Uluslararası Af Örgütü, İran'da benzin fiyatlarının yükseltilmesiyle başlayan protestolarda en az 106 kişinin hayatını kaybettiğini aktardı.

Birleşmiş Milletler ise daha önce yaptığı açıklamasında onlarca kişinin hayatını kaybettiğini belirtmişti.

İran'da en az yüz şehirde yaşanan protestoların ardından internete erişim engellendi, o yüzden ülke içinden haber almakta zorluk yaşanıyor.

İran'daki protestolar ile ilgili bilinenleri beş başlıkta derledik.

1. İran'da protestolar neden başladı?

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, geçen hafta Perşembe günü yapılan açıklamada benzin sübvansiyonlarının kaldırıldığını açıkladı.

Bu da benzin fiyatlarının bir önceki güne göre yüzde 50 yükselmesine yol açtı.

Kimi yerlerde benzin fiyatlarında yüzde 200'lük bir artış yaşandı.

Hükümet, bu sübvansiyonların yılda 2,5 milyar dolar maliyete yol açtığını ve kaçakçılık için fırsat yarattığını söylüyerek bu kararı devlet gelirlerini artırmak için değil devlet sübvansiyonlarındaki karışık durumu çözümlemek için aldıklarını belirtti.

Bunun üzerine başlayan gösterilerde Uluslararası Af Örgütü'ne göre 21 şehirde en az 106 kişi hayatını kaybetti.

Yetkililere göre en az bin kişi gözaltına alındı.

İranlı gazeteciler, güvenlik güçleri tarafından 100 kişinin vurulduğunu söylerken ailelerin yakınlarının cesetlerini almasına izin vermediği ifade edildi.

İran'dan sosyal medyaya düşen videolarda belediye binalarının ve bankaların ateşe verildiği ve büyük trafik sıkışıklıklarının yaşandığı görüldü.

Çatışmaların başkent Tahran'dan ziyade en çok Şiraz ve Ahvaz şehirlerinde yaşandığı belirtildi.

İran devlet ajanslarına göre Pazartesi günü yapılan haberlerde 100 banka ve 57 dükkanın ateşe verildiği aktarıldı.

Sadece İsfahan'da 69 bankanın kundaklandığı ifade edildi.

İran istihbarat servislerine göre 87 bin 400 kişi protestolara katıldı.

Devlet medyası, Çarşamba günü yayınladığı görüntülerde ise binlerce kişinin hükümete destek vermek için farklı şehirlerde gösteriler düzenlediğini kaydetti.

2. Hükümet nasıl cevap verdi?

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Çarşamba günü yaptığı açıklamada "yabancı güçler" tarafından körüklenen gösterilere karşı İran devletinin zafer kazandığını söyledi.

İran'ın Birleşmiş Milletler misyonu ise isim vermeden Uluslararası Af Örgütü gibi kurumların ölen protestocuların sayısına dair yaptığı açıklamalara atıfta bulunarak bunların "spekülatif" olduğunu belirtti.

Yarı resmi Fars haber ajansı ise gözaltına alınanlar arasında çifte vatandaşların olduğunu iddia etti. Gözaltına alınan üç adet Türk, Alman ve Afgan çitfe vatandaşının protestoları körüklediği, yabancı istihbarat servisleri tarafından eğitildikleri ve fonlandıkları, ülkenin altyapısını yok etmek ve sivil itaatsizlik başlatmak amacında oldukları öne sürüldü.

Bu çifte vatandaşların sabotajda bulunmak için özel ekipmanı olduğu aktarıldı.

İran'ın Birleşmiş Milletler misyonu hayatını kaybedenlerle ilgili çıkan haberler için ise spekülatif ve güvenilmez diyerek hükümet tarafından teyitlenmeyen raporlara itimat edilmemesi gerektiğini belirtti.

İran'ın dini lideri Ayatullah Ali Hamaney ise Salı günü yaptığı açıklamada protestoların bir güvenlik meselesi olduğunu, popüler bir hareket olduklarının söylenemeyeceğini ve bu hareketin üstesinden başarıyla gelindiğini söyledi.

Hükümet aynı zamanda benzin fiyatlarında yapılan zamla 60 milyon İranlıya ulaştırılması sözünü verdiği mali yardımları Pazartesi günü dağıtmaya başladı.

Benzinden kesilen sübvansiyonlarla yardım almaya hak kazanan memurlar, işçiler ve emeklilerin banka hesaplarına aylık olarak 13-48 dolar arasında değişen bir miktar yardım aktarılacak.

İran Hükümet Sözcüsü Ali Rabiei, insanların protesto etmeye hakkı olduğunu ancak olayları karıştırmak isteyenlere izin verilmeyeceğini söyledi.

İran Cumhuriyet Muhafızları ise gerekirse insanların huzurunu ve güvenliğini sağlamak için kararlı adımlar atacaklarını aktardı.

3. İnternet kesintisiyle ilgili neyi biliyoruz?

Bir sivil toplum kuruluşu olan ve internete uygulanan blokajları takip eden Netblocks internet sitesi, 16 Kasım'da attığı tweetinde İran hükümetinin interneti kestiğini teyitleyerek ülkede internet aktivitesinin sadece yüzde 7'sinin gerçekleştiğini açıkladı.

Çarşamba günü ise bu oranın 90 saatin ardından sadece yüzde 5 olduğu aktarıldı.

İran'ın internete erişimi kesmesiyle protestocuların sosyal medyada gösterilerden görüntülerin yüklenmesi engellendi.

Pazartesi günü ülkenin iletişim bakanı olan Muhammed Cevad Azari Cehrumi, ülkenin internet erişiminin tekrar sağlanabilmesi için çalıştıklarını söyledi.

Çarşamba günü itibarıyla ise İran'ın büyük haber sitelerinin çoğu tekrar erişime açıldı.

İranlı milletvekili Tayyebeh Siyvaş ise işini internet ve online iletişim kanalları üzerinden yürüten kişiler için internete erişim sağlanmasının hayati olduğunu söyledi.

İnternete erişimin kısıtlanmasını 'modern sıkıyönetim' olarak tanımlayan Siyvaş, hükümete seslenerek 'huzurun sağlandığı şehirlerde' internetin tekrar erişime açılması gerektiğini söyledi.

Siyvaş aynı zamanda devlet güvenlik konseyi tarafından 24 saatliğine başlatılan internet kesintisinin halen devam etmesini de eleştirdi.

Meclisin ulusal güvenlik ve dış politika üyelerinden Abulfaz Hasanbeyi, ayaklanmanın 'önde gelen etmenleri bastırıldıktan sonra' internetin önümüzdeki günlerde açılacağını aktardı.

Hasanbeyi, göstericilerin birbiriyle internet üzerinden iletişim kurduğunu belirtti.

Devlet Güvenlik Konseyi'nden Muhammed Cevad Kolivand ise güvenliğin ülke için en önemli konu olduğunu, bunun için gerekirse diğer her şeyin feda edilebileceğini belirtti.

4. Protestolar ile ABD yaptırımlarının ilişkisi ne?

ABD'nin 2015 yılında yapılan nükleer anlaşmadan çekilmesi ve yaptırımları tekrar uygulamaya koyması ile beraber zaten zorlanmakta olan İran ekonomisinde sarsıntı büyüdü.

Para biriminin değer kaybetmesi, ekmek, pirinç ve diğer temel maddelerde fiyatların yükselmesi uzun zamandır İran halkı için maddi zorluklar yaratıyor.

Hükümetin petrol fiyatlarına zam yapmasının sebeplerinden biri de bu.

Hükümet, petrol sübvansiyonlarını keserek yılda 2,5 milyar dolar biriktirmeyi, bunun da 18 milyon aileye daha, toplamda 60 milyon İranlıya yardım yapılması anlamına geleceğini belirtiyor.

Bu adım IMF (Uluslararası Para Fonu) tarafından hükümet bütçesinin dengelenmesi için önerilmişti.

İran sağladığı sübvansiyonlar sayesinde dünyanın en ucuz petrolünün satıldığı ülkelerden biri.

Ancak seçmenler, yolsuzluktan bunaldığı için bu gelecek ekstra paranın topluma özellikle de yoksullara ulaşmasında sıkıntı yaşanacağını düşünüyor.

İran'ın planlama ve bütçe kurumunun başında bulunan Muhammed Bayer Nobakt ise detayları vermeden bu paranın yoksullara ulaşacağında ısrar etti.

5. Diğer ülkeler ne tepki verdi?

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, İran'da yaşanan olaylarla ilgili olarak, "Son günlerde İran'da yaşanan olayların bir an önce bitmesini ve İran'ın huzura kavuşmasını diliyoruz." dedi.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ise göstericilere yönelik olarak ateş açılmasından 'derin bir şekilde kaygı duyduklarını' belirtti.

Fransa, İran'da protestolar sırasında insanların hayatlarını kaybettiğine dair çıkan haberlerden ötürü kaygı duyduklarını aktardı.

Suudi Arabistan Kralı Salman bin Abdülaziz el Suud, İran'a "kendi insanlarına zarar veren genişlemeci politikalardan vazgeçmesi" çağrısında bulundu.

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ise tweetinde İran halkına, "ABD sizinle" mesajı verdi.