İran'da İslam Medeniyetinin Altın Devrine Ait "Kabus Kümbeti"

MUHAMMET KURŞUN - İran'ın Türkmensahra bölgesinde Ziyari Hanedanlığı'ndan kalma en önemli tarihi yapı niteliğindeki Kabus Kümbeti, İslam medeniyetinin altın devrine ait bir anıt olarak asırlara meydan okuyor.

UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Kabus Kümbeti, Abbasi halifeliğine bağlı Ziyari Hanedanlığı Emiri Kabus bin Veşmgir'in talimatıyla 1006 yılında inşa edilmiş.

İran'ın Gülistan eyaletine bağlı Sünni Türkmen kenti Günbed-i Kabus'a adını veren bin yıllık kümbet, mimari özellikleri ve yapı malzemeleriyle dikkati çekiyor.

Dünyanın en yüksek tuğla yapısı

Kırmızı tuğla taşı ve kireçten yapılan kümbet, yaklaşık 15 metrelik bir tepenin üzerinde 53 metre yüksekliğe sahip. Silindirik gövdesi 10 köşeli yıldız şeklinde tasarlanmış.

Başkent Tahran'a bağlı Rey şehrinde bulunan Tuğrul Kümbeti'yle benzerlik gösteren kule, geleneksel Selçuklu ve İslam mimarisinin özelliklerini taşıyor.

Dünyanın en yüksek tuğla yapısı kabul edilen ve 2012 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınan Kabus Kümbeti, yerli ve yabancı turistlerin de yoğun ilgisini çekiyor.

İslam medeniyetinin altın çağının bir eseri

Dünya Mirası Kabus Kümbeti Araştırma Merkezi Müdürü Abdulmecit Nurtekani, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kümbetin İslam dünyasının altın çağına ait en önemli eserlerden biri olduğunu belirtti.

Nurtekani, "Kulenin inşasında kullanılan bilim ve teknoloji çok ileri bir seviyeye işaret ediyor. Mimarlık ve tarihi üzerine araştırma yapan uzmanlar, Kabus Kümbeti'ni İslam medeniyetinin altın çağının bir şaheseri olarak nitelendiriyor." diye konuştu.

Kulenin dilimlerinde küfi yazıyla işlenmiş kitabelerde "Haza el-kasr el-ali" ifadesinin yer aldığına dikkati çeken Nurtekani, şunları anlattı:

"Kasr kelimesi kireç ile inşa edilen yapılar için kullanılıyor. Burada kümbetin ne kadar hikmetli bir bakış açısıyla inşa edildiğini görüyoruz. Mesela Bismillah lafzı doğu yönüne yazılmış ve aynı dilimin tepesinde pencere yer almaktadır. Bu çok derin bir anlayışın eseridir. Bunun yapım emrini veren yöneticinin de çok derin bir birikime ve geniş bir ufka sahip olduğunu anlıyoruz. Bu eser aynı zamanda tarihimizde ne kadar büyük bir medeniyete sahip olduğumuzu da göstermektedir."

Günbed-i Kabus Kaymakamı Abdulkadir Kerimi de kümbetin dünyanın tuğladan yapılmış en yüksek kulesi olduğunu ifade etti.

Tarihi kulenin daha çok yabancı turistlerin ilgisini çektiğini belirten Kerimi, 2012'de UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınmasının ardından yerli ziyaretçilerin de arttığını söyledi.

Kerimi, Kabus Kümbeti'nin dışında Türkmen halısının da "en güzel, kaliteli ve kullanışlı el dokuma ürünü" olarak kabul edilmesi için çalışma yürüttüklerini kaydetti.

Ziyariler kimdir ?

Adını kurucusu Merdavic'in babası Ziyar Verdanşah'tan alan Ziyariler, 927 yılından itibaren Hazar Denizi'nin güneydoğusunda varlık gösterdi.

Önceleri Abbasi halifeliği ve Gaznelilere bağlı mahalli bir hanedanlık olan Ziyariler, Selçuklu Hükümdarı Tuğrul Bey'in (1037-1063) Taberistan (Mazenderan) ve Gürgan'ı hakimiyeti altına aldığı 1042'den itibaren Büyük Selçuklu İmparatorluğu'na bağlı olarak hüküm sürmeye devam etti.

Ziyariler, 1090'da Hasan Sabbah'a bağlı İsmaililer tarafından ortadan kaldırıldı.

İslam tarihinde tıp ve felsefe alanındaki eserleriyle bilinen İbni Sina ile astronomi, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih konusunda birçok önemli çalışmaya imza atan El-Biruni, Ziyarilerin sarayında yetişmiştir.