"Yeni Anayasada Temel İlkeler ve Hükümet Sistemi Tercihi" Raporu

Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı'nın (TESEV) anayasa izleme çalışmaları kapsamında hazırladığı "Yeni Anayasada Temel  İlkeler ve Hükümet Sistemi Tercihi" raporunda, hükümet sistemi ne olursa olsun hak ve özgürlükler, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ile adem-i merkeziyetçilik gibi temel konularda değişmez ilkelerin geçerli olduğu belirtiliyor.

Raporun açıklanması dolayısıyla düzenlenen toplantıda konuşan TESEV Yönetim Kurulu Üyesi Bekir Ağırdır, yeni anayasa çalışmalarını hem takip etmeye hem de buna müdahil olmaya çalıştıklarını söyledi.

Hala umutlu olduklarını belirten Ağırdır, "Anayasa değişiklinin veya yeni bir anayasanın biraz daha kaçınılmaz olduğunu düşünüyoruz" dedi.

Ağırdır, Türkiye'de başkanlık sistemi tartışmasının sağlıklı yürümediğine işaret ederek, raporun herhangi bir tercihte bulunmadan "iyi başkanlık sistemi ve iyi parlamenter sistem nedir, nasıl olmalıdır, gerekleri nedir" sorularına cevap aradığını kaydetti.

"Devleti esas alan anayasadan vazgeçilmeli"

Raporu hazırlayan Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Köker, Türkiye için parlamenter sistem veya başkanlık sistemi yönünde bir tercih belirtme amacında olmadıklarını vurguladı.

Köker, "Sistem tercihi ne olursa olsun, parlamenter, başkanlık, yarı başkanlık, partili cumhurbaşkanı hangisi olursa olsun, anayasal olarak devletin temel dayanakları olarak bazı niteliklerin mutlaka gözetilmesi gerekir" dedi.

Devleti esas alan anayasadan vazgeçilmesi gerektiğini dile getiren Köker, insan onurunun dokunulmazlığını anayasa hükmü haline getiren, devlet sistemi insan onuru üzerine kurulan Alman Anayasası ile çok kültürlü, çok kimlikli bir demokratik devlet anlayışını benimseyen İspanya Anayasası'nın birleştirilerek yeni anayasanın bu iki model üzerinde kurulması gerektiğini anlattı.

"Başkanlık sistemine karşı Türkiye'de entelektüel bir refleks var"

TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu Üyesi AK Parti Milletvekili Ahmet İyimaya, başkanın halk tarafından seçildiği, organik ve fonksiyonel ayrılığı esas alan bir sistem önerdiklerini ancak eleştiriler yapıldığını kaydetti.

İyimaya, başkanlık sistemi tercihlerinin anayasa görüşmelerine engel olmadığını vurgulayarak, şöyle devam etti:

"AK Parti, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi modelini bir hükümet sistemi koşulu veya ayracı olarak değil, bir rejim güvencesi olarak görmektedir. Çünkü Çankaya seçimleri tam bürokrasi, çeyrek demokrasi dönemleridir. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini öngörüyoruz."

Rasyonel ve demokratik sistem olan başkanlık sistemine karşı Türkiye'de entelektüel bir refleks olduğunu dile getiren İyimaya, "Algı sorunu var. Geçiş dönem zorlukları var. Büyük dönüşümler, pazardan mal alma kolaylığındaki dönüşümler değil.

Yargı konusunda da eleştiri var. Türkiye yargı erki yargıdan beklenen özgürleşmeyi, hürriyetçi ve demokratik kararlar üretme fonksiyonunu cumhuriyetten bu yana yerine getirseydi bu anayasal sorunların çoğunu çözmüş olurduk. Türk yargısı tarihsel gerçekliği içinde devlet ideolojisini, gölgesini bizhati hukukun üstünde vesayet olarak uygulamıştır" değerlendirmesinde bulundu.

TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu Üyesi CHP Milletvekili Rıza Türmen, demokrasiyi gerçekleştirme bakımından parlamenter sistemin başkanlık sistemine göre daha başarılı olduğunu belirterek, AK Parti'nin önerdiği sistemin Türkiye'ye demokratik bir rejim getirmeyeceğini savundu.

TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu Üyesi MHP Milletvekili Faruk Bal, Türkiye için başkanlık siteminin uygun olmayacağını öne sürerek, bu sistemi uygulayan 40 ülkede zamanla diktatörlük olduğunu kaydetti.

TESEV raporu

Raporda, yeni anayasa sonucu benimsenecek hükümet sistemi ister başkanlık, ister parlamenter, ister yarı başkanlık isterse de partili cumhurbaşkanlığı olsun, hak ve özgürlükler, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ile adem-i merkeziyetçilik gibi temel konularda değişmez ilkelerin geçerli olduğu belirtiliyor.

Raporda, Diyanet İşleri Başkanlığı'nın özerk ve çoğulcu, çok kültürcü bir hale getirilmesi, vatandaşların ana dilde eğitim hakkının bilfiil tanınması, vatandaşlığın ırk üzerinden değil, temel bir hak olarak görülmesi, ırkçılık ve şiddet dışında nedenlerle siyasi partilerin kapatılmasına son verilmesi, örgütlenme özgürlüğünün kapsamının genişletilmesine de yer veriliyor.

Avrupa yerel yönetimler özerklik şartının bütün hükümlerinin tam olarak benimsenip uygulanması, adem-i merkeziyetçilik benimsenerek yasama yetkisinin TBMM ile yerel yasama meclisleri arasında paylaştırılması, yargıçlarla savcıların özlük ve disiplin işlerinin ayrı kurullarca yürütülmeleri, yargıç kurulunun yürütme organıyla her türlü kurumsal irtibatın kesilmesi gerektiği belirtilen raporda, yeni anayasayla Türkiye'de parlamenter sistem benimsenecek olursa, parlamentonun en yüksek karar organı yönündeki önerilerin demokratik, çoğulcu, birey temelli bir sistem talebi olarak çok daha güçlü biçimde ortaya konması gerektiği ifade ediliyor.

Raporda, yeni anayasayla Tükiye'de başkanlık sistemi benimsenecek olursa, bu sistemin adem-i merkeziyetçi bir anlayışla "daha çok özgürlük, daha sınırlı devlet" ilkesini hayata geçirmesi gerektiği anlatılıyor.

Yepyeni bir sistem niteliği taşıyan ve başka pek çok yasal düzenleme gerektirecek başkanlık sisteminin  sadece anayasa kurallarıyla yerleştirilmesinin mümkün olmayacağı aktarılan raporda, hükümet sitemi ne olursa olsun demokratik hukuk devleti ilkelerine sadakatin elzem olduğu kaydediliyor.

Raporda, her durumda Türkiye'nin yeni anayasasında, yasama yetkisi başta olmak üzere merkezi devlet organlarının yetkilerinin bölgesel veya yerel organlarla etkili bir biçimde paylaşıldığı, halkın siyasi hayata doğrudan ve etkin bir biçimde katılımına imkan veren, bireyselleşmiş tercihleri gözetebilen ve siyasi iktidarı yine bir muhalefet denetimine alabilen yapıların kurulması gerektiği belirtiliyor. - İstanbul