Orta Asya'dan Anadolu'ya "Taşınan" Kilim

CANAN TÜKELAY - Afyonkarahisar'da, koyun yününden ip ve kök boya ile dokunan "Bayat kilimi", binlerce yıllık motifleri ile Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya taşıdığı kültürel zenginliği yansıtıyor.

Oğuzlar'ın Bayat boyundan insanların yaşadığı Bayat ilçesinde, Kaymakamlık desteği ile kilim dokumacılığı usta ellerde devam ettiriliyor.

Kaymakamlığın öncülüğünde yeniden eski canlılığına kavuşan kilim dokumacılığı, yöre halkı için önemli bir geçim kaynağını oluşturuyor.

Dağlardan toplanan pinar, palamut ve mazı bitkisi gölgede kurutuluyor. Daha sonra kazanlara iple beraber konulup kaynatılıyor. 24 saat kazanda bekleyen ipler, askıya asılarak kurumaya bırakılıyor. Kurutulan ipler tezgahlarda hünerli ellerde dokunarak yün kilim haline getiriliyor.

- Kök boya ile boyanıyor

Bayat Kaymakam Vekili Ahmet Nuri Demir, AA muhabirine yaptığı açıklamada, tüm Türk boylarının "genlerinde bulunan" dokumacılığın Bayat boyunda gelişmiş olduğunu söyledi.

Bayat kilimini bugüne kadar taşıyan en önemli özelliğinin kök boyayla yapılması olduğunu vurgulayan Demir, "Doğadan toplanan ot, çiçek ve meyveler burada ustamız tarafından işlenerek kök boya haline getirilir. Daha sonra yine buranın köylerinden gelen koyun yünlerine bu boya ile renkleri verilir." diye konuştu.

Kök boya ile boyanan iplerin ince işçilikle kilime dönüştürüldüğünü anlatan Demir, şöyle devam etti:

"Yün ipler Bayatlı kadınlarımız tarafından el emeği göz nuru ile kilime dönüşür. Bayat kilimlerinin en önemli özelliği uzun ömürlü olmasıdır. Dokuması çok zordur. Dokuyucusu da azdır. Şu an sadece 6-7 dokuyucumuz kaldı. Sadece bir kök boya ustamız var. Kaymakamlık olarak boya ustası ve dokuyucu sayısını arttırmaya çalışıyoruz."

"Uluslararası fuarlara katılıyoruz"

Demir, Bayat kiliminin yüzlerce yıldır "avşar güzeli", "seleser", "bindallı", "bıtıraklı", "ejderhalı" ve "burçaklı" gibi 12 model ile dokunduğuna işaret ederek, şöyle konuştu:

"Kilim motiflerinde kadınlarımızın gönlünden geçen, doğada, çevrede gördükleri, yaşadıkları üzüntüleri, sevinci, sıkıntılar yansıtılır. İlk dokunduğu dönemde kullanılan 12 model günümüzde de korunmaktadır. Bunların dışına çıkmadan şu anda kadınlarımız aynı modelleri aynı duygularla işlemeye devam etmektedir. Uluslararası fuarlara katılıyoruz. Birçok yerde 'Bayat kilimi' diye satılan sentetik boyalarla yapılmış kilimler görüyoruz. Bunu özellikle turistik yerlerde satıyorlar. Ama Bayat kilimlerine şu an en orijinal haliyle ulaşılacak yer Bayat ilçemizdir. Ankara-Afyonkarahisar kara yolu üzerinde bulunan kilim atölyemizden bu kilimler temin edilebilir."

Bayat Sosyal Yardımlaşma Dayanışma Vakfı Müdür Vekili Emine Sökmen de Bayat Kilim Atölyesi'nde Bayat boyuna özgü kilimleri dokumaya devam ettiklerini aktardı.

Bayat kiliminin coğrafi işaret tescilinin alındığını dile getiren Sökmen, şunları kaydetti:

"Kilim atölyesinde dokunan kilimleri genellikle kilimin ve kök boyanın ne demek olduğunu bilen insanlar alırlar, hediye ederler. Evlerinin baş köşesine asarlar. Kilimlerimize kilimin gerçek değerini bilenler ilgi gösterir. İlçemizi ziyarete gelenler, önce Bayat kilimlerimizin halılar ve diğer kilimlere göre çok pahalı olduğunu söylüyor. Ama kilimlerimizin yüzde yüz kök boya ile dokunduğunu, renk ve motiflerini 120 yıl koruduğunu öğrenince şaşırıyorlar. Bayat kilimini, gerçek kilimin ne olduğunu bilenler alıyor."