İran'daki çevre felaketlerinde iklim şartları kadar yönetimin politikaları da etkili oldu

İran'da yaşanan çevresel felaketler ve kuraklıkta iklim şartları kadar yönetimin İsfahan, Yezd ve Şiraz gibi bölgelerde yürüttüğü tarım ve sanayi politikalarının da etkileri görülüyor.

İran'da iklim şartlarının yanı sıra barajlar ve fabrikalaşmayla ilgili uygulanan politikalar sonucu kuraklık artıyor.

Batı Azerbaycan'daki Urumiye Gölü, ülkenin en önemli su kaynaklarından İsfahan'daki Zayende Irmağı ve Kirman'a bağlı Lut Çölü'ndeki turistik cazibe merkezi Kelut Gölü kurudu. Gilan eyaletindeki Enzeli Lagünü de kuruma tehlikesiyle karşı karşıya.

Kuraklık ve su sorunu protestolara yol açtı

Ülkenin en mahrum bölgesi olarak bilinen Sistan-Beluçistan yıllardır kuraklık ve susuzlukla boğuşurken, son dönemde iklim şartları ve kuraklığın sarsıcı etkileri en fazla İsfahan, Kohgiluye-Buyer Ahmed, Çaharmahal-Bahtiyari, Yezd, Kirman ve Huzistan gibi eyaletleri vurdu.

İran'ın güneybatısındaki Huzistan eyaletindeki su kıtlığı ve bundan kaynaklı olarak yaşanan kesintiler nedeniyle Temmuz 2021'de düzenlenen protestolarda 4 kişi hayatını kaybetti.

İsfahan'da ise Kasım 2021'de Zayende Irmağı'nın kurumasını protesto etmek amacıyla toplanan çiftçilere ve bölge halkına güvenlik güçleri müdahale etti.

İranlı yetkililerden çevre konusunda "yönetimin yanlış adım attığı" itirafı

İran Çevre Koruma Teşkilatı Başkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Ali Selacike, 16 Kasım 2021'de yaptığı açıklamada, ülkede iklim şartları ve yönetimlerin yanlış adımları nedeniyle kuraklık ve çevresel sorunların yaşanmaya devam ettiğini söyledi.

Selacike, "Şartların eski duruma dönmesi 10 ya da 20 yıldaki yağışlarla sağlanamaz. Doğayı da kendi yapımıza göre idare ettik, ekosisteme riayet etmedik ve sorunlarla karşılaştık." ifadelerini kullandı.

Tarım ve sanayi faaliyetleri yanlış yerlerde yürütüldü

Uluslararası Hidrolojik Bilimler Derneği (IAHS) İran Sorumlusu ve Tahran Üniversitesi Öğretim Üyesi Muhammed Mirzavend, AA muhabirine yaptığı açıklamada, İran yönetiminin su sorunu, tarım ürünleri ve sanayileşmeyle ilgili politikalarını eleştirdi.

Mirzavend, birçok ülkede fazla su tüketen sanayi tesislerinin su kaynaklarının yoğun olduğu bölgelerde kurulduğunu ancak İran'ın buna dikkat etmediğini söyledi.

İsfahan gibi çöl şartlarının hakim olduğu eyaletlerde aşırı su tüketen çelik fabrikalarının kurulduğunu, çok su gerektiren pirinç, karpuz gibi ürünlerin ekildiğini belirten Mirzavend, "Doğru politikalar uygulanırsa artık İsfahan'da çelik ve Fars'ta petrokimya üretimi olmayacak. Bunları deniz kıyılarına taşımış oluruz. Her yere baraj kurmamalıyız. Çelik fabrikaları, pirinç ve pamuk üretimi için baraj kurarsak bu, su kaynaklarının yanlış kullanımı olur." ifadelerini kullandı.

İran'ın bol suya ihtiyaç duyan ürünleri ithal etmesi, su kaynaklarına zarar vermeyecek malları ise ihraç etme yönünde politika geliştirmesi gerektiğini dile getiren Mirzavend, şu önerileri paylaştı:

"Birçok proje eş zamanlı olarak hayata geçirilmelidir. Çok su tüketen sanayi tesisleri ülkenin güneyine, yani deniz kıyısına taşınmalıdır. Atık su kanalları yenilenmelidir. İzinsiz kuyu açılmamalıdır. Deniz suyu arıtılmalıdır. Mesela Erdebil elma, Huzistan petrol, Gürgan ise pamuk için uygundur."

Mirzavend, yağışın çok olduğu yerlerde de suyu depolayıp değerlendirecek projeler geliştiremediklerini, doğal kaynakları tahrip ettiklerini ve bunun da kum fırtınası benzeri çevre kirliliğine yol açan ve tabiata zarar veren olaylara neden olduğunu söyledi.

İran'ın su kaynakları 36 yıl sonra tükenebilir

İran'ın su kaynaklarının yaklaşık 36 yıl sonra biteceği ve ülkesinin bu noktada "iflas etmiş durumda" olduğu değerlendirmesinde bulunan Mirzavend, şöyle devam etti:

"Mevcut su kaynakları nedeniyle İran'ın kendi koşullarına uygun su projeleri geliştirmesi ve uygulaması gerekiyor. Hidroloji ve hidrojeoloji uzmanı arkadaşlar yıllardır su krizinin kötü sonuçlar doğurabileceğine dair uyarılar yapıyor. Toprak çökmesi, yer altı sularının tükenmesi ve kuraklık zamanla meydana gelen olaylardır. Bu olayların gerçekleşmesini önleyebilir ya da bunlardan kaynaklı zararları azaltabilirdik ancak gereken tedbirler alınmadı. Ne yazık ki İran ekosisteminin kötü yönetilmesi nedeniyle içinde bulunduğumuz şartları yaşıyoruz. Uzmanlara kulak verilseydi ve ihtisas sahibi insanlara mali kaynak ayrılsaydı bu olayların birçoğu önlenebilirdi."

Yağışların az olmasının yer altı kaynaklarının daha fazla kullanılmasına ve bunun da pınarlar, nehirler, kuyular ve kanalların kuruma tehlikesiyle karşı karşıya kalmasına yol açtığını aktaran Mirzavend, bunun sonucu olarak da sosyal sorunların yaşandığını ve göçlerin arttığını belirtti.

Dünyada en yüksek yüzey çökmesi İran'da

Yeraltı suyunun çekilmesi nedeniyle yüzey çökmesi probleminin son yıllarda arttığı bilgisini paylaşan Mirzavend, "Dünyada en yüksek yüzey çökmesi 32 santimetre ile ABD'nin New Mexico eyaletinde. Ancak son 18 yıldaki istatistiklere göre İran bu rekoru kırdı. 2010'da Tahran'da 36 santimetre yüzey çökmesi oldu. 2015'te ise Fars eyaletine bağlı Fesa ilçesindeki yüzey çökmesi 54 santimetreye ulaştı. Yer altı suları kullanımı daha fazla olduğu için bu oranlar da artmış durumda." dedi.

İran'ın 421 ovasında su krizinin yaşandığını ve buralarda şartların normale dönmesinin binlerce yılı bulacağını kaydeden Mirzavend, Birleşmiş Milletler raporlarına göre su kaynaklarının yüzde 40'ını tükettiklerini ve İran'daki şehirlerin yüzde 70'inin su kriziyle karşı karşıya olduğunu ifade etti.

Arazi kullanımı planı onlarca yıldır hayata geçmeyi bekliyor

İranlı uzman, arazi kullanım planlamasının 1979'daki devrim öncesine kadar gittiğine ve onca yıldır hayata geçmesinin beklendiğine işaret etti.

Planın uygulanmasıyla birçok sorunun çözülebileceğini söyleyen Mirzavend, sözlerini şöyle noktaladı:

"Uzmanlar sürekli bu yöndeki projelerin önemini vurgulasalar da uyarıları dikkate alınmıyor. Bu yüzden rantçılar ve güçlü olanlar çok fazla su gerektiren sanayi tesisleri kurabiliyor ve tarım faaliyetlerini gerçekleştirebiliyor. Arazilerin kullanımı ile ilgili plan ve projeler bir an önce hayata geçirilmelidir."