Türkiye'deki Teknogirişim Araştırması Sonuçları Açıklandı

Türkiye'deki teknogirişimlerin (start-up) ortaklık, istihdam, eğitim düzeyi, yaşadıkları zorluklar ve pazar tercihlerini ortaya koyan araştırmanın sonuçları belli oldu.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2024 yılına yönelik "Teknogirişim Araştırması"nın sonuçlarını açıkladı.

Buna göre, teknogirişimlerin kurucu ortağı veya en yüksek paya sahip aktif ortaklarının yüzde 87,1'ini erkekler, yüzde 12,9'unu kadınlar oluşturdu.

Katılımcılar en yüksek eğitim seviyesi ve cinsiyete göre incelendiğinde, erkeklerin yüzde 46 ile lisans, yüzde 23,5 ile yüksek lisans ve yüzde 19,7 ile doktora veya eş değeri mezuniyet düzeyinde olduğu görüldü.

Kadınlarda ise en yüksek pay yüzde 36,1 ile lisans mezunları olarak öne çıkarken bunu yüzde 28,5 ile doktora veya eş değeri, yüzde 24,6 ile yüksek lisans takip etti.

Genel olarak, her iki cinsiyette de teknogirişimlerin kurucu ortaklarının ağırlıklı olarak lisans ve üzeri eğitim düzeyine sahip bulunduğu, kadınlarda lisansüstü eğitimin payının görece daha yüksek olduğu dikkati çekti.

Teknogirişimlerin kurucu ortağı veya en yüksek paya sahip aktif ortaklarının lisans düzeyinde ilk 3 eğitim alanı yüzde 49,7 ile mühendislik, imalat ve inşaat, yüzde 12,7 ile iş, yönetim ve hukuk, yüzde 11,8 ile bilişim ve iletişim teknolojileri oldu.

Özel sektör ve girişimcilik öne çıktı

Teknogirişimlerin kurucu ortağı veya en yüksek paya sahip aktif ortakları daha önceki iş deneyimlerine göre incelendiğinde, cevaplayıcıların yüzde 81,4'ünün özel sektörde ücretli olarak çalıştığı, yüzde 46,5'inin girişimci olduğu ve yüzde 31,4'ünün serbest meslek deneyimine sahip bulunduğu görüldü.

Cevaplayıcıların yüzde 30,3'ü kamu sektöründe çalıştığını, yüzde 24,4'ü akademisyen olduğunu, yüzde 3,9'u ilk iş deneyimi olarak bu işleri yaptığını ifade etti.

Teknogirişim öncesinde girişimcilik deneyimine sahip olanların ise yüzde 31,4'ünün 0-2 yıl, yüzde 27,3'ünün 3-5 yıllık girişimcilik deneyimleri olduğu tespit edildi.

Yüzde 37,4'ü yurt dışında eğitim veya iş deneyimine sahip

Teknogirişimlerin kurucu ortağı veya en yüksek paya sahip aktif ortaklarının yurt dışında eğitim veya iş deneyimine sahip olma oranının yüzde 37,4 olduğu gözlendi.

Bunların içinde yurt dışında eğitim alanların oranı yüzde 70,9 oldu. Bunu sırasıyla yurt içinde yerleşik şirket tarafından yurt dışında görevlendirilenler (yüzde 41,3), yurt dışında ücretli çalışan olarak istihdamda yer almış olanlar (yüzde 41,3) ve yurt dışında girişimcilik deneyimine sahip olanlar (yüzde 35,7) takip etti.

Anne ve babaların en yaygın meslek grubu kamu çalışanı

Teknogirişim kurucu ortağı veya en yüksek paya sahip aktif ortaklarının babalarının en yaygın meslek grubu, yüzde 32,9 ile kamu çalışanı oldu.

Bunu takip eden meslek grupları ise sırasıyla serbest meslek sahipleri (yüzde 27), özel sektörde ücretli çalışanlar (yüzde 25,5), girişimciler (yüzde 12,5) ve akademisyenler (yüzde 1,7) olarak belirlendi.

Teknogirişim kurucu ortağı veya en yüksek paya sahip aktif ortaklarının annelerinin yüzde 66,6'sının ev işleriyle uğraştığı görüldü.

Annelerin meslek grupları incelendiğinde, en yaygın meslek grubu yüzde 16,4 ile kamu çalışanları olurken bunu özel sektörde ücretli çalışanlar (yüzde 8,8), serbest meslek sahipleri (yüzde 4), girişimciler (yüzde 3,2) ve akademisyenler (yüzde 0,9) takip etti.

Teknogirişim personeli içinde kadın personel oranı yüzde 31

Teknogirişimlerde çalışan personelin yüzde 69'unu erkekler, yüzde 31'ini kadınlar oluşturdu.

Eğitim seviyesi ve cinsiyete göre incelendiğinde, erkek personelin en yüksek oranla lisans mezunu (yüzde 66,5) olduğu görüldü. Bunu yüksek lisans (yüzde 10), lise ve dengi (yüzde 9,1), meslek yüksekokulu (yüzde 7,7), doktora veya eş değeri (yüzde 4,4) ve diğer (yüzde 2,2) eğitim seviyeleri izledi.

Kadın personelde ise en yüksek pay yüzde 68,7 ile lisans mezunlarında görüldü. Sıralamada, yüksek lisans mezunları (yüzde 11,2), lise ve dengi (yüzde 7,6), meslek yüksekokulu (yüzde 6,3), doktora veya eş değeri (yüzde 3,2) ve diğer (yüzde 3) geldi.

Yüzde 34,1'i güçlükle karşılaştı

Teknogirişimlerin yüzde 48,5'i, geçen yıl AR-GE, yenilik, tasarım, yazılım, pazarlama gibi stratejik konularda uzmanlık sahibi bir personeli işe aldı veya almayı denedi. Bu teknogirişimlerden yüzde 34,1'i bu pozisyonları doldurmakta zorluk yaşadı.

Teknogirişimlerin personel işe alım sürecinde yaşadığı zorluklar incelendiğinde, başvuru sahiplerinin yüksek ücret beklentisi öne çıkarken, bunu ilgili alanda gerekli niteliklere sahip olunmaması ve başvuru sahiplerinin ilgili iş deneyimine sahip olmaması takip etti.

Teknogirişimlerin kuruluş döneminde ve 2024 yılı içinde en önemli finansman kaynakları ayrı ayrı incelendi. Teknogirişimler için kuruluş döneminde kendi sermayesi/öz kaynakları yüzde 89,7 ile en önemli finansman kaynağı olarak dikkati çekerken bu oran referans dönemde yüzde 79 oldu.

Teknogirişimin kuruluşundan itibaren gerçekleştirdiği faaliyetlerde en önemli engelleyici faktör olarak yüksek maliyetler yüzde 80,8 ile ilk sırada yer aldı. Bunu yüzde 54,2 ile öz kaynakların yetersizliği, yüzde 52,1 ile kredi veya girişim sermayesi/özel sermaye yetersizliği, yüzde 50,3 ile kamu hibeleri ya da sübvansiyonlarına ulaşım sağlayamama izledi.

Yüzde 54,4'ü yeni finansman arayışında bulundu

Yeni finansman arayışında bulunan teknogirişimlerin payı yüzde 54,4 olurken bunların yüzde 72,2'si gelen yatırım tekliflerini yetersiz buldu.

Yeni finansman arayışındaki teknogirişimlerin zorluk yaşadığı diğer alanlar, yüzde 55,2 ile yatırımcının girişimden beklenenden fazla katılım payı talep etmesi, yüzde 44,2 ile sunulan sözleşme hükümlerinin kabul edilebilir olmaması, yüzde 40,8 ile karar alma özerkliğinin olumsuz yönde etkilenmesi olarak sıralandı.

e-Satış yapan teknogirişimlerin oranı yüzde 22,2

Teknogirişimlerin yüzde 22,2'si, 2024 yılında internet siteleri ya da mobil uygulamalar ve/veya elektronik veri alışverişi aracılığıyla e-satış yaptı.

Bu girişimlerin yüzde 20,4'ü internet sitesi ya da mobil uygulamalar üzerinden internet satışı gerçekleştirdi.

İnternet sitesi ya da mobil uygulamalar üzerinden mal veya hizmet satışı yapan teknogirişimlerin yüzde 88,9'u kendi internet siteleri ya da mobil uygulamaları kullanırken yüzde 31,2'si farklı girişimlerin de satış yapabildiği çevrim içi mağazalar ve pazar yerleri ile mobil uygulamaları tercih etti.

Yurt dışına e-satışlarda ilk sırayı AB aldı

Teknogirişimlerin 2024 yılında internet aracılığıyla gerçekleştirdikleri e-satışlar coğrafi bölge dağılımına göre incelendiğinde, teknogirişimlerin yüzde 94,9'u yurt içine e-satış yaptığını ifade etti.

Bunu yüzde 28,4 ile AB ülkeleri, yüzde 22,5 ile ABD, yüzde 20 ile diğer ülkeler, yüzde 17,8 ile Yakın ve Orta Doğu ülkeleri ve yüzde 14,9 ile Türk cumhuriyetleri izledi.

En fazla ihracat yapılan coğrafi bölge AB

Teknogirişimlerin yüzde 22,8'i 2024 yılında piyasaya sunduğu mal veya hizmetler için ihracat yaptı. 2020-2024 yıllarında herhangi bir yılda AR-GE faaliyeti yürüten teknogirişimlerin oranı yüzde 74,4 olarak belirlendi.

İhracat performansı ile AR-GE faaliyetleri arasındaki ilişki incelendiğinde, AR-GE faaliyeti yürüten teknogirişimlerin yüzde 25,6'sının ihracat yaptığı, AR-GE faaliyeti yürütmeyen teknogirişimlerde ise bu oranın yüzde 12,9 olduğu görüldü.

İhracat yapan teknogirişimlerin yüzde 66,2'si AB ülkelerine, yüzde 41,5'i diğer ülkelere, yüzde 40,1'i ABD'ye, yüzde 36,3'ü Yakın ve Orta Doğu ülkelerine ve yüzde 26,6'sı Türk cumhuriyetlerine ihracat gerçekleştirdi.

Lojistik maliyetlerin yüksekliği en önemli zorluk

Geçen yıl ihracat yapan teknogirişimlerin yaşadığı zorlukların başında yüzde 29,9 ile lojistik maliyetlerin yüksekliği geldi.

Bunu yurt dışına satılan ürünlerin teslim edilmesinin veya iade edilmesinin yüksek maliyeti (yüzde 27,6), çevrim içi ödeme sistemiyle ilgili zorluklar (yüzde 22,2), gümrükleme işlemlerinde yaşanan sorunlar (yüzde 20,5), standart ve regülasyonlara uyumluluk sorunu (yüzde 19,9) izledi.

Teknogirişimler 2022-2024 döneminde, ekonomik performanslarını artırmada en etkili stratejinin yüzde 77,5 ile yenilikçi teknoloji sunmaları olduğunu ifade etti. Bunu yüzde 76 ile iyi müşteri ilişkileri ve yüzde 66,2 ile alanda deneyimli, güçlü bir ekibe sahip olma izledi.

Araştırmanın amacı

Teknogirişimler, Türkiye'de kurulmuş, KOBİ statüsünde ve bağımsız bir işletme niteliği taşıyan, kuruluş tarihi itibarıyla en fazla 15 yıllık geçmişe sahip, teknoloji ve yenilik odaklı, ölçeklenebilir iş modelleriyle faaliyet gösteren girişimler olarak tanımlanıyor.

Bu işletmeler, bilgi, teknoloji ve yenilik temelli yapıları sayesinde yüksek katma değerli ürün veya hizmet üretme potansiyeline sahip olup, yenilikçi çözümler aracılığıyla ekonomik ve toplumsal fayda yaratmayı amaçlıyor.

Teknogirişimler, sürdürülebilir büyüme hedefleri doğrultusunda rekabet avantajı elde etmeyi ve ulusal yenilik kapasitesine katkı sunmayı hedefleyen dinamik bir yapıyı temsil ediyor.

Küresel ölçekte teknoloji tabanlı girişimlerin artan önemi, bu alana ilişkin güncel, kapsamlı ve karşılaştırılabilir istatistiksel bilgilere olan ihtiyacı da beraberinde getiriyor.

Türkiye'de teknogirişim ekosisteminin gelişimine yönelik politika tasarımı, destek mekanizmalarının etkinliğinin değerlendirilmesi ve karar alma süreçlerinin güçlendirilmesi açısından, bu girişimlere ilişkin istatistiklerin üretilmesi önem arz ediyor.

Bu araştırma, söz konusu bilgi ihtiyacının tespiti maksadıyla TÜİK tarafından başlatılarak, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile işbirliği içinde uygulandı.

Çalışma, Bakanlık tarafından oluşturulan çerçeve esas alınarak yürütüldü.

Elde edilen verilerin, hem istatistiksel amaçlarla hem de politika geliştirme, destek programlarının tasarımı ve teknogirişim ekosisteminin güçlendirilmesine yönelik çalışmalarda kullanılması hedefleniyor.