Analiz - Fırat'ın Doğusu, Nehrin Ötesi

SEFA ÖZKAYA- Son günlerde yayınlanan haberlere bakıldığı zaman, Türkiye'nin Fırat'ın doğusuna yapacağı muhtemel operasyonun gündemin en önemli konularından birini teşkil ettiği görülüyor. Fakat çoğunlukla yanlış anlaşılan bir hususun öncelikle vurgulanması gerekiyor: Türkiye'nin Fırat'ın doğusuna sanki Fırat'ın batısından geçeceği gibi bir algı var. Oysa Türkiye Fırat'ın doğusuna, Fırat'ın batısından geçmeyecek. Çünkü Türkiye zaten Fırat'ın doğusunda. Fırat'ın kendi sınırları içerisinde bulunan doğu topraklarından aşağıya inecek. Yani Fırat'ın üzerinden geçmek zorunda değil. Önce bu gerçekle başlayalım. Yoksa konuyu basında değerlendirenler olarak çok basit bir yerde hata yapmış oluruz.

Stratejik planlama yaparken şu üç önemli esas söz konusudur: Zaman, mekan, kuvvet. Bu üç kıstasa göre Fırat'ın doğusuna yapılacak olan operasyonu değerlendirirsek, ilk söylememiz gereken şey, daha önceki iki harekata benzemeyebileceğidir. Aslında Fırat Kalkanı harekatı (FKH) ve Zeytin Dalı harekatı (ZDH) birbirlerinden pek çok bakımdan farklı olmalarına rağmen, bu harekat sadece saha kazanma amacı taşıyan bir harekat değildir. Şimdi sırayla bu üç madde açısından muhtemel harekatı değerlendirmeye çalışalım.

- Zaman

Harekatın zamanlaması terör koridoruna karşı alınan ilk tedbirden sonraya dayanmaktadır. Yani YPG'nin Türkiye'nin güney sınırını gayrimeşru petrol nakil koridoruna çevirmesine müsaade edilmemesi için önce bu koridorun uzayan dalının kesilmesi gerekiyordu ve sahaya giriş niteliğindeki Fırat Kalkanı bu anlamda yapılan ilk geniş çaplı, dolaylı hamleydi. DEAŞ'ın manevra sahasına yönelik uluslararası düzeydeki ilk ciddi hamleyi böylece Türkiye yapmış oldu. Bölgeyi istikrarsızlaştırarak küresel güçlerin Suriye sahasına "çöreklenmesine" sebep olan DEAŞ, bu anlamda ilk ciddi darbeyi Türkiye'den yemiş oldu. Ardından sıra asıl hedefe, "terör koridorunun yevmiyecisi" konumunda bulunan YPG'ye geldi. Bölgeye işgalci olarak girenlere ders olacak şekilde sağlık hizmetleri götüren Türkiye, hasta ve yaşlıları tedavi merkezlerine sırtında taşıyan Mehmetçik sayesinde, Türk ordusunun uzattığı "zeytin dalı"nı dünyaya en net şekilde gösterdi.

Zaman meselesiyle ilgili bir diğer husus ise operasyonun ne kadarlık bir zaman dilimine yayılacağı meselesidir. Bunla ilgili kararı şüphesiz ki siyasi ve askeri idare verecektir. Çünkü bu sadece askeri bir mesele olmayıp, kuvvet çarpanı yüksek uluslararası ilişkiler boyutu mevcuttur.

- Mekan

Fırat'ın doğusuna yapılacak olan harekatın stratejik açıdan ikinci önemli unsuru mekan faktörüdür. Bu açıdan, muhtemel harekatı analiz etmeden önce, mekanda nasıl bir "kayma" olduğunu ortaya koymak gerekir. FKH ile başlayan Türkiye'nin "beka meselesi" hamleleri önce Suriye kara sahasında gerçekleşti. Yine ZDH ile Suriye'de devam eden harekat, yeni yapılacak harekatta zemin değiştirecek. Çünkü daha önce Fırat'ın batısına yapılan ve terör koridorunun Akdeniz'e açılan yolunu kesen harekat konsepti, artık terörün kaynağı olan Fırat'ın batısına yönelmiş durumda. Yani daha önce "önleme harekatı" olarak yapılan müdahaleler, şimdi "yerinde yok etme" prensibine dönüşmektedir. Bu anlamda Fırat'ın doğusuna yapılacak olan harekat sadece Suriye değil, (diğer harekatlardan farklı olarak) Irak topraklarına uzanan terör yuvalarını da tehdit eder hale gelecek. Bu da sahadaki hakimiyeti pekiştirecek ve "masaya oturma zamanı" geldiği zaman Türkiye'nin elini "bölgeyi terörden arındıran aktör" olarak daha da güçlendirecektir.

Mekanla ilgili dikkate değer bir diğer nokta ise kara muharebelerinde çok önemli bir husus olan "nehrin öte yakası" faktörüdür. Zira harp tarihine bakıldığı zaman nehrin öteki tarafına geçmek, felaketlere ve büyük zaferlere gebe olan, başarı veya başarısızlık katsayısı yüksek bir hamledir. Tarihe bakıldığı zaman strateji bize şunu söyler: ya nehrin öteki tarafına çok kuvvetli bir şekilde geç, yahut hiç geçme! Bu Osmanlı devrinde de böyledir. Örneğin, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1700'lü yılların başlarına kadar bugünkü anlamda bir hudut anlayışı yoktur. Bu sebeple "humka" (Macarca hudut taşı) bulunan bölgeler hariç, Osmanlı'nın en kesin batı sınırı, doğal bir hudut hattı işlevini gören Tuna nehridir. Bu sebeple, eğer nehrin ötesine geçilecekse, orada ağır zayiata uğramamak için kuvvet prensibini güçlü tutarak karşıya geçmek gerekir. Aksi takdirde nehrin beri yakasına atılmak an meselesidir. Köprücü tankların gelişmesi ve yerli üretim "Samur" gibi yüzebilen ve köprü vazifesi gören kara platformları, nehirlerin doğal sınır olma işlevlerini değiştirmedi. Nitekim günümüzde Türkiye'nin Yunanistan ve Bulgaristan'la olan kuzeybatı sınırını Meriç nehri; Suriye ile olan sınırının bir kısmını Asi nehri; Irak'la birlikte diğer kısmını ise Dicle nehri; Azerbaycan, İran ve Ermenistan'la olan sınırının bir kısmını Aras nehri; Irak'la olan sınırının bir kısmını ise Hacıbey çayı teşkil ediyor. Dolayısıyla tarih bize şunu söylüyor: Sınırlar değişecekse bu, çoğunlukla nehirler esas alınarak yapılır. Burada büyük alim İbn Haldun'a atfedilen "Coğrafya kaderdir" sözüne askeri strateji açısından bir ek yapalım: Coğrafya doktrindir. Yani hangi bölgeyi hangi doğal şartlarda korumanız gerektiğini coğrafya, hangi silahlarla koruyacağınızı teknik donanım, bu silahları nasıl bir konseptte kullanacağınızı taktik kabiliyet, bu taktik resmi yorumlama ve genel konsept belirleme işini entelektüel-stratejik kültür belirler. Dolayısıyla stratejinin üç temel unsurundan biri olan mekan faktörünü ele alırken, bir nehrin (Fırat) önemini burada yeniden irdelememiz gerekiyor. Fakat burada hemen hemen herkesin es geçtiği bir hususu tekrar vurgulayalım: Türkiye Fırat'ın doğusuna Fırat'ın batısından geçmeyecek.

- Kuvvet

TSK'nın Fırat'ın doğusuna yapacağı operasyon için gerekli olan kuvvet projeksiyonun ne olduğunu detaylarıyla yazmak yerine, ana hatları hakkında birkaç şey söyleyelim. Doktrin belirlenirken, uluslararası siyasetin gidişatı etkili olacaktır. Dolayısıyla strateji de bunun ve coğrafyanın üzerine inşa edilecektir. Hiç şüphe yok ki TSK'nın bugünkü operasyonel imkanlarıyla 5 sene öncesi arasında bile ciddi bir fark mevcuttur. Özellikle açık veya örtülü ambargonun etkileyemediği yerli silah sanayiinin ürettiği silah ve mühimmatlar TSK'nın harekat imkanlarını arttırmaktadır. Bu imkanların kullanılmasındaki verimlilik ise askeri kabiliyettir ve gerek TSK'nın gerekse modernize ve disipline ettiği Özgür Suriye Ordusu'nun (ÖSO) sahada kazandığı kabiliyetler ve muharebe tecrübesi, dünyanın en muharip askeri birliklerinden bile daha niteliklidir. Çünkü dünya orduları arttırılmış gerçeklikli tatbikatlar yaparken TSK ve ÖSO "gerçek zamanlı muharebe" icra etmektedir. Ayrıca ÖSO'nun bu harekatlarda yer alması hem yerel istihbarat verimliliğinde hem sahayı bizzat tanımasında hem de yerelliği sebebiyle uluslararası meşruiyet algısında bilhassa önemlidir. İlaveten, ÖSO'nun düzenli ordu konseptinin özellik ve gerekliliklerine sahip olması da mühimdir.

Muhtemel operasyon bölgesi olan Münbiç'te şu anda hendekler kazılıyor. Bu durum, terör örgütü liderlerinin II. Dünya Savaşı sonrası generallerin düşmüş olduğu sendroma maruz kalmış olduklarını gösteriyor. Yani daha önceki muharebelere göre hazırlanıp, geleceğin muharebelerini hesaba katmadan plan yapmak. Oysa bir önceki harekatta, bu tünellerin "A2/AD" doktriniyle alan hakimiyeti sağlayan TSK-ÖSO karşısında işe yaramadığı da görüldü. Afrin'i kuşatacağını sandıkları TSK'nın arkasına bu tünellerle sarkarak roketatarlarla saldırmayı planlayan YPG, TSK'nın alan hakimiyeti sağladığını görünce tünel çıkışlarını gizlilik içinde yapamadı. Çünkü TSK alan hakimiyetini temin etmişti.

ABD'liler kayıp vermemek için bir süredir YPG arma ve peçleri taşımıyorlar. YPG'yi de her an yüzüstü bırakabilirler. Ayrıca Tel Abyad halkının Türkiye'nin bölgeye gelişini beklemesi ve bu bölgenin Türkiye sınırına da yakın olması, sahanın motorize birlik harekatına müsait olması kuvvet prensibinin ivmesini daha da artıracaktır. Özellikle Bayraktar TB-2 gibi İHA'ların harekat öncesi ve harekat esnasında aldığı görüntüler, kuvvet kullanımındaki bazı taktik belirsizlikleri birer birer ortadan kaldıracaktır. Bu harekatın, belirsizlikleri daha önceden belirli hale getiren TSK'nın başarılarının tarihe mal olacağı bir harekat olacağı kuvvetle muhtemeldir. Fakat yine de harekatın nasıl cereyan edeceğinin kestirilmesi zor. Bunun sebebi, harekatın sadece askeri değil, aynı zamanda diplomatik ve siyasi gelişmelerin etkisine açık olması. Her halükarda Genelkurmay Başkanlığı'nın Harekat Başkanlığı biriminin bölgeye en küçük detaylarıyla hakim olduğu muhakkaktır.

[A. Sefa Özkaya harp tarihi, askeri strateji ve İstanbul uzmanıdır]