ikiye üçe katlamış. Özellikle UPP'nin hakim olduğu bölgeler emlak fiyatları ilk etapta %25'e daha sonra %100'e kadar tırmanmış. Kupayı izlemeye gelen birçok Arjantinli, Uruguaylı ve Şilili turistler daha ucuz olduğu için favelalarda kalıyorlar. Avrupalı turistlerin korktuğu favelalar Latinleri çok fazla endişelendirmiyor. Kupa öncesi yerlilerin 300-400 reale kiralayabildiği bir ev şu anda 1000 reale fırlamış durumda. Normalde 25 bin reale satın alınabilen bir ev şu anda en az 50 bin realden görücüye çıkıyor. Real ve Türk lirasının aynı değerde olduğunu hatırlatalım. - Janeıro