Toprağın Sanata Dönüşümü: Çömlekçilik

MURAT KAYA - Türkiye'nin el sanatları merkezi konumundaki Nevşehir'in Avanos ilçesinde çanak ustaları, Kızılırmak'ın yataklarından topladıkları toprağı, zahmetli sürecin ardından sanat eserine dönüştürüyor.

Kızılırmak yataklarından geleneksel yöntemlerle elde edilen toprak, çeşitli işlemlerden geçirilerek önce çamura, ardından da çıkrıklı tezgahlarda ustaların elinde şekil alarak süs ve ev eşyasına dönüştürülüyor.

Sabah erken saatlerde at arabası veya traktörle ilçeye özgü toprak çeşitlerinin bulunduğu alanlara giden ustalar, torbalara aldıkları toprağı elekten geçirerek inceltiyor.

Çukur adını verdikleri havuzlarda suyla karıştırarak toprağı yoğuran ustalar, yüksek ısıda pişirildiğinde çatlamayan özellikteki çamurları rulo haline getirip şekil vermeleri için çanak ustalarının bulunduğu atölyelere taşıyor.

Çanak atölyelerinde, testi, toprak güveç ve küp başta olmak üzere çeşitli malzemeler üretilirken ortaya çıkan eserler, fırıncılar tarafından ısısı 800 dereceye yükseltilen fırınlarda pişirilmesinin ardından paketlenerek satış yapılacak mağazalara gönderiliyor.

Çömlek ustası Mehmet Göçmen, AA muhabirine, Avanos'ta 20 yıldır ustalık yaptığını söyledi. Sağlıklı olması ve doğa dostu özelliği nedeniyle toprak ürünlerin son zamanlarda daha çok ilgi gördüğünü dile getiren Göçmen, çömleklerin dekoratif amaçlarla da tercih edildiğini belirtti.

Çömleklerin, zorlu ve bir o kadar da zahmetli sürecin ardından tamamlandığını vurgulayan Göçmen, şöyle konuştu:

"İlk olarak yapılacak ürünün cinsine göre doğada var olan 4 çeşit toprak türünden biri alınır. Daha sonra kabası ve taşını ayıklamak için eleklerden geçirilir. Bu işlemin ardından çukur tabir edilen havuzlarda suyla ıslatılarak çamur haline getirilir. Çamur silindirden geçirilerek tezgahlara götürülür. Burada tek tek elle yapılan ürünler bir gün süreyle doğal ortamında bekletilir. Bekleme süresinin sonunda ürünlerin fazla bölümleri rötuşlama yöntemiyle alınır. Bu ürünler 800 dereceye kadar ısıtılmış fırınlarda yaklaşık 8 saat kurutulur ve ardından paketlenerek satış yapılacak mağazalara gönderilir."

Çanak yapımı süresinin modeline göre değiştiğini anlatan Göçmen, günde 50 ile 150 ürünün yapılabildiğini, eserlerin Türkiye ve Avrupa ülkelerine gönderildiğini bildirdi.

"Kolay para kazanma isteği, bu işe ilgiliyi azaltıyor"

Göçmen, toprağın yoğrulması sırasında herhangi bir katkı maddesi kullanılmadığını, ürünlerin tamamen toprak ve su ile yapıldığına dikkati çekti.

İşin zorluğu olmasına rağmen mesleğini severek yaptığını ifade eden Göçmen, şunları kaydetti:

"Çömlek ustalarının yetiştirilemediğini üzülerek görüyorum. Bunun sonucunda da meslekte çırak bulmak zorlaşıyor. Bundan 15 sene önce Avanos'ta 130 ustamız vardı, 10 sene önce bu sayı 50 ustaya kadar düştü, şimdilerde ise usta sayısı 10'a düşmüş durumda. Geleneksel el sanatımız yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Çömlek ustalığı da diğer meslekler gibi sabır istiyor. Tezgahta bir ürün çıkartabilecek konuma gelinmesi için en az 4 sene geçmesi gerekiyor. Dolayısıyla insanların kolay para kazanma isteği bu işe olan ilgiliyi azaltıyor."