Bombalar Kültür Mirasını da Yok Ediyor

TUĞBA ÖZGÜR DURMAZ - Son yıllarda çatışmalar, iç savaşlar ve işgallerle Suriye, Mısır, Libya, Tunus, Mali gibi kan ve gözyaşının dinmediği coğrafyalarda kültür varlıkları da büyük zarar görüyor.

Savaşın acısını yaşayan coğrafyalarda, medeniyet tarihinin önemli eserleri arasında yer alan camiler, türbeler, çarşılar, kütüphaneler, müzeler ve kiliselerin yanı sıra antik çağdan kalma eserler de silahların hedefinden kurtulamıyor.

İslam dünyasının manevi çekim noktaları, yüzlerce yıl yangın, sel, deprem ve savaşlardan sağ çıksa da modern çağın "mertliği bozan" silahlarıyla baş edemiyor.

-Dünyanın en eski camileri harap oldu

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), geçen yıl Suriye'deki dünya miraslarının gördüğü zararın tespit edilmesi için bir heyet oluşturdu, yaklaşık 2 ay önce de Tarihi Şam, Bosra, Halep kentleri, Palmyra bölgesi, Selahaddin Kalesi ve Suriye'nin kuzeyindeki tarihi köyler, "Tehlike Altındaki Kültürel Miras" listesine alındı.

Dünya çapında yapılan uyarıların fayda sağlamadığı Suriye'de, iç çatışmanın başladığı zamandan beri bugüne kadar bine yakın cami zarar görürken bir kısmı da yıkıldı. Türbeler, müzeler, tarihi çarşılar ve evler de harabeye döndü.

Zarar gören yerler arasında, gerek Müslümanlar gerekse Hıristiyanlar için önem arz eden, Hz. Yahya ve Selahattin Eyyubi türbeleri ile Hz. Hüseyin'in başının defnedildiği yerin de bulunduğu Emevi Camisi yer alıyor. Camideki paha biçilemeyen birçok el yazma Kur'an-ı Kerim'in kaybolurken, hem rejim güçleri hem muhalifler tarafından siper olarak kullanılan cami, ibadet edilemez hale geldi.

Dünya Kültür Mirası listesindeki Halep'in ünlü ve eski camilerinden Hz. Zekeriya Camisi'nin bin yıllık 45 metre uzunluğundaki minaresi yerle bir oldu. Camide, Hz. Zekeriya'nın türbesinin yanı sıra Hz. Muhammed'in sakal-ı şerifi ve dişinin de bulunduğu kutsal emanetlerle İslam tarihi açısından kıymet biçilemeyen çok sayıda el yazması ve Kur'an-ı Kerim yer alıyordu.

Suriye ordusuna ait savaş uçakları Busra'daki Hz. Ömer Camisi'ni de yerle bir etti. İslam'ın ikinci halifesi Hz. Ömer döneminde yaptırılan caminin yerinde artık moloz yığınları var.

-İslamın yenilmez komutanın türbesi, iç savaşa teslim

Humus'un Halidiye bölgesinde, seyfullah (Allah'ın kılıcı) namıyla anılan Halid bin Velid'in ebedi istirahatgahının bulunduğu Halid Bin Velid Camisi'nin kubbesi ve minaresi atılan havan topu ve roketlerle  hasara uğradı.

Dünya tarihinde hiç savaş kaybetmemiş nadir komutanlardan biri olarak ünlenen ve İslamiyeti kabul etmesinin ardından yüzü aşkın savaştan zaferle çıkan Halid bin Velid'in 1371 yıllık türbesi, yıkılarak, harabeye döndü.

-Heybetli kaleler, kalabalık çarşılar hayalet kent gibi

Dünyanın en büyük kalelerinden biri olarak kabul edilen ve UNESCO Dünya Mirası Listesinde yer alan Halep Kalesi'nin girişi atılan top mermileri nedeniyle zarar gördü.

Selahattin Kalesinin surları da bölgede açılan ateş sonucu yıkıldı.

Ortaçağdan beri ticaretin merkezi, Halep'in tarihi Osmanlı çarşılarında bir zamanlar alışveriş yapıldığına, pazarlıların kıyasıya sürdüğüne inanmak neredeyse imkansız. Günün her saatinde kalabalıkların bulunduğu çarşılarda artık sessizlik ve hüzün hakim.

Halep'te 17. yüzyılda inşa edilen antik Yunan, Roma, Bizans ve erken İslam dönemlerinden eserlerin bulunduğu müze hava saldırısında zarar gördü.

İdlib'te yer alan ve Ortadoğu'nun en büyük mozaik koleksiyonunun bulunduğu Alma Arra Müzesi de savaştan nasibini aldı.

-Yüzyılların hafızası yazma eserler yakıldı

Mali'de 15. yüzyıldan beri ilim merkezi olan ve İslam kültürünün Afrika'daki en nadide örneklerine ev sahipliği yapan Timbuktu'da meydana gelen çatışmalar, kütüphanelerin yanması, binlerce yazma eserin kaybolması ve medreselerin tahrip edilmesiyle sonuçlandı. Çok sayıda türbe de yıkıldı.

Ahmet Baba Kütüphanesi'ndeki 38 bin 830 yazma eserin, yaklaşık 10 bini, iç savaşta yakılırken, 26 bini ise güvenlik nedeniyle başkent Bamako'ya nakledildi.

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Mali'nin  kültür mirasının yenilenmesi ve Timbuktu'daki el yazması eserlerin korunması için ortak çalışma başlattı.

Tunus'ta da iç karışıklıklar sonucu 8 ayda 38 türbe yıkıldı.

Libya'da Karamanlı Ahmet Paşa Cami avlusundaki Osmanlı eserleri ve eski mezarlar da harap edildi.

-Yaşananlar ilk değil

Mısır'da, yaklaşık 3 yıl önce Mısır Müzesi saldırıya uğramış ve  2 mumyanın kafası kopartılmış, 10 eser kırılmış, aralarında Tutankamon koleksiyonundan da parçaların bulunduğu 33 eser çalınmıştı.

Irak'ta Saddam Hüseyin rejiminin yıkılmasının ardından Ulusal Müze'deki, M.Ö. 2000'li yıllara kadar uzanan Mezopotamya eserleri yağmalandı. ABD'nin Irak'ta bulunduğu süre zarfında Irak'tan yaklaşık 15 bin tarihi eser kaçırıldı. Bugüne kadar Irak'a yaklaşık bin 200 eser iade edildi.

Irak'taki Babil İmparatorluğu'ndan kalan Ur Zigurratı, Ebu Hanife, Hulafa El Raşid ve Seyyedoşada camileri ABD askerlerinin roketleriyle hasar gördü.

Afganistan'da Taliban, put oldukları gerekçesiyle 6'ncı yüzyıldan bugüne gelen Bamyan Buda heykellerini dinamitle yıktırdı.

Bosna-Hersek'te başlayan iç savaş sırasında 427 yıldır şehri birbirine başlayan Mostar Köprüsü Sırp ve Hırvatların saldırılarıyla 1993'te yıkılmıştı. Türkiye'nin girişimleriyle 1997'de aslına uygun olarak yeniden yapımına başlanan köprü, 2004'te törenle hizmete açılmıştı. - Ankara