Uzmanlardan "Elektronik Oy" Değerlendirmesi

SELMA KASAP - Milletvekili genel seçiminde 1 milyon 346 bin 340 oyun geçersiz sayılmasının ardından, seçmenlerin oyunun ziyan olmaması için alınması gereken önlemler tartışılmaya başlandı.

Sorunun çözüme muhtaç olduğu konusunda fikir birliği içindeki uzmanlar "elektronik sistem" arayışları konusunda farklı görüşlere sahip.

Seçimlerde dijital sistemler üzerinden oy kullanımına olanak sağlayan yöntemler konusunda çalışmaların yürütüldüğü üniversitelerden araştırmacı ve akademisyenler, ABD, Estonya, Brezilya ve Hindistan'da uygulanan "elektronik oy" teknolojilerinin Türkiye'ye uygunluğunu AA muhabirine değerlendirdi.

Bilkent Üniversitesi Bilişim Sistemleri Öğretim Üyesi ve İnternet Teknolojileri Derneği Başkanı Doç. Dr. Mustafa Akgül, "elektronik seçim"de oyların elektronik aygıtlarla toplanıp bilgisayarla kiosk, internet telefonu, delikli kart ve optik oy pusulaları ile kullanılabildiğini anlattı.

Yöntemin oy sayımını hızlandırması, engellilere kolaylık sağlaması, sandık başına gitmeden oy kullanılması gibi pek çok yararı bulunduğunu dile getiren Akgül, sistemin Hindistan'da bazı bölgelerde, Estonya'da ve Brezilya'da elektronik oy ve sandık tercihi olmak üzere 2 seçenekli uygulandığını belirtti.

Türkiye'de de çeşitli üniversitelerde sistemle ilgili çeşitli deneysel çalışmalar yapıldığını ancak bunların geniş ölçekte uygulanabilir olmadığını ifade eden Akgül, dünya genelinde geniş kitlelerin kullanabileceği güvenli bir elektronik seçim sisteminin bulunmadığını bildirdi.

Akgül, şu değerlendirmelerde bulundu:

"Dünya genelinde sandık yerine internet ve diğer teknolojilerle oy kullanmanın güvenliği ve mahremiyeti halen sorgulanıyor. Bu nedenle Türkiye'nin sandık yerine geçecek bir teknolojiye yatırım yapmasına gerek yok. Şu aşamada geliştirilen tüm teknolojiler, kamuoyunu ikna edecek düzeye gelmiş değil. Milyonlarca oyun kullanılması için teknik sorunlar bulunuyor. Özellikle Türkiye gibi nüfusu yoğun ülkelerde, bu tür sistemleri geniş kitlelere uygulamak mümkün değil. Teknolojinin maliyeti de çok yüksek olacaktır. Seçim sistemlerinin tamamıyla elektronik sisteme dönüşmesi için daha vakit var. Birincisi insanların kültür düzeyinin artması gerekiyor, ikinci olarak da yazılım sistemleri yeterli olgunluğa ulaşmadı. Bir diğer konu da insanların bu sistemlerin düzgün çalıştığına ikna olması lazım. Daha alınacak çok yol var."

-"Engelliler ve yaşlılar için yararlı olacaktır"

Bilkent Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Altay Güvenir, bir süre önce üniversite bünyesinde bir grup öğrencinin çalışmasıyla "Akıllı Oy" adı verilen bir yazılım geliştirildiğini ifade etti.

Gelişmiş ülkelerde "Kabin içinde oy verme", "kabinde özel elektronik sistem üzerinden oy verilebilen hibrit sistem", "bilgisayarlar üzerinden elektronik oy verme sistemi" ve "mobil cihazlar yoluyla (cep telefonu ve tabletler)" olmak üzere 4 çeşit oy kullanma tekniği bulunduğunu aktaran Güvenir, "Elektronik oy sistemleri engelliler, yaşlılar ya da hareketi kısıtlı olanlara kolaylık sağlayacaktır. Bu sistem tabii ki seçime katılım oranlarını artıracak, aynı zamanda T.C. kimlik numarasının kullanımıyla mükerrer oy ve geçersiz oy şüphesi de tamamen ortadan kalkacaktır. Seçmenlere, elektronik sistemler sayesinde dünyanın herhangi bir yerinden oylarını kullanmaları özgürlüğü sağlayacaktır ancak böyle bir sisteme geçtiğiniz zaman herkesin internete erişebilir olması gerekir" diye konuştu.

-"ABD'de bile elektronik oy sistemleri tartışma doğuruyor"

Bilkent Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Erman Ayday ise elektronik oy sisteminin Estonya'da yıllardır akıllı kartlar ve kart okuyucular üzerinden PIN numarasıyla uygulandığını anlattı.

Ayday, bu sistemlerde "mahremiyet" ve "güvenlik" olmak üzere iki önemli sıkıntı yaşanabileceğine dikkati çekerek, şöyle konuştu:

"Bu sistemlerin güvenliği sağlanmazsa çok büyük kitleler adına oy kullanma, oy satın alma ya da mükerrer oy kullanım iddiaları gündeme gelebilir. Bir taraftan seçim güvenliği ve geçersiz oyların azaltılması için yapılan bu sistemler, mevcut sorunların katlanmasına da yol açabilir. Teknolojik olarak çok ileri düzeyde bulunan ABD'de bile elektronik oy sistemleri tartışma doğuruyor. Şifreleme ve kripto sistemlerini bir şekilde yaparsınız, bunu yapmak çok zor değil ama bu olay 55 milyon seçmene hitap ettiği için sizin bu sistemin nasıl çalıştığını bu kadar seçmene çok basit bir şekilde açıklayabilmeniz lazım. Yani seçmen 'benim oyumun gizliliğini nasıl garanti altına alıyorsunuz'  ya da 'oylama sisteminin güvenilirliğini nasıl sağlıyorsunuz' gibi soruları sorduğunda bunları çok basit bir şekilde açıklayarak seçmeni ikna etmeniz gerekli. Elektronik oy sistemlerindeki mahremiyet ve güvenlik gereksinimlerini ileri düzeyde kriptografik yöntemler kullanarak elde edebilirsiniz ama bunu şu aşamada halka basit bir şekilde anlatamazsınız. Onun için ABD başta olmak üzere pek çok ülke, bu sistemleri şu aşamada tercih etmiyorlar."

-"Hackerlar için üstün güvenlik sistemleri gerekiyor"

Başkent Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Berna Dengiz de bir süre önce Bilgisayar Mühendisliği Bölümünden bir öğrencinin geliştirdiği yazılımla seçmenin oyunu parmak iziyle elektronik ortamda kullanmasına olanak sağlayacak bir sistem geliştirdiğini hatırlattı.

Sistemde, parmak izinin bir okuyucu tarafından alındığını ve seçmenin belirlediği 6 haneli bir PIN numarası ile şifrelenerek sistemin veri tabanında saklandığını dile getiren Dengiz, böylece seçmenlerin parmak izinin şifrelenerek güvenlik sağlanmaya çalışıldığını anlattı.

Sistem sayesinde mükerrer ve geçersiz oy kullanımının önüne geçilebileceğine işaret eden Dengiz, şöyle konuştu:

"Öğrencimizin geliştirdiği bu yazılım, bitirme projesi dersinde hazırlanan bir proje. Öğrencimiz uygun teknolojilerden yararlanarak hayal ettiği oy kullanma sisteminin projesini hazırlayarak prototipi kurdu, yazılımını geliştirdi ve sistem şu anda kullanılabiliyor. Bu sistemle verilen oyların gizliliği okutulan parmak izinin şifrelenmesi ile sağlanıyor. Öğrencimiz kullanılan oyun gizliliğini bu şifre ile sağlamayı düşündü.  Oyun hangi partiye verildiğinin anlaşılması ancak bu şifrenin çözülmesi ile mümkün olabilir ki bu da kolay bir işlem değildir. Doğal olarak insanlar bu sistemle oylarının ortaya çıkmasından kaygı duyacaklardır. Ancak oyun gizliliğini sağlayacak daha faklı güvenlik uygulamaları da bulunabilir. Bu konuda farklı çalışmalar, araştırmalar yapılabilir."

Öğrencinin geliştirdiği parmak iziyle oy verme sisteminde kişinin şifresini girdiği anda oyunun nereye gittiğini de otomatik olarak gizlediğini dile getiren Dengiz, bu şifrenin çözümlenmesinin çok zor olduğunu belirterek, "Hackerları da göz ardı etmemek lazım. Bu nedenle gelişmiş güvenlik sistemleri gerekiyor" değerlendirmesinde bulundu.

Dengiz, internet bankacılığında kullanıcılara verilen şifreler gibi seçmenlere gizliliği sağlanmış şifreler verilebileceğini, ayrıca çok daha farklı güvenlik sistemlerinin de geliştirilebileceğini söyledi.

Geliştirilecek sistemin güvenli olduğu güvencesinin seçmene verilmesi gerektiğini vurgulayan Dengiz, "Aksi durumda seçmen oyunun anlaşılacağı kaygısıyla oy vermeyebilir veya oyunu farklı yönde kullanmak zorunda hisseder kendini. Mevcut sistemde de 1 milyonun üzerinde oyun ziyan olması gibi bir durum söz konusu ise hangi sistem tercih edilmeli, bu konu geniş bir katılımla tartışılarak uygun bir çözüm bulunmalıdır. Tabii ki şu anda öğrencimizin geliştirdiği bu sistem bu şekliyle uygulansın demiyoruz. Tüm kaygıları giderecek güvenlik sisteminden emin olduktan ve topluma anlatılarak sistemle ilgili gerekli eğitimler verildikten sonra kullanılabilir. Bu sistemin kullanılabilmesi için gerekli alt yapının her seçim noktasında hazır olması gerekir. Dolayısıyla bu sistemin altyapı hazırlığı yanı sıra  sosyal ve eğitim boyutu da var" ifadesini kullandı.

Elektronik oy sistemlerindeki gizliliğin güvenlik teknolojileriyle sağlanabileceğine işaret eden Dengiz, "Bireysel internet bankacılığının toplum genelinde kabul görmesi de epey bir zaman aldı. Elektronik oy sistemlerinde halkın ikna edilmesi en önemli konu" dedi.