Ddk: Kalkınma Ajanslarında Odak Kayması Yaşanıyor

Devlet Denetleme Kurulu'nun (DDK), Türkiye'nin Kalkınma Ajansları Uygulamasının Değerlendirilmesi'ne yönelik raporu açıklandı. Kalkınma ajanslarının yapısal unsurlarının ve işleyişinin analiz edildiği raporda mali destek fonksiyonunun ajansların hakim karakteri haline geldiği, ajansların fonksiyonlarında odak kayması yaşandığı ifade edildi.

Cumhurbaşkanı'nın talimatları doğrultusunda çalışmalarını yürüten DDK'nın Türkiye'nin Kalkınma Ajansları Uygulamasının Değerlendirilmesi konulu araştırma ve inceleme raporu Cumhurbaşkanlığı'nın resmi internet sitesinde yayınlandı. Araştırma ve inceleme kapsamında yer alan Kurumlara dair hizmete özel nitelikli tespit, değerlendirme ve öneriler içermesi ve Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında yer alan sınırlamalar nedeniyle internet sayfasında raporun yalnızca sonuç bölümüne yer verildi.

-AJANSLARIN İŞLEMLERİ VEYA DESTEKLEDİĞİ PROJELERİN DENETİMİ YAPILMADI-

Kalkınma ajanslarının dünyada ve Türkiye'deki tarihçesi ve kuruluş amaçlarına yer verilen DDK raporunda, kısa geçmişine rağmen ajansların kurumsal yapısının, işleyişinin, Kalkınma Bakanlığı ve bölgesel kalkınma alanıyla ilgili diğer kurum ve kuruluşlar ile ilişkilerinin, insan kaynakları sisteminin, bütçesinin ve diğer unsurlarının incelenmesi, bölgesel gelişme açısından büyük beklentilerle oluşturulan bu yapıların arzulanan sonuçlara ulaşma açısından ne durumda bulunduklarının görülmesi ve varsa çok geç olmadan atılması gereken adımların tespiti ve çözüme yönelik olarak harekete geçilmesi açısından önem taşıdığına dikkat çekildi. Bu kapsamda Cumhurbaşkanlığı makamı tarafından yapılan görevlendirme kapsamında Türkiye'de kalkınma ajansı uygulamasının mevzuat, kurumsal ve finansal altyapı, temel fonksiyon ve görevler, insan kaynağı ve denetim ana başlıkları çerçevesinde değerlendirilmesine yönelik araştırma ve inceleme çalışmalarının Kurul tarafından yürütüldüğünün ifade edildiği raporda, "Çalışmalarda kalkınma ajanslarının yapısal unsurlarının ve işleyişinin analiz edilmesi hedeflenmiş olup, ajansların işlemleri veya desteklediği projelerinin tek tek hukuka uygunluğu veya yerindeliğinin denetimi amaçlanmamıştır. Çalışmalar da bu minvalde gerçekleştirilmiştir" denildi.

-TEMEL SORUN ALANLARI-

43 öneri ve tespit bulunduğu DDK raporunda bölgesel gelişme açısından kalkınma ajansları için temel sorun alanlarına yer verildi. Gerçekleştirilen araştırma ve inceleme çalışmaları kapsamında ulaşılan sonuçlara göre ekonomik, sosyal, kültürel ve coğrafi pek çok açıdan farklı karaktere sahip bölgeler için tek tip ajans modeli uygulaması ile kalkınma ajanslarının coğrafi sınırını ifade eden Düzey 2 bölgelerinin fonksiyonellik bakımından uygunluğu bu sorunların başında geliyor.

Raporda önemli sorun alanlarından biri olarak mali destek fonksiyonunun ajansların hakim karakteri haline gelmesi nedeniyle, fonksiyonlarda odak kaymasına işaret ediliyor. Yapılan araştırma ve inceleme çalışmaları kapsamında ajansların fonksiyonlarının esas itibarıyla; işbirliğini geliştirme ve koordinasyon sağlama, bölgesel planlama ve programlama yapma, destek sağlama ve izleme, bölgesel tanıtım ve yatırım destek ofisi hizmetleri, veri toplama, işleme, analiz etme ve araştırma yapma, bölgedeki diğer projeleri izlemeden oluştuğunun belirtildiği raporda şu değerlendirmelere yer verildi:

"5449 sayılı Kanun'un gerek genel gerekçesinde gerekse kalkınma ajanslarının görev ve yetkilerinin düzenlendiği 5. maddesinin gerekçesinde kalkınma ajanslarının en temel görevinin, bölgedeki kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek ve bölgedeki tarafların karar alma ve uygulama süreçlerine katılımını sağlamak olduğu tekraren belirtilmiştir. Ancak uygulamada mali destek sağlama fonksiyonunun ajansların baskın karakteri haline geldiği görülmektedir. Ajansların iş yükü, destek sağlama ve izleme fonksiyonuna ilişkin görevlendirilen personelin toplam personele oranı ve ikincil düzenleme konularının mali destek sağlama fonksiyonu üzerinde yoğunlaşması da bu durumu teyit etmektedir. Yapılan araştırma ve inceleme çalışmasında, ajanslarının en temel fonksiyonu olması gereken işbirliğini geliştirme ve koordinasyon sağlama fonksiyonu ile bu fonksiyonun önemli bir aracı olan bölgesel planlama ve program yapma fonksiyonunun arzulanan düzeyde olmadığı; veri toplama, işleme, analiz etme ve araştırma yapma konularında çabaların bulunduğu, özellikle sektör analizi içeren yayınlarda önemli ilerlemeler kaydedildiği; bölgedeki diğer projeleri izleme konusunda ise pek çok ajansta herhangi bir çalışmanın bulunmadığı anlaşılmıştır."

-VERİ İMKAN VE KAPASİTESİ ARZULANAN SEVİYENİN ALTINDA-

DDK raporunda bölgesel gelişme açısından kalkınma ajansları için diğer temel sorun alanları şöyle ifade edildi:

"Bölge planlamasının ve bölge planlaması için gerekli olan veri imkan ve kapasitesinin arzulanan seviyenin altında kalması, organların amaçlanan işlevleri yerine getirememesi, personel rejiminde 5449 sayılı Kanun'da öngörülen temel felsefeden uzaklaşılması, pek çok işlemde Kalkınma Bakanlığı'nın önemli derecede belirleyici olması nedeniyle, kalkınma ajanslarının kuruluşundaki temel amaç ve felsefeden uzaklaşarak klasik kamu kurumuna dönüşme yakın tehdidi ile karşı karşıya bulunması."

-KALKINMA AJANSLARININ TEŞKİLAT YAPILARI VE ÖZELLİKLERİ FARKLILAŞTIRILMALI-

DDK raporunda kalkınma ajanslarının etkin ve verimli çalışması açısından öncelikli olarak değerlendirilmesi gereken alanlara yer verildi. Yapılan değerlendirmeler çerçevesinde raporda her bölgenin kendine özgü sorunları, potansiyeli, gelişme öncelikleri bulunduğu belirtilerek, farklı sosyo-ekonomik özellikler sergilediği hususları dikkate alınarak ve 5449 sayılı Kanun'un Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiler kullanılarak kalkınma ajanslarının teşkilat yapılarının, birimlerinin, büyüklüklerinin ve diğer yapısal özelliklerinin bölgeler itibarıyla farklılaştırılmasına yönelik çalışmalar yapılması önerisinde bulunuldu.

Raporda, kalkınma ajanslarının faaliyet bölgelerinin coğrafi sınırını oluşturan Düzey 2 bölgelerinin, oluşturulmasından itibaren geçen 12 yıllık süreç zarfında nüfus, ekonomik yapı, ulaşım altyapısı gibi pek çok alandaki değişmeler dikkate alınarak, bölgesel gelişme politikalarının uygulanması ve bölge planlaması açısından fonksiyonel bölge niteliğine sahip olacak şekilde gözden geçirilmesi gerektiğinin altı çizildi.

-ODAK KAYMASI CİDDİ BİR ANALİZE TABİ TUTULMALI-

Kuruluşunda kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek ve bölgedeki tarafların karar alma ve uygulama süreçlerine katılımını sağlamak misyonu temel alınmasına karşın, uygulamada mali destek sağlama fonksiyonunun kalkınma ajanslarının hakim karakteri haline gelmesi şeklindeki odak kaymasının ciddi bir şekilde analize tabi tutulması önerisinde bulunulan raporda, ajansların temel amaçlarına ağırlık vermesini sağlayacak mekanizmaların hayata geçirilmesi bölgesel gelişme politikalarının ve stratejilerinin oluşturulması, uygulamaya konulması ve izlenmesi açısından temel teşkil eden bölge planlaması konusundaki mevzuat açığı ve belirsizliklerin, yeterli, nitelikli, güncel veri temin edilmesinde yaşanan sıkıntıların ve planlama konusundaki tecrübe eksikliği ve yeterli insan kaynağı ihtiyacının giderilmesine yönelik somut adımlar atılması gerektiği vurgulandı. Raporda şunlar kaydedildi:

"Kalkınma ajanslarının başta kalkınma kurulları olmak üzere organlarının işlevselliği sorunu, ajansların en güçlü yanı olan personel kalitesinin sürdürebilirliğinin ciddi tehdit altında olması ve raporda dile getirilen fonksiyonlardaki odak kayması gibi hususlar birlikte değerlendirildiğinde; kalkınma ajansları uygulamasının kuruluş kanununda öngörülen amaç ve felsefesi ile olan uyumunun gittikçe azalması sonucunda nev'i şahsına münhasır yapılar olarak kurgulanan ajansların mali destekler ve bölge planlaması konusunda merkezin taşradaki aracı kurumu şeklinde algılanan, klasik kamu kurumuna dönüşme yakın tehdidine yönelik gerekli önlemlerin alınması konularının kalkınma ajanslarının etkin ve verimli çalışması açısından öncelikli olarak değerlendirilmesi gereken alanlar olduğu düşünülmektedir."

-BAŞBAKANLIĞA GÖNDERİLDİ-

DDK, raporda yer alan 43 tespit ve önerinin gereğinin Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılmasını, diğer Bakanlık, kurum ve kuruluşları ilgilendiren hususların da anılan Bakanlık tarafından koordinatör olarak izlenmesini, sonuçlandırılmasını ve Raporun birer örneğinin Kalkınma Bakanlığı tarafından 26 Kalkınma Ajansı, Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı, Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlıkları ile Kalkınma Bakanlığı'nca gerekli görülen diğer kurum ve kuruluşlara ulaştırılmasını teminen Başbakanlığa gönderilmesi gerektiği sonuç ve kanaatine vardı.