İliç'teki maden faciasında GRE ve IRN firmaları asli kusurlu bulundu

DİLAN KUTLU

(İliç)- İliç'te Anagold Madencilik'e ait Çöpler Altın Madeni'nin liç sahasında meydana gelen kaymayla ilgili hazırlanan yeni bilirkişi raporunda, kayan liçin projesinin dizaynını hazırlayan ABD kökenli GRE ve IRN firmaları projenin "eksik ve yetersizliği" nedeniyle "asli kusurlu" bulundu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı firmaların yaptığı projeye "ÇED onayı" vermişti. Anagold'ta Asistan proses mühendisi olarak çalışan tutuklu Kaan Murat Akpolat da olay gününe ilişkin ifadesinde, "2-3 aylık ara dönemlerde çok küçük boyutta çatlakların görüldüğü ve denetçi firma olan GRE firmasına bunların fotoğraflarının gönderildiği, firma tarafından da çatlakların kendi malzemesi ile harmanlanarak çatlakların kapatılması hususunda tavsiye almıyordu... GRE firması yaklaşık 3 ayda bir denetlemeye gelmektedir. Ben bakanlık tarafından denetim görmedim" dedi.

Erzincan'ın İliç ilçesinde bulunan Çöpler Altın Madeni'nde 13 Şubat tarihinde yaşanan ve 9 kişinin 10 milyon metreküp toprağın altında kaldığı maden faciası sonrasında İliç Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından talep edilen bilirkişi raporu soruşturma dosyasına girdi. Olay raporda, "iş kazası" olarak değerlendirildi.

Anagol madencilik Faz-4'e ait kapasite artışı projesi için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na başvurdu. 29 Kasım 2018 tarihinde başvuru Bakanlık tarafından onaylandı. Amerikan kökenli dizayn firması (GRE,Global Resources Engineering) ve INR Mühendislik (INR) tarafından yeni liç yığının projesi hazırlandı. Raporda, "tasarım firması GRE ve INR'nin kusurlu olduğu düşünülmektedir" tespiti yapıldı.

"Çöpler Altın Madeni Faz-4B Yığın Liç Genişleme Projesi Mühendislik Hizmetleri" işi Anagold ile INR arasında imzalanan sözleşme ile INR'ye verildi. Tasarım ekibi, INR, GRE Tesisi genişlemesi işi tasarımını ekibine yaptırdı.

Tasarlanan projenin "eksik ve yetersiz" olduğuna dikkat çekilen raporda, olayın asli sebepleri olarak şu tespitlere yer verildi:

"Faz 1,2,3 inşaatı sonrası çok daha olumsuz koşullardaki topgrafya üzerinde kapasite artşına gidilmiş olması.

İlgili koşullar kapsamında tasarlanan projenin eksik ve yetersiz olması, proje denetiminde bu durumun göz ardı edilmiş olması.

İşletme aşamasında stabilte takibinin son derece yetersiz/ihmalkar yapılması.

Son olarak olay günü sabah erken saatlerde uyarı veren heyelan olayının gerçekleşme saati 14.30'a kadar iyi yönetilmemiş olması."

Tutuklu Akpolat: "GRE firmasına çatlakların fotoğrafları gönderildi"

Tutuklulardan asistan proses mühendisi olarak çalışan Kaan Murat Akpolat da olay gününe ilişkin ifadesinde, GRE firmasına ilişkin şu detayları anlatmıştı:

"Yığın liçin başlayış tarihini tam olarak bilmemekle birlikte 10 yıldır yapıldığı hakkında bir duyum almıştım. ABD firması olan GRE firması tarafından bir dizayn projesi hazırlanır. Bu hazırlanan proje Türkiye'de onaylanır. Bu onay işleminden sonra Anagold A.Ş'nin proje departmanına gelir ve bu departmandaki haritacılar tarafından liç alanının sınır bölgeleri belirlenir. Bu sınırlara göre kırıcı biriminde malzeme geçirilerek aglomeratör cihazından gerekli karışım ve işleminden sonra bant sistemi ile liç alanına malzeme yığılmaya başlanır. Malzeme yığıldıkça yayılma işlemi dozerler ve iş makineleri vasıtasıyla yapılır. Sonra boru döşeme işlemi yapılır ve borulara solüsyon verilir. Ben işlemlerin bu şekilde yapıldığını biliyorum.

2-3 aylık ara dönemlerde çok küçük boyutta çatlakların görüldüğü ve denetçi firma olan GRE firmasına bunların fotoğraflarının gönderildiği, firma tarafından da çatlakların kendi malzemesi ile harmanlanarak çatlakların kapatılması hususunda tavsiye almıyordu. Bu kapatılan çatlaklar doğal çatlaklardır. Daha önce böyle büyük bir çatlaklar görülmedi. GRE firması yaklaşık 3 ayda bir denetlemeye gelmektedir. Ben bakanlık tarafından denetim görmedim. Belki müdürlerimiz tarafından bu denetim gözlenmiştir."

"Dinamit patlatmaları çatlaklara yol açtı"

Dinamit patlatmalarının liç yığınına yakın yapıldığı, bu nedenle "oluşturacağı ivme/titreşim etkisiyle stabiliteyi etkilemesi ve zeminde oturma ve çatlaklara yol açması, mevcut çatlakları genişletmesi muhtemeldir" denilen raporda, "Faz 5 inşaatı sırasında yapılan patlatmalar incelendiğinde toplam 23 atımın 18 inin Ocak 2024 tarihinden kayma gerçekleşme tarihine kadar yapıldığı görülmektedir. Yapılan patlatmalar içerisinde en yüksek titreşim hızını veren patlatmalar 5 -24 Ocak 2024 tarihlerinde bunları takiben yığın liçinin deplasman değerleri artmaya başlamıştır." görüşüne yer verildi.