Kürt Edebiyatının 5 Bin Yıllık Taşıyıcıları: Dengbejler

ENSAR ÖZDEMİR - Dillere destan sevdaları, aşkları, doğayı, hüznü, acıyı ve çoğu zaman gidenin ardından yakılan ağıdı bölgede "stran" olarak bilinen türkülerle anlatan Kürt sözlü edebiyatının temelini oluşturan Dengbejler Ortadoğu'da 5 bin yıllık bir tarihe ışık tutuyor.

Diyarbakır'da Dengbej Evi'nde stranları derleyerek kayıt altına alan Hilmi Akyol, AA muhabirine, 2007 yılında Diyarbakır Büyükşehir Belediyesince açılan Dengbej Evi'nde 28 sanatçının bulunduğunu söyledi.

Biri kadın 28 Dengbejin 5 kişilik gruplar halinde haftanın 6 günü stran söylediklerini anlatan Akyol, Ortadoğu'da sadece Kürtlerde olan Dengbejliğin günümüzde halen Ermeni, Keldani, Süryani ve Araplar tarafından da icra edildiğini dile getirdi.

Akyol, şöyle konuştu:

"Dengbej, stranlarını söyleyen anlamına geliyor. (Deng) 'ses' (bej) 'söylemek' anlamına gelir. Dengbejliğin bu coğrafyada 5 bin yıllık bir geçmişi var. Bugüne kadar binlerce stranı, destanı, hikayeyi, hiçbir eğitim almadan ezberleyerek, günümüze kadar getirebilmişler. Bu coğrafyada yaşayan Ermeniler, Keldaniler, Süryaniler, Araplar da Kürtçe Denbejlik etmiş."

"Dengbejler, sözlü Kürt edebiyatının temelini oluştururlar"

Dengbejlerin stranlarında benzetme ve süslemeler bulunduğuna değinen Akyol, şöyle devam etti:

"Örneğin bir genç kızın saçına bakarken o saçı öyle bir anlatır ki, o saçın sanki gökten özel bir şeyle geldiğini sanırsınız. Küpelerini, saç tokasını, elbisesini, abasını, şalvarını anlatırken, öyle bir süslerler, öyle bir motifler ki, insanın ağzı açıkta kalır. Bu noktada Dengbejlerin müthiş zekaları, süsleme sanatları var. Müthiş bir edebiyat var. Sözlü Kürt edebiyatının temelini oluştururlar. İleride Kürt sineması ve tiyatrosu için büyük bir kaynaktır."

"Müzik aletleri Dengbej stranlarına zarar veriyor"

Modern müzik aletleriyle bazı stranların söylendiğine işaret eden Akyol, yapılan bu denemelerin Dengbej stranlarına zarar verdiğini savundu.

"Dengbejlikte son 60 yıl hariç müzik aletlerine yer yok" diyen Akyol, "Müzik aletleri klasik Kürt Dengbejliğine zarar veriyor. Bir destanın süresi üç saat ise onu müzik aletiyle söylediğinizde 5-6 saati bulur. Bu da biraz bıktırıcı olabilir. Onun için müzikle icra edenler destanın önünden sonundan, ortasından kırpma yaparlar. Bu da bize göre, Dengbej stranlarına zarar verir" ifadesini kullandı.

Türkiye'de Kürtçe'nin uzun yıllar "yasaklı bir dil" olduğunu savunan Akyol, 5 bin yıllık geçmişi olan Dengbejliğin batıda bilinmeyen bir müzik olmasının nedeninin de yasaklar olduğunu ileri sürdü.

Son yıllarda yurt dışından gelen çok sayıda araştırmacının yanı sıra Türkiye'deki üniversitelerden de öğrencilerin bitirme tezi olarak Dengbejliği işlediğini anlatan Akyol, şunları söyledi:

"Dengbej Evi açıldıktan sonra birçok ülkeden gelerek araştırmalar yaptılar. Bazıları günlerce burada kalıp saatler süren çekimler yaptı. Bunlar üzerine makaleler yazdılar. Türkiye'nin her tarafından onlarca üniversite öğrencisi, dönem ödevi ve bitirme tezi olarak Dengbejlik üzerine çalışma yapmak için buraya geldiler."

Yılda yaklaşık 70 bin insanın Dengbej Evi'ni ziyarete geldiğini dile getiren Akyol, dünyanın her yerinden insanların yoğun ilgi gösterdiği Dengbej Evi'nin Diyarbakır'da en çok turist çeken yer olduğunu sözlerine ekledi.