İngiliz İstihbaratının Fişlediği Cumhuriyet

İngiltere'nin süper güç olduğu yıllarda Cumhuriyet'in kurucularının, komutanlarının, diplomatlarının, sanatçılarının hakkında İngiliz istihbaratının tuttuğu gizli kayıtlara yer veren 'Fişlenen Cumhuriyet', İngiliz istihbaratının fişlemelerle cumhuriyet nesli hakkında tuttuğu kayıtlar pek çok kişi hakkında çok ilginç bilgiler veriyor. Türkiye Cumhuriyeti'nin yeni kurulduğu yıllarda, İngiliz İstihbarat raporlarından çıkarılarak Uluslararası Antalya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Cihat Göktepe ile Balıkesir Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Özdemir tarafından hazırlanan eser, İngilizlerle ilişkilerinin tarihî seyrini 1930 - 1950 yıllarına ait İngiliz arşivinde yer alan 'bizimkilerle' ilgili bilgileri okurlara sunuyor.

İngiltere'nin süper güç olduğu yıllarda, İngiliz istihbaratının tuttuğu gizli kayıtların yer aldığı 'Fişlenen Cumhuriyet' kitabında, fişlenen şahısların kısa geçmişi, başarıları, başarısızlıkları, İngiltere hakkındaki düşünceleri, eşleri, zaafları ve fişleyenlerin şahsi yorumlarına yer veriliyor. Uluslararası Antalya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Cihat Göktepe ile Balıkesir Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Necatibey Eğitim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Bülent Özdemir tarafından hazırlanan eserde Sultan Vahdeddin'den Mustafa Kemal Atatürk'e, İsmet İnönü'den Adnan Menderes'e, Nazım Hikmet'ten Şükrü Saraçoğlu'na kadar birçok ünlü komutanın, diplomatın ve edebiyatçının, kişiliği, karakteristik ve fiziksel özellikleri, geçmişi ve başarıları İngiliz istihbaratçılarının notlarından aktarılıyor.

Mustafa Kemal: Akıcı bir hitabeti, biraz da kişisel cazibesi var

İngiliz istihbaratı, Mustafa Kemal Atatürk'ü şu şekilde kayıt altına alıyor; "…Arnavut bir baba ve Türk bir anneden 1880'de dünyaya geldi. 1,75 boyunda, solgun bir cilde sahip. Sabit bir yüz ifadesi ile birlikte gri gözleri var. Güçlü, düzenli özelliklere sahip... Şu sıralar şişmanlığa meyilli. Etkileyici, akıcı bir hitabeti ve biraz da kişisel cazibesi var… Hayatına ait kayıtlar, liderlikten öte sert bir yönetici olduğunu, süper beyinleri kıskandığını ve muhalefete katlanamadığını gösterir. İlk zamanlardan beri içkiyle arası iyidir ancak güçlü bir irade ve yapıya sahiptir. Çarpıcı ve otoriterdir ama onu vatansever veya dürüst olmamakla suçlamak doğru olmaz.

İsmet İnönü'yü ise; "…Başbakan olmasından sonra 1925 Ağustos'unda Latife Hanım'dan boşanmasına karşı çıkması sebebiyle Gazi ile ilişkilerinin gerildiği söylendi. Bu söylenti asılsız çıktı ve mevkii eskiden olduğu gibi güçlü kaldı. Lozan'da, kendisinin inatçı ama yetenekli bir delege olduğunu gösterdi. Kibar ve kızgınlığını hiç göstermez. Ama yenilgiden hoşnut olmaz…"

Sıcağı Sıcağına Tarih

"Fişlenen Cumhuriyet", olayların üzerinden uzun bir zaman geçtikten sonra kaleme alınan hatıratların kullanıldığı çalışmalardan ayrı olarak, Türkiye Cumhuriyeti'nin yeni kurulduğu yıllarda tutulan, tabir caizse 'sıcağı sıcağına' oluşturulan, istihbarat raporlarından yola çıkılarak hazırlanıyor. 'Türkiye Cumhuriyeti'nin yeni kurulduğu yıllar' olarak belirtilen zaman aralığı, İngiltere'nin dünya siyasetini yönlendirdiği ve şekillendirdiği bir zaman aralığına denk geliyor. Dolayısıyla dünya siyasetinin bu baş aktörünün, Türkiye Cumhuriyeti'nin önde gelen şahsiyetleri hakkında raporlar hazırlaması, bu raporlar ışığında Türkiye Cumhuriyeti'ne yönelik politika ve stratejilerini belirlemesi de kitabı, dönemi anlamak açısından sadece tarihçiler için değil, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler alanlarında çalışanlar için, de önemli bir kaynak haline getiriyor. Kitabın giriş bölümünde, ana hatlarıyla Türk-İngiliz ilişkilerinin tarihi seyri ortaya koyuluyor. Akabinde 1930 ve 1947 - 1950 olmak üzere iki dönem halinde Türkiye Cumhuriyeti'nin önemli şahsiyetleriyle ilgili yapılan fişlemeler paylaşılıyor. Raporları hazırlayan İngiliz görevlilerinin, raporlarda yalnızca bir durum tespiti yapmakla yetinmeyip, raporların son kısımlarına kısaca şahsî görüşlerini ve şahıslarla ilgili kişilik tahlillerini de eklediğini görüyoruz ki, bu ayrıntı belgeleri ve onlar aracılığıyla ulaşılacak bilgileri zenginleştiren, önemli bir unsur olarak karşımıza çıkıyor. Fakat istihbarat raporlarındaki her bilginin mutlak doğru olarak kabul edilmemesi gerçeğinden hareketle bu çalışmada isimleri geçen tarihî şahsiyetlerin bazıları hakkındaki ithamların, tamamen İngiliz belgelerinde yer alan o döneme ait değerlendirmeler olduğunu da unutmamak gerekiyor.

Fişlenen ünlüler arasında kimler yok ki!

Sultan Vahdeddin, Damat Ferit Paşa, Ali Fuat Cebesoy, Falih Rıfkı Atay, Fevzi Çakmak, Hüseyin Cahit Yalçın, İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Mustafa Kemal, Şükrü Saraçoğlu, Halide Edip Adıvar, Saffet Arıkan, Celal Bayar, Refet Bele, Osman Bölükbaşı, Ziyad Ebüzziya, Nihat Eğriboz, Nihat Erim, Mahmut Şevket Esendal, Hüsrev Gerede, Kasım Gülek, Nazım Hikmet, Tevfik İleri, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Lütfi Kırdar, Adnan Menderes, Nadir Nadi, Sedat Simavi, Kazım Taşkent, Behçet Uz, Fatin Rüştü Zorlu… Bu isimler, kitabın içeriğinde yer alan fişlenmiş onlarca kişiden en meşhurları olarak dikkat çekiyor.