Filipinler'de 40 Yıllık Çatışmada Barışa Doğru

Filipinler'de hükümet güçleri ile Müslüman halk arasında yaklaşık 40 yıldır devam eden çatışmaları sona erdiren tarihi anlaşmanın ilk adımı Salı günü atılıyor.

Filipinler'de hükümet ile Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MİKC) arasında varılan barış anlaşmasının hayata geçirilmesi için geri sayım başladı.

Hükümet ile MİKC arasında Mart 2014'te imzalanan anlaşma kapsamında, Salı günü yapılacak sembolik törenle MİKC elindeki silahların yüzde 5'ini uluslararası gözlemcilerin de yer aldığı bağımsız silah bırakma komisyonuna teslim edecek.

Cotabato'da yapılacak ve MİKC'e bağlı Bangsamoro İslami Silahlı Kuvvetleri'nden 145 kişinin silah bırakacağı törene Devlet Başkanı Benigno Aquino da katılacak.

Anlaşma göre, MİKC'in silah bırakması karşılında merkezi hükümetin uzantısı niteliğinde olan Mindanao Özerk Bölgesi lağvedilerek yerine daha geniş siyasi, sosyal ve kültürel haklara sahip yeni bir özerk bölge tesis edilecek. Daha geniş bölgeyi kapsayacak Bangsamoro Siyasi Birimi, yeraltı kaynaklarının tasarrufu konusunda da söz sahibi olacak.

Kendi kendini yönetme hakkına kavuşacak yeni siyasi yapının şekli ve büyüklüğü, bölgede yapılacak referandum sonunda ortaya çıkacak.

Sürecin Mayıs 2016'da yapılacak genel seçimlere kadar tamamlanması planlanıyordu ancak yaşanan gecikmeler nedeniyle bunun bir yıl daha sarkabileceği belirtiliyor.

Anlaşma ile yaklaşık 40 yıldır süren ve 120 binden fazla insanın hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan çatışma sona ermiş olacak.

Barış süreci, tarafların temsilcilerinin yanı sıra bağımsız gözlemcilerin de yer alacağı çeşitli komisyonlar tarafından izlenecek.

Bunlardan en önemlisi, başkanlığını Türkiye'nin Manila Büyükelçisi Haydar Berk yapacağı silahsızlanma komisyonu. MİKC'nin takvim çerçevesinde silah bırakmasını ve bırakılan silahların gözetimini üstlenecek komisyonda taraflardan birer temsilcinin yanı sıra Norveç ve Brunei'den de gözlemciler yer alacak.

Türkiye'den İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı Genel Başkan Yardımcısı Hüseyin Oruç'un yer alacağı bağımsız izleme heyeti ise tarafların anlaşma şartlarına uygun hareket edip etmediklerini denetleyecek. Toplam 5 kişiden oluşacak heyette tarafların temsilcilerinin yanı sıra ABD ve Avrupa Birliği'nden de isimler görev yapacak.

Türkiye'nin arabuluculuk konusundaki çabalarına dikkat çeken Oruç'un verdiği bilgiye göre, süreçte aktif rol oynayan Türkiye, izleme heyeti ve silah bırakma komisyonu gibi iki önemli enstrüman aracılığıyla barışın gelmesine katkıda bulunuyor.

"Ortak Normalleşme Komisyonu"nun yanı sıra "Adalet ve Uzlaşma Geçiş Komisyonu" da süreçte rol alacak.

Direnişin 40 yılı

Ülkenin güneybatısında Palawan, Mindanao ve Sulu adalarında yaşayan ve kendilerini Bangsamoro olarak adlandıran Müslüman halk, hükümet baskıları nedeniyle 1972 yılında direniş hareketi başlattı. Bu hareket 1976'da Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MUKC) adını aldı.

O dönemde MUKC, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) tarafından Müslüman bölge halkının temsilcisi olarak tanındı ve 1977'de teşkilata gözlemci statüsüyle kabul edildi.

Yaşanan çatışmaları sona erdimek için Filipinler hükümeti ile MUCK arasında 1976'da "Trablus Anlaşması" imzalandı ancak hükümetin takındığı isteksiz tutum nedeniyle anlaşma hayata geçirilemedi.

Anlaşma MUCK içerisinde ayrışmaya sebep olurken, muhalefet eden üyeler Selamet Haşim liderliğinde zaman içerisinde Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MİKC) olarak örgütlendi.

MUCK, 1987'de hükümetin önerdiği yarı özerkliği kabul etti ancak teklife karşı çıkan MİKC ile hükümet arasındaki çatışmalar sürdü. Zaman içinde MUCK güç kayberken, MİKC giderek daha da etkin hale geldi.

MİKC ile hükümet arasında yürütülen müzakereler neticesinde 1996 yılında Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi'nin bugünkü siyasi yapısını ve yasal çerçevesini oluşturan Nihai Barış Anlaşması imzalandı. Çatışmaların sürmesi üzerine Filipinler ordusu anlaşmayı tanımadığını açıkladı. Belli aralıklarla devam eden görüşmelere İİT de müdahil oldu. İİT bünyesinde kurulan Güney Filipinler Barış Komitesi'nde Türkiye de yer aldı.

Görüşmelerin en önemli gündem maddesini oluşturan "ata toprakları" konusu oluşturdu. Ağustos 2008'de paraflanan anlaşma metni Filipinler Yüksek Mahkemesi tarafından anayasaya aykırı bulundu. Bunun üzerine görüşmeler sonuçsuz kalırken, çatışmalar sürdü.

Müzarekere süreci

Temmuz 2009'da taraflar arasında ateşkesin sağlanmasıyla barış müzakereleri yeniden başladı. Sürece uluslararası destek sağlanması amacıyla "Uluslararası Temas Grubu" oluşturulması konusunda uzlaşıldı.

Ekim 2012'de hükümet ile MİKC arasında "Bangsamoro Çerçeve Anlaşması", Mart 2014'te ise daha kapsamlı anlaşma olan "Bangsamoro Barış Anlaşması" imzalandı.

Kalıcı çözüme temel teşkil eden "Bangsamoro Temel Yasası"nın tamamlanması için çalışmalar devam ediyor.

Geçiş Komisyonu tarafından hazırlanan yasanın taslağı Devlet Başkanlığı tarafından 10 Eylül 2014 tarihinde Filipinler Kongresi'ne sunuldu. Sonucun ekim ayında çıkması bekleniyor.

Bölgedeki diğer örgütler

Bu arada süreç içinde bölgede iki ayrı örgüt daha ortaya çıktı. Bunlardan 1991 yılında kurulan Ebu Seyyaf, Jolo ve Basilan adalarında faaliyet gösterirken, Bangsamoro İslami Özgürlük Hareketi olarak da bilinen Bangsamoro İslami Özgürlük Savaşçıları (BİÖS) Mindanao'da üslendi.

MİKC'den ayrılan bir grubun kurduğu, Ameril Umbra Kato liderliğindeki BİÖS, bölgenin tam bağımsızlığını istiyor ve Bangsamoro Barış Anlaşması'na karşı çıkıyor. Filipinler'in güneybatısında cinayet, adam kaçırma, gasp ve uyuşturucu kaçakçılığı gibi şiddet eylemlerine başvurduğu bilinen Ebu Seyyaf, ABD, Avustralya, Kanada, Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere ve BM tarafından terörist bir örgüt olarak kabul ediliyor.