El-Câhız'ın Hayatı Etkileşim Yayınları'nda Kitaplaştı

"Lafız mânasıyla, mâna da lafzıyla yarışmadıkça; lafız kulağına dokunmadan önce, mâna kalbine vâsıl olmadıkça, hiçbir söz belâgat ismine layık olmaz."

Arap edebiyatı denilince şüphesiz ilk akla gelen isimlerden biridir el-Câhız. Basra'nın İslam alemine kazandırdığı en önemli belagat alimi olan el-Câhız'ın doğum tarihi kesin olarak bilinmiyor fakat Hicri 150-160 yılları arasında doğduğu tahmin ediliyor. el-Câhız, Basra gibi ilim-irfan kentinde ilmi kişiliği oluşmuş, çeşitli mensubiyetlerle ilişki içerisine girmiş bir isimdir. Dönemin en önemli alimlerinden Ebû Ubeyde, el-Asmaî, en-Nazzam gibi isimlerden dil ve edebiyat dersleri almıştır.

KURAN-I KERİM BELAGÎ BİR ÜSLUPLA İNMİŞTİR

Belâgat ilmi, Arap edebiyatında önemli bir konuma sahiptir. Önemini, Kur'ân-ı Kerim'in belâgî bir üslupla inmiş olmasından alır. Belâgat ilminin konusu, Kur'ân-ı Kerim'in kendisiyle indiği edebi sanatlardan alır. Belâgat ilminin tarihini inceleyen bir kimse, bu ilmin temellerinin tesisinde el-Câhız'ın oynadığı rolü göz ardı edemez. O, el-Beyan ve't-Tebyîn eseriyle hem belâgat ilmin ilk eserinin yazarı olmakla ünlenmiş hem de belâgat ilminin kurucusu sayılıyor.

Semira Karuko'nun kaleme aldığı el-Câhız ve Belâgat kitabı, Arap belâgatini ve onun kurucusu olarak tanınan el-Câhız'ı ele almaktadır. el-Câhız ve Belâgat kitabı el-Câhız'ın belâgat ilmi üzerine ele aldığı 'el-Beyan ve't-Tebyîn' eserini esas alarak, belâgat ilmi konusunda ortaya koyduğu esasları, Arap belâgatindeki yetkinliği, kendisinden sonra gelen belâgatçileri nasıl etkilediği üzerinde duruyor. Çalışmada el-Câhız'ın belagat ilmi üzerine görüşlerini ele alınmadan önce, belâgat ilmini, tarih sürecindeki gelişimini üzerinde ayrıntılı bir şekilde duruluyor.

ARİSTO'YA REDDİYELER YAZAN ALİM: el-CÂHIZ

Eserde el-Câhız'ın hayatı ve ilmi kişiliği üzerine detaylı bir bilgi de veriliyor. el-Câhız'ın hayatında dikkat çeken en önemli yönü künyesiyle değil de lakabıyla tanınıyor olmasıdır. Kendisini sevmeyenlerin 'patlak göz' manasında 'el-Câhız' lakabıyla anılmasıyla bu şekilde tanınmaya başlıyor. İlmi kişiliği üzerine dikkate değer en önemli yönleri delillerini sunmadaki eşsiz zekâsı, akılcı ve şüpheciliği, insan ve tabiata dair gözlemciliği, her husustaki tutarlı tenkitçiliği ve hangi alanda eser yazıyor olursa olsun edebî bir tat bırakıyor olmasıdır. Aristo gibi bir filozofa reddiyeler yazacak kadar derin bir ilme vakıf olması da el- Câhız'ın düşünce alanındaki önemini anlaşılıyor.

Belâgat alanında ilk müstakil eser olma özelliğine sahip olan el-Beyân ve't-Tebyîn adlı eseri telif eden el-Câhız'ın kitabını da ayrıntılı bir şekilde ele alan Karuko, bu eserin diğer belâgat kitaplarda dağınık ve adeta toz halinde serpiştirilmiş belâgatla ilgili bilgileri, görüşleri ve incelemeleri bir araya getirdiğini ve bunlara kendi düşüncelerini de kattığını vurguluyor.
el-Beyân ve't-Tebyîn kitabının edebi ve tarihi kıymeti üzerinde de durulan çalışmada, eserin belâgat üzerine müstakil bir kitap olması ve kaybolma yüz tutmuş belâgi kaidelerin bir araya toplanmış oluşu nedeniyle edebî bir değerinin olduğu ifade ediliyor.

YUNAN, HİNT VE FARS KÜLTÜRÜ BİRARADA

Eserin tarihî değeri gelince de; Yunan, Hint ve Fars kültürünü bir arada bulundurmasından ve bir çok tarihi vesika ve kayıtları ihtiva etmesinden ötürü bir kıymet arz ediyor. el-Câhız'ın bu eserinde Cahiliye döneminin, İslam döneminin, Emevi ve Abbasi dönemin toplumsal olaylarını ele alınmasından ötürü kitabı okuyan bir kimse, Arap edebiyatının en seçkin ve güzel örnekleriyle karşılaştığı gibi; edebî akımlar, fikri, siyasi ve tarihi olaylara üzerine ayrıntılı bir bilgiye ulaşılabiliyor.

el-Câhız'dan sonra gelen ve Arap belâgatiyle uzaktan yakından ilgilenen kimselerin kendisinden ve kitabında yazdıklarından açık bir şekilde etkilendiğini, onun ilminden faydalanıp kurduğu ilmi devam ettirdiklerini, bu âlimlerin eserlerini dikkatlice inceleyen herkesin vakıf olunacağını vurgulayan Semira Karuko, el-Câhız'dan sonra gelen İbn-i Kuteybe, el-Müberred, Sâ'leb, İbnu'l-Mu'tez, Kudâme, el-'Askerî, İbn Sinan, el-Cürcânî gibi belâgat ustalarının eserleri üzerine bilgiler vererek el-Câhız'ın bu isimlere etkisini gözler önüne seriyor.
Belâgat ilminin ana konularının (beyan, meani, bedi') da ele alındığı çalışmada, Arap edebiyatının birbirinden güzel belâği şiirlerinden pasajlar kitapla beraber okuyucularını bekliyor.