Orta Asya'daki Su Sorunu

ASTANA

(AA) – ALİİA RAİMBEKOVA – Özbekistan'ın komşularıyla ilişkilerini düzeltme hamlesi Orta Asya'da uzun yıllardır devam eden su sorunundaki bir hareketlenme olarak yorumlandı.

Orta

Asya'daki yok olmakta olan Aral denizini besleyen büyük nehirler Amuderya (Ceyhun)

suyun yüzde 80'ni Tacikistan nehirlerinden alırken, Siriderya (Seyhun) da Kırgızistan'da

doğuyor. Afganistan, Türkmenistan ve Özbekistan sınırlarında geçen Amuderya, söz

konusu ülkelerin tarım arazileri için kullanılıyor. Siriderya da Özbekistan ile

Kazakistan'ın güneyindeki tarım alanlarını besliyor.

Sovyetler

döneminde Amuderya ve Siriderya'ya yukarı kıydaş Kırgızistan ile Tacikistan, topraklarında hidroelektrik santrallerle (HES) ortak enerji sistemiyle tüm

bölgeye enerji sağlarken, aşağı kıyıdaş ülkeler nehir sularını tarım

arazileri için kullanıyordu.

Ancak

Sovyetlerin dağılmasından sonra ortak enerji sistemine son verilmesi ve bölgedeki kuraklık sonucu meydana gelen su sorunu ülkeler arasındaki ilişkilerde dönem dönem

gerilimlerin yaşanmasına sebep oluyor.

Mevcut

hidroelektrik enerji potansiyelinin küçük kısmını geliştiren ve özellikle kış

aylarında enerji kıtlığı yaşayan Kırgızistan ile Tacikistan'ın, Amuderya ve

Sirderya nehirlerinin kıyılarında Rogun ve Kambar Ata gibi HES projelerine

başlatması, aşağı kıyıdaş ülkeler karşı çıkıyor.

Özbekistan,

büyük HES'lerin bölgenin ekolojisine, ekonomik ve siyasi yapısına ciddi zarar

vereceğini ileri sürerek, santrallerin uluslararası komisyonlar tarafından

teknik incelemesinin yapılmasını istiyor.

Uzmanlar,

Kerimov'un vefat etmesinden sonra iktidara gelen eski Başbakanı Şevket

Mirziyoyev'in, komşularıyla ilişkilerini düzeltmekle su sorununda uzlaşmaya varılabileceğini

ileri sürüyor.

Mirziyoyev, cumhurbaşkanı görevindeki ilk ziyaretini mart ayında Türmenistan'a, daha sonra Özbekistan'a yaptı. Cumhurbaşkanı Mirziyoyev Kazakistan ziyareti kapsamında yaptığı açıklamada, HES projelerinin

yapıcı ve uzlaşma temelinde uygulanması gerektiğini ve bu bağlamda Birleşmiş

Milletlerin Amuderya ve Siriderya'nın rasyonel ve eşit kullanılmasıyla ilgili

uluslararası anlaşmasının imzalanması fikrini desteklediklerini söylemişti.

Cumhurbaşkanı

Nazarbayev de, su kaynaklarının tüm bölgenin mülkiyeti olduğunu, dolayısıyla nehir

sularının diğer ülkelere zararı olmayacak şekilde kullanılması gerektiğini

belirtmişti

Uzmanlar, 1998'de Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Özbekistan

tarafından Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te imzalanan "Siriderya nehir

havzasındaki su ve enerji kaynaklarının kullanılması" anlaşmasına etkisiz

olduğunu ileri sürüyor.

Anlaşma,

tarafların su temini hizmetleri ve bununla ilgili enerji kaynaklarının değişimi

için karşılıklı tazminatın ödenmesini öngörüyor.

"Su sorunun çözümünde hareketlenme var"

Cusup

Balasağın Kırgız Milli Üniversitesi'nden Prof. Dr. Cumakadır Akeneyev, son 10 yılda Bişkek Anlaşmasına hiçbir ülkenin uymadığını anımsatarak, "Tacikistan, Rogun HES

projesinin tamamlanmasında kendisi karar aldı. Tüm tarafların Bişkek

anlaşmasına dönmesi gerek. Belge var, ancak kimse ona uymuyor." İfadelerini kullandı.

Özbekistan'ın

eski Cumhurbaşkanı İslam Kerimov'un, Kırgızistan ile Tacikistan'ın HES projelerini

kabul etmediğini hatırlatan Akeyenev, "Cumhurbaşkanı Mirziyoyev'in, Kazakistan ziyareti

sırasında ilk kez verdiği bölgedeki su ve enerji potansiyelinin etkin kullanılmasında

uzlaşmaya varılması mesajı su sorununun çözümünde bir hareketlenme olduğunu

gösteriyor." dedi.

Akeneyev,

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev'in de aralık ayında düzenlediği basın

toplantıda "Kambar Ata hidroelektrik santrali inşaat projesinde Özbekistan ile

işbirliği yapmak bizim için en iyi seçenek." sözlerini hatırlatarak, bu konuda

Özbekistan ile Kırgızistan'ın fikir birliğine varabileceğini ileri sürdü.

Ayrıca

Akeneyev, daha önceden tartışılan, ancak sonuca varılamayan Özbekistan, Tacikistan,

Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan arasında kollektif danışma kurulunun

oluşturulması konusunun tekrar gündeme getirilmesi gerektiğini ve su sorununun uluslararası

kuruluşların ve Rusya'nın hakemliğinde değil, ülkelerin kendi aralarında

çözmesi gerektiğini sözlerine ekledi.

"Özbekistan'ın tavrı yumuşadı"

Kazakistan

Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdür Yardımcısı Sanat Kuşkumbayev, Özbekistan'ın

yeni yönetiminin su sorunu konusunda tavrının yumuşadığını, ancak büyük HES

projelerinde hala endişeli olduğunu dile getirdi.

Mirziyoyev'in

mesajlarında, su paylaşımında diyalog ve görüşmelerle karşılıklı olarak kabul

edilebilir çözümleri aramaya hazır olduğuna işaret edildiğini belirten Kuşkumbayev,

şöyle konuştu:

"Özbekistan,

çıkarları doğrultusunda komşu ülkelerin hidroelektrik projelerinde yer almaya hazır

olduğunu açıklamıştı. Ancak Kırgızistan'daki Kambar Ata veya Tacikistan'daki

Rogun gibi büyük hidroelektrik projelere katılacağını düşünmüyorum. Daha küçük

projelere katılabilir ve bu olsa da bunun yakın bir gelecekte olacağını

zannetmiyorum."

Kuşkumbayev,

bölgedeki su ve enerji paylaşımını öngören Bişkek anlaşmasının etkinliğinin daha

çok Özbekistan ile Tacikistan'ın siyasi iradesine bağlı olduğunu kaydederek,

ülkelerin bir araya gelerek niyetlerini açık belirtmenin yanı sıra kontrol mekanizmalarını

geliştirmeleri gerektiğini savundu.

Ayrıca

Kuşkumbayev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev'in komşu ülke ilişkilerini

düzeltmesiyle su sorunun çözümünde siyasi bariyerlerin ortadan kalktığını, şimdi

de karşılıklı çıkarların hesaplanması gerektiğini söyledi.