Fas-İspanya ilişkilerindeki bahar havası "deniz sınırları" meselesinden nasıl etkilenecek?

İspanya ile Fas arasında tartışmalı konulardan biri olan "deniz sınırlarının belirlenmesi" meselesinin, son dönemde gelişme kaydeden iki ülke ilişkilerini nasıl etkileyeceği merak ediliyor.

İspanya'nın mart ayında Batı Sahra sorununda Fas'ın ortaya attığı özerklik planına desteğini açıklamasının ardından Madrid-Rabat ilişkilerinde sağlanan yakınlaşmaya rağmen iki ülke arasında hala askıda olan bazı dosyalar bulunuyor.

Bu dosyalar arasında iki ülke ilişkilerini etkileyebilecek "deniz sınırının belirlenmesi" meselesi ve Fas ile Polisario Cephesi'nin Batı Sahra'da yaşadığı anlaşmazlıklar karşısında İspanya'nın izleyeceği tutum öne çıkıyor.

Deniz sınırlarının belirlenmesi

Fas parlamentosunun alt kanadı Temsilciler Meclisi, 22 Ocak 2020'de ülkenin deniz sınırını Atlas Okyanusu'ndaki Kanarya Adaları'na mücavir bölgeler ile Batı Sahra'yı kapsayacak şekilde genişleten yasa tasarısını onayladı.

İspanya ise kara suları sınırını belirlemesinin ortak bir anlaşma çerçevesinde yapılması gerektiğini belirtti.

Bazıları, Madrid'in bu tepkisinin Fas kıyılarının birkaç kilometre uzağında keşfedilen ve belirlenen sınırlar içerisinde kalan, İspanya'nın iştahını kabartabilecek ölçüde büyük miktarda değerli madenler içeren volkanik Tropic Deniz Dağı'yla ilgili olabileceğine dikkati çekti.

Medyada yer alan bazı haberlere göre, deniz seviyesinin yaklaşık 1000 metre altında bulunan dağ, zengin mineral, gaz ve doğal kaynak rezervleri içeriyor.

Fas kara sularını şekillendiren ve 22 Ocak 2020'de kabul edilen yasa ise Fas kıyılarında genişliği 200 deniz mili mesafedeki münhasır ekonomik bölgeyi belirliyor.

Rabat yönetimi, deniz sınırlarını çizerek "toprak bütünlüğü ve deniz alanı üzerindeki egemenliği sorununun kanunla çözüldüğünü gerçekçi bir şekilde teyit etmek için deniz alanı üzerindeki tam egemenliğini genişlettiğini" ifade ediyor.??????

Ortak Komite 15 yıl sonra toplanıyor

İspanya Dışişleri Bakanı Jose Manuel Albares'in mayıs ayında yaptığı açıklamaya göre, Deniz Sınırlarının Belirlenmesi İspanya-Fas Ortak Komitesinin bu ay içerisinde bir toplantı düzenlemesi bekleniyor.

Albares, ülke basınına yaptığı açıklamasında, 15 yıllık bir aradan sonra Ortak Komitenin haziran ayında toplanması konusunda Faslı mevkidaşı Nasır Burita ile mutabık kaldıklarını belirtti.

Diyalog için elverişli ortam

Fas'ın Marakeş kentindeki El-Kadi Ayyad Fakültesi Siyaset Bilimi Profesörü İdris Lagrini, AA muhabirine yaptığı açıklamada, İspanya-Fas ilişkilerinin yeniden iyileşmesinin güven ortamının oluşmasına katkı sağladığını kaydetti.

"İki ülkenin bu konuyla (deniz sınırlarının belirlenmesi) ilgili diyalog kurması için şartlar uygun." diyen Lagrini, "Güven ortamının iki ülke arasındaki engellerin kademeli ve sakin bir şekilde aşılması konusunda olumlu yansıması olacaktır. Çünkü karşılıklı çıkar alışverişi, muhtemel bir krize düşmemenin garantisi." ifadesini kullandı.

Lagrini, Fas'ın, deniz sınırının belirlenmesi yasasını kabul etmesine rağmen İspanya ile diyaloğa açık olduğunu, bunun için elini uzattığını söyledi.

İspanya'daki seçkin tabakadan bazı isimlerin, Fas'ın 2020'de söz konusu yasa tasarısını onaylamasından sonra "aceleci ve art niyetli yaklaşımlar" sergilediğini söyleyen Lagrini, şunları kaydetti:

"Ancak mevcut şartlar, iki ülke arasında yapıcı bir diyalog kurmak ve her türlü sorunu aşmak için elverişli."

Madrid yönetiminin Batı Sahra sorununda Fas'ın ortaya attığı özerklik planına verdiği desteğe işaret eden Lagrini, "İspanya, özerkliğe verdiği destekle, toprak bütünlüğü konusunun farkına vardı, olumsuz ve tarafsız olmaktan çıktı." dedi.

Uluslararası anlaşmalar

Uluslararası ilişkiler uzmanı ve akademisyen Taceddin el-Hüseyni ise Fas'ın 1958 Cenevre Sözleşmesi ve denizler hukukuna ilişkin kuralların belirlendiği 1982 Jamaika Sözleşmesi başta olmak üzere uluslararası hukukla ilgili yasal temellere dayandığını ifade etti.

Fas'ın konuyu kademeli olarak gündeme getirdiğine dikkati çeken Hüseyni, konunun önce hükümet kararı olarak sonrasında Fas Meclisindeki özel komitelerde ele alındığını ve kanun olarak Meclis tarafından onaylandığını kaydetti.

Hüseyni, "Fas'ın kabul ettiği sınırların belirlenmesi yasası, uluslararası anlaşmalarla uyumlu. Fas bölgesel anlamda egemenliğini ortaya koyan bir ülke oldu." ifadelerini kullandı.

İspanya'nın Kanarya Adaları üzerinde egemenliği olduğu göz önüne alındığında ortaya çıkabilecek sorunun kıta sahanlığı ile ilgili olabileceğini dile getiren Hüseyni, iki ülkenin tutumları arasında bir ihtilaf olması durumunda Birleşmiş Milletler Kıta Sahanlığı Komisyonu veya Uluslararası Adalet Divanı çerçevesinde konunun ele alınabileceğini aktardı.

Değerli madenler içeren Tropic Deniz Dağı

Hüseyni, büyük miktarda değerli madenler içeren volkanik Tropic Deniz Dağı'na dikkati çekerek, İspanya'daki bazı siyasi çevrelerin tutumları göz önüne alındığına bu konuda birtakım anlaşmazlıklar çıkabileceğini kaydetti.

Ancak iki taraf da ortak çıkar temelinde uzlaşmaya varabilirse bu sorunun aşılabileceğini vurgulayan Hüseyni, şunları söyledi:

"İki ülke arasındaki ilişkiler, şimdiye kadar aralarında hüküm süren çatışma mantığından daha ziyade iş birliğine dayalı bir döneme girdi."

Tartışmalı dosyalar

İki ülke arasındaki tartışmalı dosyalar arasında sınır anlaşmazlığının yanı sıra Ceuta (Sebte) ve Melilla şehirleri ile Caferiye Adaları meseleleri de yer alıyor.

İspanya'nın Kovid-19 salgını nedeniyle 2020 yılının ilk aylarında kapattığı Ceuta ve Melilla sınır kapıları, Polisario Cephesi Genel Sekreteri İbrahim Gali'nin 22 Nisan 2021'de Kovid-19 tedavisi için İspanya'ya gitmesi üzerine patlak veren krizle birlikte yaklaşık 2 yıl kapalı kaldı.

Kuzey Afrika'nın İspanya yönetimindeki Ceuta ve Melilla kentlerinde yer alan Fas-İspanya sınır kapıları, söz konusu kriz nedeniyle 2 yılı aşkın bir süre kapalı kaldıktan sonra 17 Mayıs'ta yeniden açıldı.

Rabat yönetimi, topraklarının kuzeyindeki en uç noktada yer alan ancak İspanya idaresinde bulunan Ceuta ve Melilla kentlerini "işgal altında" görüyor.