İngiltere'de bugünlerde siyasetçiler ve bürokratların özel sektörle ilişkilerinin sınırı neden tartışılıyor?

İngiltere'de eski başbakanlardan David Cameron'un, iflas eden finans şirketi Greensill için lobi faaliyetleri yürüttüğünün ortaya çıkmasıyla başlayan "yolsuzluk ve etik tartışması", üst düzey bir eski bürokratın da kamu görevini sürdürürken iki ayrı özel kuruluşta daha çalıştığının anlaşılmasıyla farklı bir boyut kazandı.

Ülkede tartışmalar bugün Sağlık Bakanı Matt Hancock'un Ulusal Sağlık Hizmetleri'ne (NHS) malzeme temin eden bir şirkette hissesi olduğunun ortaya çıkmasıyla bir kez daha alevlendi.

Hükümet sözcüsü bakanın, bu yıl Galler Sağlık Hizmetleri'nden 300 bin sterlinlik ihale alan Topwood LTD şirketindeki yüzde 15 hissesi bulunmasının "çıkar çatışması" yaratmadığını söyledi.

Ana muhalefet İşçi Partisi ise "Kayırmacılığın hükümetin kalbine kadar girdi" diyor.

Hancock, hisselerini Parlamento'ya kaydettirmiş. Ancak kız kardeşi Emily Gilruth'un kurulduğu 2002 yılından bu yana şirketle ilişkili var. Gilruth, Hancock'tan daha fazla hisse sahibi. Yönetici olduğu şirketin Ulusal Sağlık Hizmetleri ile ilişkisinin kayıtlara geçmemesi ise sorgulanıyor.

Son haftalarda hemen her gün yeni ifşaatlarla büyüyen tartışmanın odağında siyasetçiler ve bürokratların gerek görevdeyken gerekse görev sonrası tabi oldukları kuralların, iş çevreleri ile hükümet arasındaki ilişkilerin sınırlarını çizmekte yeterli olup olmadığı var.

Tartışmalar büyürken hükümet bakanlıklara talimat göndererek, bütün üst düzey bürokratlardan kamu dışındaki işlerini bildirmelerini istedi.

Üst düzey bürokrat kuralları çiğnedi mi?

Geçtiğimiz hafta, 8 yıl boyunca hükümetin 40 milyar sterlinlik yıllık harcamalarının kontrolünden sorumlu müsteşarlık da dahil olmak üzere önemli kamu görevlerinde bulunan Bill Crothers'ın, aynı anda finans şirketi Greensill'de çalışıp maaş almasına izin verildiğinin ortaya çıkması siyasetçilerin yanısıra üst düzey bürokratların lobi faaliyetleriyle ilişkisini de gündeme taşımıştı.

Bill Crothers'ın, 2015 yılında halen kamu görevindeyken - Kabine Sekreterliği'nden izin alarak- Greensill Capital şirketinden de maaş aldığı, bir yıl sonra da ikinci bir özel sektör kuruluşunda daha görev alıp bunu bildirmediği ortaya çıktı.

Crothers, bunun "istenmeden yapılan bir hata" olduğunu söyledi. İkinci işinin kar amaçlı olmayan bir şirketin mütevelli heyetinde yer almak olduğunu ve bundan ücret almadığı için bildirimde bulunmadığını söyleyerek özür diledi.

Fakat, bakanlar ile üst düzey bürokratların iş ilişkilerini denetleyen kurumun (Advisory Committee on Business Appointments) başkanı ve iktidardaki Muhafazakar Parti'nin eski milletvekillerinden Lord Pickles, kuralların çiğnendiği görüşünde.

Lord Eric Pickles, Perşembe günü Parlamento komisyonunda, üst düzey bir bürokrat olarak Bill Crothers'ın finans şirketi Greensill Capital'de çalışmasına izin verilmiş olmasını kaygı verici bulduğunu söyledi. Bunun sistemdeki zaafları ortaya koyduğunu söyleyerek, kuralların acilen gözden geçirilmesi gerektiğini kaydetti.

Şeffaflığın kaybolması ve kuralların yetersizliğini öne çıkaran Lord Pickles, "Umarım terbiyesizlik addedilmez ama (lobicilerle hükümet arasında) hiçbir sınır kalmamış gibi görünüyor" dedi.

Crothers ile ilgili tartışma da ikinci bir iş yapması değil, Greensill Capital şirketinin doğrudan hükümet içine sızarak lobicilik yaptığı ve bunun hiç bir kontrol mekanizmasına takılmadığı eleştirileri çevresinde cereyan ediyor.

Bürokrat ve siyasetçilerin iş dünyasıyla ilişkilerinde hangi kurallar geçerli?

İngiltere'de aslında bürokratların -ve hükümetteki siyasetçilerin- bildirim kamu görevi dışında işler yapmaları yasak değil. Ama lobilicik yapmaları yasak.

Dolayısıyla üstlenecekleri işlerin, o sırada yürüttükleri kamu göreviyle çelişip çelişmediği, görevini etkileyici bir yönü olup olamayacağının, Kabine Sekreterliği tarafından denetleneceği varsayılıyor.

İngiltere'de hükümette yer alan seçilmişler ve bürokratların, bu amaçla görevde oldukları süre içinde özel sektörle her türlü ilişkilerini bildirmeleri gerekiyor.

Bu işlerin, siyasetçi ya da bürokratın hükümetteki görevini etkileyecek, lobiciliğe kapıyı açacak ilişkiler olup olmadığının ise, esasen bildirim yapılan Kabine Sekreterliği tarafından kontrol edilmesi bekleniyor.

Lord Eric Pickles'ın başında olduğu kurum (Advisory Committee on Business Appointments) da hükümet dışında bu ilişkileri denetleyen bir başka merci. Bürokratlar ya da politikacılar düşündükleri işin pozisyonlarına uygun olup olmadığı konusunda bu kurumdan tavsiye de isteyebiliyorlar.

Fakat Lord Pickles yetkilerinin çok sınırlı olduğunu, işlerin "herkesin dürüst davranacağı varsayımına göre" yürüdüğünü söylüyor. Üst düzey bürokrat ve bakanlara, ayrıca görevden ayrıldıktan sonra da, iki yıl özel sektör adına lobi faaliyeti yapma yasağı var.

Batan finans şirketi Greensill adına, eski kabine arkadaşları nezdinde lobi faaliyeti yaptığı ortaya çıkan eski başbakan David Cameron, iki yıl yasağı kuralına uyduğunu söylemişti.

Ama Cameron'un bu açıklaması eleştirileri yatıştırmadı, özel ilişkilerini kullanarak şeffaf olmayan bir şekilde lobicilik yapması etik tartışma yarattı.

Ancak hükümet Greensill adına Cameron tarafından da desteklenen başvurulara olumlu cevap verilmemiş olmasına dikkat çekerek eleştirilerle arasına mesafe koymaya çalışıyor.

Soruşturmayı kim yürütmeli?

İşçi Partisi, ilişkilerin çok "bulanık" hale geldiğini, hükümetin kapılarının lobicilere açıldığını söyleyerek kapsamlı bir Parlamento soruşturması istedi ancak bu öneri Avam Kamarası'nda iktidardaki Muhafazakar Parti'nin milletvekillerinin oylarıyla reddedildi.

Meclis soruşturmasına karşı çıkan hükümet buna karşılık üst düzey siyasetçiler ve bürokratlar ile özel sektör lobi faaliyetleri arasındaki ilişkileri gözden geçirecek bir iç soruşturma yürüteceğini açıkladı.

Ticaret Bakanlığı'nda üst düzey danışmanlık görevi de bulunan tecrübeli hukukçu Nigel Boardman'ın başkanlığında yürütülecek bu soruşturma, eski başbakan David Cameron ve eski müsteşar Bill Crothers'ın Greensill şirketi ile ilişkilerini de inceleyecek.

Ama bunun yanısıra parlamentodaki üç karma komisyon da kendi soruşturmalarını yürüteceklerini açıkladılar.