"Medreseler, Kürt dili ve Edebiyatını Etkiliyor"

DİYARBAKIR (AA)- Elif Orhan-  Diyarbakırda Nubihar Dergisi tarafından düzenlenen "Uluslararası Dil, Din ve Kimlik Sempozyumu'nun katılan Amsterdam Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Michiel Leezenberg, AA muhabirine, soruları Kürtçe yanıtlayarak, medreselerin Kürt dili ve edebiyatı üzerindeki etkisini anlattı.

Dr. Leezenberg,  birkaç yıl önce Diyarbakıra ilk geldiğinde Kürtçe konuşmaktan ve Kürt olduğunu söylemekten çekinenler olduğunu belirterek, "Şimdi bunun tam tersi bir durum olarak Diyarbakır'da herkese açık olan ve dili Kürtçe olan 'Dil, Din ve Kimlik Sempozyumu' düzenleniyor. Bu çok önemlidir" dedi.

Kürtlerin tarih ve kültürü hakkında çok şey bilmediğini ama Kürtler hakkında daha çok şey bilmek istediğini ifade eden Dr. Leezenberg, "Bu yüzden de işe dili öğrenmekle başladım ve çalışmalarımı halen sürdürüyorum. Allah nasib ederse daha da devam ettireceğim." diye konuştu.

Kürt mutasavvıf şair Ahmed-i Xani'nin Mem u Zin adlı eserine Hollandaca'ya çevirmenin kendisini için yorucu ama çok zevkli olduğunu vurgulayan Dr. Leezenberg, "Mem u Zin'in klasik bir eser olması, tasavvuf bilimi, din ve çok sayıda Farsçaya ait kelime barındırdığı için biraz vaktimi aldı. Özellikle klasik bir sözlüğe ve Farsça kelimelere ihtiyacım vardı. Mem u Zin'i iki defa çevirdim. İlk önce harf harf, kelime kelime çevirdim. Daha sonra şiir halinde çevirmek istedim." diye konuştu.

Çeviri yaparken çok zevk aldığını, çalışmalarının tam anlamıyla bitmediğini belirten Dr. Leezenberg, "Hollandalı bir yayınevi, Allah nasip ederse önümzdeki sene kitabı basmayı düşünüyorlar" dedi.

-"17 ve 18. yüzyıllarda Kürtçe bilim dili olarak konuşulmuş ve yazılmıştır"

Kürtçeye yönelik, "Sadece birkaç lehçe ve diyalekten oluşuyor, Kürtler arasında standart bir dil yok" eleştirilerine de değinen Dr. Leezenberg, şunları söyledi:

"Medreselerde daha 17 ve 18. yüzyıllardan itibaren Kürtçe bilim dili olarak konuşulmuş ve yazılmıştır. Ahmed-i Xani'nin, "Nubihara Biçukan" ve "Ekida İman" adlı eserleri Kürdistan medreselerinde ilk okunan ve ezberlenen eserlerdendir. Ali Teremaxi'nin bu eseri de din biliminin Kürtçeleştirilmesinde çok önemli ve ünlü bir eserdir. İlk Kürtçe Dil bilgisi kitabıdır. Kitap 45 sayfadan oluşmaktadır. Kitap, Farsça dilbilgisi, Arapça dilbilgisi ve Kürtçe dilbilgisi bölümlerinden oluşuyor. Ali Teremaxi'nin kendisi Kürtler için Kürtçe sarf ilminin yani dilbilgisi ve morfolojinin lazım olduğunu kitabında yazmıştır."

Dr. Michiel Leezenberg,  medreselerin Kürt dili ve edebiyetı üzerine etkisine değinerek, 'Medreselerin Kürtçe'nin standartlaşması süreci üzerindeki etkisi çok önemlidir. Çünkü medreselerde Mem u Zin gibi eserler okunup tekrar tekrar yazılıyordu. Mem u Zin el yazmaları medreselerde yazıldı. Bu yüzden medreseler, Kürtçenin standartlaşması ile kültür ve edebiyatına olan katkılarıyla çok önemli bir rol üstlenmektedir." dedi.

Kürtlerin kendi dilleriyle de bilim yapması gerektiğini belirten Dr. Leezenberg, sözlerini şöyle tamamladı:

"Bunun için de 18. yüzyılda, bundan 250 yıl önce çok erken bir dönemde yazılmış olan bu Kürtçe dilbilgisi kitabı çok önemli ve dikkat çekici bir süreçtir. Ali Teremaxi de diyor ki, sarf ilmi yani dilbilgisi, düzgün konuşmak için önem arz etmektedir. Yani dilbilgisi olmadan dil bilim bilgisi olmadan, düzgün konuşamazsınız. O aynı zamanda Arapça da konuşup yazıyor. Aynı zamanda Kürtçe için de standart oluşturabilecek bir çalışma yapıyor. Günümüze kadar da bu küçük fakat çok değerli olan kitap Kürdistan medreselerinde okunup ezberlenmiştir. Aynı şekilde Kürdistan medreselerindeki talebeler bugüne kadar bu kitabı Kürtçe dilbilgisinin standart kitabı olarak görmüşlerdir. Ali Teremaxi'nin Kürtçe Dilbilgisi Ahmed-i Xani'nin Nubihara Biçukan ve Ekida imane adlı eserleri gösteriyor ki Kürtçe yazılı bir dildir. Kürtçe yazılmış eserlerden yola çıkarak diyebiliriz ki Kürtçe bir medeniyet ve bilim dilidir. İnanıyorum ki bu çalışma sadece Kürtler için değil Kürtçe eserler üzerine çalışan herkes için oldukça önemlidir."

Kürt dili ve edebiyatı üzerine akademik çalışmalar yapan ve Ehmede Xaninin Mem u Zin eserini Hollandacaya çevirenKürt dili ve edebiyatı üzerine akademik çalışmalar yapan ve Ehmede Xaninin Mem u Zin eserini Hollandacaya çeviren Dr. Michiel Leezenberg, "Medreselerin Kürtler üzerindeki rolü üzerinde çok şey bilmiyoruz. Fakat bana göre medreselerin Kürtçe'nin standartlaşması süreci üzerindeki etkisi çok önemlidir. Çünkü medreselerde Mem ü Zin gibi eserler okunup tekrar tekrar yazılıyordu. Mem ü Zin el yazmaları medreselerde yazıldı. Bu yüzden medreseler, Kürtçenin standartlaşması ile kültür ve edebiyatına olan katkılarıyla çok önemli bir rol üstlenmektedir." dedi. - Ankara