Kuyrukluyıldız Yüzünden Rasathaneyi Yıktık

Kandilli Rasathanesi’nin kuruluşunun 140’ıncı yıldönümü, önceki gün kutlandı. Oysa Türkiye’de ilk rasathane, bundan 432 yıl önce 1576’da Osmanlı Padişahı 3. Murad’ın 1576’da onayıyla kurulmuştu. Dönemin en önemli bilim merkezlerinden biri olmaya aday rasathane, 1577’de ramazan ayında çıkagelen bir kuyrukluyıldız üzerinde çalıştı. Ancak ertesi yıl başgösteren veba salgını yüzünden "uğursuz" sayılan rasathane, padişahın emriyle topa tutulup yıkıldı.

BUNDAN 4 asır önce uzayla ilgili çalışmalar yapmak üzere kurduğumuz ilk tesisi, kurulmasından 4 yıl sonra topa tutup yerle bir etmiştik. Osmanlılar’ın bilimden kopuşunun miládı kabul edilen bu olayın kahramanı, Şamlı bir bilginin oğlu olan Takiyüddin Mehmed bin Maruf’tu. Şam’da ve Mısır’da eğitim gördükten sonra İstanbul’a gelen Takiyüddin, padişahın hocası Sadettin Efendi ile yakınlaştı ve kendisine önemli fırsatlar yarattı. 1574’te İstanbul’da ilk tecrübe rasatlarını Galata Kulesi’nde yapmaya başladı. Devletin resmi müneccimbaşı Mustafa Çelebi’nin ölümü üzerine müneccimbaşı olarak atandı.

Mükemmel rasathane

Padişah 3. Murad, Takiyüddin’i 1576’da İstanbul Rasathanesi’ni kurmaya memur etti. Bunun için kendisine 10 bin altın tahsis edildi. Takiyüddin’in rasathanesi, hálen Beyoğlu’nda Fransız elçiliğinin bulunduğu yerin yanında çalışmalara başladı. Bu rasathane, tüm dünyada 16. yüzyılın en mükemmel bilim odaklarından biri olarak kabul ediliyordu. Astronomi tarihçilerinin hayranlıkla sözünü ettikleri Danimarkalı Tycho Brache’nin aynı yıl Hveen Adası’nda inşa ettirdiği "Uroniborg Rasathanesi"yle mukayese edilecek bir düzeydeydi.

III. Murad, batıl inanışlara meyilli bir padişahtı. Gaipten haber veren yıldız takvimlerine inanıyor, fala kıymet veriyor, bu inancından dolayı bahçıvanı olan bir falcıyı "Şeyh Şuca" adıyla sarayının nüfuzlu bir şahsiyeti yapmıştı. Takiyüddin’e rasathaneyi kurdurmasında bu yönünün de etkisi olduğu açıktır.

Takiyüddin çalışırken, 11 Eylül 1577’de bir Ramazan gününde ansızın İstanbul semalarında bir kuyrukluyıldız parladı. Takiyüddin, parlaklığı ve kuyruğu doğu tarafında olan ve 40 gün çıplak gözle görülebilen kuyrukluyıldızı birçok geceler uyumadan ve yemeden içmeden çalışarak izlemişti.

İranlılarla aramızda savaş başladığı bir döneme denk gelmesi, kuyrukluyıldızın önemini çok artırmıştı. Yıldızın kuyruğunun doğuya dönük olması, "uğursuzluğunu akrep gibi düşman üzerine, yani İran’a akıttığı" yorumları yapılmasına neden oldu. Takiyüddin de "Ey álemin medarı olan Padişah, güzel meclisin aydınlık olsun. Böyle semavî bir ateşin zuhuru, burada uğur ve iyilik alametidir. Fakat İran üzerine, bela, felaket ve şerareleri yağacaktır" öngörüsüyle, padişahın gözüne girdi.

Topa tutularak yıkıldı

Ancak bu ilgi, bazılarını başından beri rahatsız ediyordu. Kuyrukluyıldızın görünmesinden bir yıl sonra İran’daki Türk güçleri, 9 Ağustos 1578’de Çıldır’da İran’ın Revan Valisi Tokmak Han’a karşı bir zafer kazanmıştı. Birkaç ay sonra İstanbul’da bir veba salgını başladı. Binlerce insan bu salgında hayatını kaybetti. Dönemin şeyhülislamı Kadızade Ahmet Şemsettin Efendi, sarayda kendi çıkarları zedelenen bir grubun etkisiyle Padişah’a, "Allah’ın gökyüzüne sakladığı sırları araştırmanın uğursuzluk getirdiğini, feláketlerin birbirini kovaladığını" bildiren fetva sundu. Padişah, bunun üzerine Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa’ya rasathanenin derhal yıkılmasını emretti. 22 Ocak 1580’de Tophane bayırı üzerindeki rasathane binası denizden topa tutulup bir gecede yerle bir edildi.