Çin'de Muhalif Uygur Tohti'nin Gözaltına Alınması

Çin'in başkenti Pekin'de geçen hafta polis tarafından gözaltına alınan muhalif Uygur akademisyen İlham Tohti'nin nerede tutulduğu halen  açıklanmazken, Dünya Uygur Kongresi Genel Başkan Yardımcısı Seyit Tümtürk, o günden beri haber alınamayan Tohti'nin hayatından endişe duyduklarını söyledi.

Pekin yönetimi, ülkenin batısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne yönelik uyguladığı politikalarını eleştiren Uygur ekonomi profesörünün, gözaltına alındığı geçen haftadan bu yana nerede tutulduğu ve neden gözaltına alındığına ilişkin bilgi vermiyor. Kaldığı evden yaklaşık 30 polis eşliğinde götürülen Tohti'nin durumu açıklığa kavuşturulmazken, gözaltı süresi ve tutuklanıp tutuklanmayacağı ise henüz belli değil.

Muhalif tutumu nedeniyle daha önce de güvenlik güçleri tarafından birkaç kez gözaltına alınıp serbest bırakılan Tohti'nin durumunu doğrulayan Çin makamları, Uygur muhalifin "Kanunları çiğnediği şüphesiyle gözaltına alındığını ve konunun yasalar çerçevesinde ele alınmakta olduğunu" söylemekle yetiniyor.

Çin resmi basınında da Tohti'nin gözaltına alınmasına ilişkin haberlere yer verilmezken, önceki gün Global Times'da yayınlanan yazıda, 45 yaşındaki muhalif ekonomi profesörünün, hükümet politikalarını eleştirmedeki amacının "bölücük olduğu" iddia edilmişti.

Ders vermesine izin verdiği için Tohti'nin akademik çalışmalarını yürüttüğü Minzu Üniversitesi'ni de eleştiren gazete, Uygur muhalifin "sıradan bir akademisyen olmadığını, Uygur Kongresi ve yabancı medya ile ilişkileri olduğunu" öne sürmüştü.

"Tohti için ciddi kaygı duyuyoruz"

Kayseri'de yaşayan Dünya Uygur Kongresi Genel Başkan Yardımcısı Seyit Tümtürk, AA muhabirine konuya ilişkin yaptığı açıklamada, Pekin'de gözaltına alınan ve 5 gündür kendisinden haber alınamayan İlham Tohti'nin hayatından endişe ettiklerini söyledi.

Tohti'nin 15 Ocak'ta 30 polis tarafından evine yapılan operasyonda, hasta annesi ile birlikte gözaltına alındığını belirten Tümtürk, "Tohti'den o günden beri haber alamıyoruz. Çok ciddi kaygı duyuyoruz. Ne tür psikolojik baskı ve işkence uygulanıyor bilmiyoruz. Dünyadaki insan hakları kuruluşlarından, vakit geçirmeden bu konuyla ilgilenmelerini, Çin'le müzakere etmelerini ve İlham Tohti'ye sahip çıkmalarını istiyoruz. Çin'de insan hakları ihlalleri zirvede. Bir an önce gerekli girişimlerin yapılması gerekiyor" dedi.

Ekonomi profesörü Tohti'nin, Doğu Türkistan'daki Çin yönetiminin "antidemokratik uygulamaları ve haksızlıklarına karşı demokratik bir mücadele başlattığını"  ifade eden Tümtürk, muhalif Uygur akademisyenin, katıldığı ulusal ve uluslararası birçok konferans, sempozyum ve panelde, "Çin yönetiminin Uygur Özerk Anayasası'nı ihlal etiğini, anayasada yer alan sosyal adalet, din ve vicdan hürriyeti, insan hakları ve özgürlükler bağlamındaki hiçbir maddenin uygulanmadığını dile getirdiğini" anlattı.

Tohti'nin, Çin yönetiminin "anti demokratik" uygulamalarıyla hem Uygur Özerk Anayasasını hem de uluslararası hukuku ihlal ettiğini, yazdığı makalelerde ve verdiği konferanslarda gündeme getirdiğine işaret eden Tümtürk, "Çin yönetimi bundan rahatsız oldu" ifadesini kullandı.

"Tohti'nin yazdıkları Çin'i rahatsız etti"

"Çin yönetiminin, bir bilim adamının düşüncelerini, oradaki yanlışı dile getirmesine tahammül göstermeyerek Tohti'nin yurt içi ve yurt dışındaki faaliyetlere katılmasını engellediğini" söyleyen Tümtürk, "İlham Tohti, Doğu Türkistan'da çıkarılan petrol, doğalgaz, kömür gibi yeraltı zenginliklerinin yanı sıra yer üstü zenginliklerinin Doğu Türkistan'ın gerçek sahipleri olan Uygurlar'a da pay edilmesi, onların da ekonomik refahının sağlanması gerektiğini birçok makalesinde vurgulamıştı. Bu Çin tarafını çok rahatsız etmekte" diye konuştu.

Muhalif Uygur akademisyenin açıklamaları ve uluslararası hukuka uygun taleplerinin Çin yönetimi tarafından zaman zaman sekteye uğratıldığını ifade eden Tümtürk, "Çünkü hakikatleri tüm dünya bir bilim adamının ağzıyla öğreniyor ve Çin'deki haksız politikalardan haberdar oluyordu" dedi.

İlham Tohti'nin, defalarca tutuklanmasına, kısa süreli gözaltına alınmasına rağmen daha önce serbest bırakıldığını hatırlatan Tümtürk, beş günden beri haber alınamayan Tohti için uluslararası insan hakları kuruluşlarının bir an önce harekete geçmesini istedi.

Çin'in muhaliflere tutumu "hassas"

Tohti, Çin'in gözaltına alınma durumunu gizlediği ilk muhalif değil. Ülkede yakın zamanda meydana gelen "kör muhalif" olayı da uluslararası kamuoyunda büyük yankı uyandırmıştı.

Çın Guangçın adlı görme engelli muhalif, 2012 yılının nisan ayında göz hapsinde tutulduğu memleketi Şandong eyaletinden kaçarak ABD Büyükelçiği'ne sığınmış ve o zamana değin güvenlik güçlerinin gözetiminde olduğu ortaya çıkmamıştı. Muhalifin ancak ABD büyükelçiliğine sığınmasının ardından durumu anlaşılmıştı.

Çın, Çin'in her aileye tek çocuk kampanyası çerçevesinde kadınların kürtaja veya kısırlaştırılmaya zorlanmasına karşı kampanyalar yürütmüştü. Engellilere daha iyi davranılması için de çalışmalar yürüten "Kör muhalif", 2006 yılında trafik akışını engellediği ve maddi hasara yol açtığı gerekçesiyle hapsedilmişti.

Benzeri durumlarda kamuoyuna karşı "tamamen kapalı" bir siyaset izleyen Pekin yönetimi, muhalif tutum ve söylemlere karşı "hassas" bir tutum sergiliyor. Böyle durumlarda kamuoyunu net bir şekilde bilgilendirmezken, yabancı insan hakları kuruluşları Çin'in bu tutumunu sıklıkla eleştiriyor. - Ankara