78 Yıl Ayin Yapıldı, 90 Yıldır da Namaz Kılınıyor

BALIKESİR'in Ayvalık ilçesinde, neoklasik mimarisi içinde 24 metre yükseklikteki çan kulesi ve 44 metre yükseklikteki minarenin yan yana duruşu ve çan kulesi üzerindeki saati ile dikkat çeken simge yapı, 78 yıl kilise olarak hizmet verdikten sonra, yaklaşık bir asra yakınındır da cami olarak kullanılıyor. Çan Kulesi üzerindeki saati nedeniyle 'Saatli Cami' adını alan ve iki ayrı dinin mensuplarına hizmet vermiş olan yapı, gerek ismi, gerekse mimari kimliği bozulmadan gerçekleşen dönüşümü ile turistlerin ilgi odağı oluyor.

Ayvalık merkezinde, Fevzipaşa-Vehbibey Mahallesi'nde bulunan tarihi eser, 1923'teki mübadele öncesinde ilçedeki Hristiyan Ortodoks cemaatinin ibadet yeri iken, 1928 yılından bu yana da cami olarak hizmet veriyor. Kesin olmamakla birlikte 1850 yılına tarihlenen yapı, Agai İanni Kilisesi olarak inşa edilmiş. Cami olarak kullanılmaya başlanınca içindeki ikonaların boyanması dışında yapıda değişiklik yapılmamış. Akantus yaprakları ile süslü kapısından içeriye giriş yapılan camiye adını ise kilise olarak hizmet verdiği yıllardaki kare planlı çan kulesinin üzerine takılan saat vermiş.

'AYVALIK HALKINA DEĞİŞİK BİR İBADET MAHALLİ SUNULMUŞ'

Ayvalık'taki en yüksek ikinci dini yapı konumundaki Saatli Cami, ilçenin en hareketli bölümü olan, hem yaşam hem de ticaret merkezi olarak konumlanan sokaklarının arasında yer alıyor. Yine denize en yakın anıtsal yapı özelliğini taşıyor. Geniş avlusu ve özgün mimarisini hala koruyan Saatli Cami, kentte yaşayanlarla bağlarını da koruyor. Ayvalık Müftüsü Orhan Tosun, "Bu yapı ile Ayvalık halkına değişik bir ibadet mahalli sunulmuştur. Emanetimize ihanet etmiyoruz. Bizim geleneğimizde tevarüs ettiğimiz bu milli ve dini mirasla bizden önce her kim bu medeniyet beşiğine katkıda bulunmuşsa biz de bu havuzu reddetmeden, biz bu havuza ne ekleyebiliriz diye düşünceyle yola çıkıyoruz ve bir katkı sunmaya çalışıyoruz. Anadolumuz zaten medeniyetler ülkesidir. Her bir medeniyet kendisinden öncekine saygı duymuş ve kendisi de burada bir eklenti yaparak daha sonra gelecek kuşağa devretmektedir. Biz de bu süreci bugün itibariyle canlı canlı yaşıyoruz" dedi.

'ALLAH'IN EVİ OLARAK KULLANILMAKTADIR'

Ayvalık'ın turistik ve tabiat harikası bir yer olduğunu belirten Müftü Tosun, Saatli Cami'nin ilçenin sembolik yapılarından olduğunu ve kendine has bir hikayesi olduğunu belirterek, şunları söyledi:

"Yapı ilk defa kilise olarak inşa edilmiş ve burada yaşayan Hristiyan cemaatinin ibadet yeri olarak görev yapmıştır. Uzun yıllar Hristiyan cemaate ibadet mahalli olarak görev yaptıktan sonra Osmanlı'nın sona erip Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra Yunanistan ile Türkiye arasında yapılan mübadele anlaşmasından sonra Girit'ten, Midilli'den, Kavala ve bazı yerlerden Müslüman vatandaşlar Ayvalık'a intikal ettirilirler. İşte bu süreçte cami için yeni bir dönüşüm başlamaktadır. O güne kadar kilise olarak hizmet veren bina artık Müslümanlara hizmet verecek bir camiye dönüştürülür. Ben şahsen bu camide ibadet etmeyi çok seviyorum. Zira kilise olarak inşa edilmiş ama şimdi cami olarak yapılış maksadına da uygun. Allah'ın evi olarak inşa edilmiş yine Allah'ın evi olarak kullanılmaktadır. Güzel bir yerdir."

ADINI ALDIĞI SAAT ÇALIŞMIYOR

Caminin adını aldığı saatin uzun zamandan beri çalışmadığını kaydeden Müftü OrhanTosun, "Çalışmama nedeni mekanizmasının artık demir yorgunluğu mu, yoksa metal yorgunluğu mu diyelim o sebepten işlemez hale gelmesi ve çarklarının arasındaki insicamın kaybolması ve zamanı gösteremez hale gelmesidir. Tamiri de mümkün değil gibi görünmektedir. Birçok deneme yapılmış ancak başarısız olmuştur. Başka bir teknik uygulanabilir mi, o bizim dışımızdadır. Bununla birlikte saatin işlevsiz hale gelmesinden dolayı onun geriye çekilmesi durumu varsa dahi, buna sahibi olarak Vakıflar Müdürlüğü ve Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu karar verebilir" dedi.

Vakıflar Bölge Müdürlüğü sorumluluğundaki Saatli Cami'nin saatinin onarımı için 2007 yılında yaklaşık 16 bin lira harcandı. Ancak mekanizmasındaki sorunun çözülememesi nedeniyle saat halen çalışmıyor.

'YABANCI TURİST YUNAN ASILLI; YERLİ TURİST İBADET İÇİN GELİYOR'

İlçede kiliseden camiye dönüştürülen 4 yapı arasında yer alsa da konumu ve mimari özellikleri nedeniyle caminin Ayvalık'ın sembol camisi olduğunu söyleyen Müftü Orhan Tosun, "Hem yerli hem yabancı turist için gözde bir ziyaret mekanıdır. Yabancı turistler daha çok Yunan asıllı olmak üzere, her ülkeden merak eden vardır ve burayı ziyaret etmektedirler. Yerli turistlerden hem görmek hem de bir hatıra fotoğrafı çektirmek için gelenler var. Ama daha çok ibadet maksadıyla erkeklerden ve kadınlardan kardeşlerimiz bu camiye istedikleri vakit gelip, ibadetlerini huzur içinde yapabilmektedirler" diye konuştu.

İlçe sakinlerinden Cenap Kaza ise "1923'te mübadele ile Midilli, Girit ve Selanik'ten gelenler tarafından cami olarak yapılmıştır ve o günden bugüne bu şekilde devam etmektedir. Eskiden saat çalışıyor, zamanı haber veriyordu. Ayvalık için tarihi ve kültürel bir değer arz etmektedir" dedi. Necmi Demirli de "Saatli Cami, kilisenin devşirilmesiyle cami olmuştur. Tarihi bir binadır. Ayvalık'ın bilhassa çarşı esnafının namaz kıldığı, çarşı camisidir" ifadelerini kullandı.

- Balıkesir