Türkiye'de Kahvesi Irak'ta Tesbihi Meşhur

Türkiye'de daha çok kahvesiyle bilinen menengiçin, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nde (IKBY) tesbihleri meşhur. Kürt erkekleri, genciyle yaşlısıyla yere değen uzun tesbihleri ellerinden düşürmüyor. Kimisi zikir niyetine kimisi keyif için çekiyor taneleri. Tesbihleri bu kadar meşhur yapan ise birbirinden güzel nakışları.

Anadolu insanının kuruyemiş olarak tükettiği ve kahvesini içtiği menengiç, Irak'ın Kürt bölgesinde "kızwan" olarak biliniyor ve tesbih yapımında kullanılıyor. Dağlardan alınan menengiçler, binbir zahmet ve emekten sonra tesbih tanelerine dönüştürülüyor.

Talabani'nin elinde düşürmediği tesbihler

Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani'nin sağlığında da hastalığında da elinde düşürmediği, peşmerge kıyafeti gibi sembol bir kültür haline gelen menengiç tesbihlerin fiyatı 4 dolardan başlıyor 600 dolara kadar çıkıyor. Tesbihler, genelde 200, 230 ve 250 taneden oluşuyor.

Tesbihin elde edildiği kızwan ağaçları, sadece Süleymaniye dağlarında bulunuyor. Köylüler, temmuz ayında  dağa çıkarak tırnaklarıyla ya da ince uçlu bıçaklarla menengiç tanelerinin iki tarafındaki kabukları kaldırıyor. Menengiçin açılan sert çekirdeğinin üstü güneşin etkisiyle iki ay içerisinde göze benzeyen siyah bir şekil halini alıyor. Eylül ayında olgunlaşan ve nakşı tamamlanan menengiçleri ağaçlardan alan köylüler, üzerindeki kabuğu tamamen kaldırarak ve delik açarak tesbihe hazır hale getiriyor. Ancak menengiç ağaçta iken nakşın bozulmaması için iki aylık süre içerisinde yağmurun yağmaması gerekiyor. Yağmur yağdığı zaman bütün emekler boşa gidiyor.

En pahalı tesbihler, adına lasure denilen ve oldukça az olan ağaçların menengiçlerinden elde ediliyor. Nakışları daha zengin olan bu tesbihlerin taneleri, daha çok siyah ya da kırmızı renkten oluşuyor.

Tesbih Çarşısı'nda görsel zenginlik

Ağaçtan alınarak son işlemleri yapılan tesbihler, aracılar vasıtasıyla Erbil ve Süleymaniye pazarlarındaki esnafa ulaştırılıyor. Erbil'in otantik Kale Pazarı'nın en renkli görüntüleri Tesbih Çarşısı'nda yaşanıyor. Menengiçten yapılan birbirinden güzel nakışlı tesbihler, görenleri cezbediyor. Bazı esnaflar, boyunlarına astığı tesbihleri satmak için kalabalığın içerisinde anonslarına devam ederken arka tarafta taneler iplere geçirilerek yeni tesbihler hazırlanıyor.

Genci yaşlısıyla çarşıya gelen erkekler, tesbih almak için pazarlıklara başlıyor. Parası olan da olmayan da tesbih almadan çarşıdan gitmek istemiyor. Çin, İran ve Suriye yapımı tesbihler de satılıyor. Ancak en çok rağbet görenler menengiç tesbihleri oluyor.

"Sabır isteyen bir iş"

Bu zanaata 21 yıl emek veren İsmail Muhammed, genelde 250 taneden oluşan tesbihler yaptığını belirterek, "Tanelerin iplere geçirilmesi ve imamenin hazırlanması 30 dakika sürüyor. Sabır isteyen bir iş, özellikle gözü ve elleri çok yoruyor" dedi.

"Yere değmesi için uzun istiyorlar"

36 yıldır büyük bir sabırla taneleri iplere geçiren Yunus Said de Kürt kültürünün bir parçası haline geldiği için erkeklerin tesbihten vazgeçmediğini belirtti. Uzun tesbih kullanımının bölgede alışkanlık haline geldiğini anlatan Said, "Bazı erkekler, eldeki tesbihin yere değmesini istiyor. Onun için uzunlarını yapıyoruz. Bizde 33 taneli tesbihlere rağbet çok az" diye konuştu.

"Pahalı olanın müşterisi özel"

Erdelan İsmail isimli esnaf, tesbihin yapımında kullanılan menengiçin bölgeye özgü olduğunu söyledi. Yerli halkın yanı sıra turistlerin de çarşıdan tesbih almadan gitmediklerini anlatan İsmail, "Bazı kızwan ağaçların menengiçi, daha güzel oluyor. Tanelerin rengi, büyüklüğü, şekli nedeniyle fiyatı yükseliyor. Pahalı olanın müşterisi özel" ifadelerini kullandı. İsmail, Celal Tabalani'nin sayesinde tesbihin yaygınlaştığını sözlerine ekledi.

"Zikir için uzun tesbih aldım"

Şirvan Yusuf isimli vatandaş ise bölgedeki erkeklerin vazgeçilmezi olan tesbihi, peşmerge kıyafetine benzeterek, şöyle devam etti:

"Kürtleri sembolize eden bir süs eşyası. Kimisi keyif için kimisi zikir için alıyor. Siyah ve bol nakıştan oluşan tesbihler pahalıya satılıyor. Bazı insanlar, tesbihle zikir çekiyor ve dua ediyor. Aslında tesbih, sabır kültürünün bir ürünüdür. Ben de zikir için uzun tesbih aldım."

Behran Muhammed de tesbihin etimolojik olarak Allah'ı övme, yüceltme ve zikretme anlamına geldiğini aktararak, "Zikri dilinden düşürmek istemeyen insanlar, uzun taneli tesbihleri tercih ediyor" dedi. - Erbil