Osmanlının "El Yazmaları" Dijital Dünyaya Açılıyor

HANİFE SEVİNÇ -  Atatürk Kitaplığı'nda bulunan 33 bin 500 cilt kitap içerisinde Arapça, Farsça ve Osmanlıca basılmış, el yazmaların da bulunduğu toplam 44 bin adet nadir eser, kataloglama ve niteleme işlemlerinin uluslararası kütüphanecilik standartlarına uygun hale getirilmesi için tek tek tarandıktan sonra dijital ortama aktarıldı.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Kütüphaneler ve Müzeler Müdürü Ramazan Minder, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Atatürk Kitaplığı'nın, sahip olduğu koleksiyonundaki yayınların tarihi önemi ve çeşitliliği nedeniyle yerli ve yabancı araştırmacılar için önemli bir bilgi merkezi konumunda olduğunu belirterek, satın alma ve bağış ağırlıklı geliştirilen kütüphanenin araştırmacı ve yazarlar tarafından bağışlanan kişisel kütüphanelerle zenginleştiğini söyledi.

Farklı meslek ve bilim dallarından birçok bağışçının yayınlarının kitaplık koleksiyonuna dahil edildiğini, bir çoğu nadir nüsha kabul edilen bu tarihi yayınlarla kütüphane dermesinin önemli bir yayın çeşitliliğine sahip olduğunu vurgulayan Minder, "Günümüz araştırmacıları tarafından yoğun bir şekilde kullanılan kütüphane koleksiyonları bu yoğunluğa bağlı olarak, kullanımdan kaynaklanan yıpranma ve çeşitli zararlara uğramakta, zamanla önüne geçilemeyecek kayıplara sebebiyet vermektedir. Hem bu kayıpların önüne geçebilmek hem de günümüz teknolojik imkanları ışığında araştırmacılara daha iyi hizmet verebilmek için kütüphanede bulunan yayınların sayısal ortama aktarılması gerekmiştir" dedi.

Minder, Atatürk Kitaplığı'ndaki yayınların sayısal ortama aktarıldığı takdirde eserlerin kullanımından kaynaklanan yıpranmaların ortadan kalkacağını ve dijital ortama aktarılan yayınların web ortamına da açılarak, mekana ve zamana bağlı kalmadan bunlara erişimin sağlanabileceğini anlatarak, Atatürk Kitaplığı'nın 2012'de İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından finanse edilen "Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yönelik Bilgi Odaklı Ekonomik Kalkınma Mali Destek Programı" na başvurarak İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü'nde bulunan Osmanlı dönemi nadir eserlerin kataloglanması, dijital ortama aktarılması ve elektronik ortamda kullanıma sunulması projesi için destek hakkı kazandığını belirtti.

Bu projeyle Atatürk Kitaplığı'nda bulunan Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi ile basılmış 40 bin adet nadir eserin kataloglama ve niteleme işlemlerinin uluslararası kütüphanecilik standartlarına uygun hale getirilmesi, eserlerin taranarak sayısal ortama aktarılması, depolanması ve web üzerinden ücretsiz olarak hizmete sunulmasının hedeflendiğini bildiren Minder, "Proje sürecinde kütüphane koleksiyonlarında bulunan, matbaanın olmadığı dönemde hattatlar tarafından yazılan 4 bin 400 yazma eser ile yine 4 bin Latin harfli (İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Almanca) nadir eser kapsamındaki basma kitaplar da sayısal tarayıcılar tarafından taranarak projeye dahil edildi. Proje sonunda, İBB Atatürk Kitaplığı'nda bulunan kültürel mirasımızın basılı ve yazılı bilgi kaynakları bilinmezlik zırhından sıyrılarak daha görünür hale gelecek, bilgiye çoklu ve hızlı erişim gibi avantajlar elde edilecektir" diye konuştu.

-15 Ocak'ta internet dünyasında

Proje koordinatörü Selçuk Aydın da eserlerin taranmasına 15 Ocak'ta başladığını ifade ederek, eski eserlerde koleksiyonerin cilt masrafından kurtulmak, belli tür kitapların bir arada toplanması ve bir yazarın eserlerinin bir araya getirilmek istenmesi gibi nedenlerden dolayı bir cilt içinden birkaç kitabın çıkması üzerine dijital ortama aktarılan kitap sayılarında farklılık oluştuğunu söyledi.

Projeyle 33 bin 500 cilt kitap içerisinde toplam 44 bin Arapça, Farsça ve Osmanlıca basma eserin taranarak sayısal ortama aktarıldığını bildiren Aydın, bunlara ek olarak 4 bin 400 cilt yazma eser içinde bulunan 7 bin 500 eser ile 4 bin adet İngilizce, Almanca ve Fransızca nadir kitabın sayısallaştırma projesi ile kullanıcı ve araştırmacıların hizmetine sunulacağını söyledi.

Aydın, bu kitaplara ait 3 milyon 800 bin görüntünün dijital arşivde yer alacağını anlatarak, sayısallaştırılan eserlerin 15 Ocak 2014'ten itibaren https://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr adresindeki kütüphane web sayfasından ücretsiz olarak erişime açılacağını dile getirdi.

-İbni Sina'nın tıp kitabı

Dijital arşive aktarılan eserler arasında Avrupa'da bir matbaada basılmış ilk Osmanlıca kitaplardan olan 1593 tarihli İbni Sina'nın el-Kanun fi't-Tıb adlı tıp kitabı yer alıyor. Yine, Roma'da basılan Nasırüddin et-Tusi'nin 1594 tarihli Kitab-ı Tahrir-i Usul li-Oklides adlı bilim felsefesi alanındaki Osmanlıca kitabı, Avrupa'da basılmış İbn'ül Hacib'in Arap Dil Bilgisi hakkındaki "El-Kafiye" adlı eseri de bulunuyor.

Eski kitaplar arasında ilk Türk matbaası olan Müteferrika matbaasında basılan ilk 16 kitap ile Üsküdar, Mühendishane ve İstanbul matbaalarında basılan eserlerin pek çoğu bu proje kapsamında, 20 kişilik ekip tarafından sayısallaştırıldı.

Kitaplar, taranıp dijital ortama aktarılmadan önce sayfa sayfa elden geçirilerek kontrol ediliyor. Kataloglanan eserin künyesi çıkarılıyor, pdf formatına dönüştürüldükten sonra eser dijital ortamda kullanıma hazır hale getiriliyor. 10 makinayla tarama yapılırken, günde 20 bin poz görüntü alındı.

Dijitial arşiv sistemindeki kataloglamada ise kitabın orijinal adı ile Türkçe karşılığı yer alırken, cildinin özelliği, mühürlü olup olmadığı, üzerinde not bulunup bulunmadığı gibi konularda ayrıntılara yer verildi. - İstanbul